Quản lý thị trường xăng dầu: Lộ thêm… “lỗ hổng”

GIA NGUYỄN• 10/09/2022 04:00

Để thiết kế lại thị trường xăng dầu đảm bảo tính cạnh tranh, ngoài những bất cập đang tồn tại, chuyên gia cũng cho rằng, công tác quản lý của thị trường này vẫn còn “lỗ hổng”…

>> Quản lý thị trường xăng dầu: Cần thiết kế lại để đảm bảo tính cạnh tranh

Theo đó, ngày 31/8, Thanh tra Bộ Công Thương ban hành 18 quyết định xử phạt vi phạm hành chính với 11 doanh nghiệp đầu mối, các công ty trực thuộc... với tổng số tiền phạt hơn 13,3 tỷ đồng. Ngoài phạt tiền, đơn vị này còn áp dụng xử phạt bổ sung là tước quyền giấy phép kinh doanh xuất, nhập khẩu xăng dầu với 5 doanh nghiệp trong 01 tháng gồm: Công ty cổ phần Thương mại dầu khí Đồng Tháp; Công ty cổ phần Xuất nhập khẩu xăng dầu Tín Nghĩa; Công ty TNHH MTV Dầu khí TP. Hồ Chí Minh (Saigon Petro); Công ty TNHH Xăng dầu Hùng Hậu; Công ty cổ phần Dầu khí Đông Phương (chiếm trên 10% thị phần xăng dầu cả nước).

Và như đã nêu, lỗi của các doanh nghiệp này chủ yếu là do không đáp ứng điều kiện hệ thống phân phối theo quy định.

Công tác quản lý thị trường xăng dầu được cho vẫn còn

Công tác quản lý thị trường xăng dầu được cho vẫn còn "lỗ hổng" - Ảnh minh họa: DNT

Tuy nhiên, ngày 6/9, Thứ trưởng Bộ Công Thương - Đỗ Thắng Hải cho biết, sau nhiều cân nhắc, nhất là phải đảm bảo nguồn cung xăng dầu cho sản xuất, tiêu dùng của 100 triệu dân, Ban cán sự Đảng Bộ Công Thương đã thống nhất trước mắt xử phạt hành chính bằng phạt tiền với các doanh nghiệp này. Còn hình thức phạt bổ sung là tạm thời tước giấy phép kinh doanh xuất, nhập khẩu xăng dầu với 5 doanh nghiệp sẽ được áp dụng trong thời điểm phù hợp.

Thực tế trước đó, sau thông tin tước giấy phép kinh doanh tạm thời của 5 doanh nghiệp đã nêu, không ít ý kiến cho rằng, việc này sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới nguồn cung thị trường, gây hậu quả tiêu cực tới hoạt động kinh tế xã hội khu vực mà hệ thống này cung cấp, nhất là trong bối cảnh thị trường hiện nay chưa có nhiều sự chuẩn bị.

Xoay quanh những bất ổn của thị trường xăng dầu, Bộ Công Thương đã không ít lần khẳng định, nguồn cung là rất dồi dào, việc thiếu nguồn cung là phi lý,...

>> Bất ổn thị trường xăng dầu - Vì đâu nên nỗi?

Trước ý kiến của Bộ Công Thương, không chuyên gia nào tỏ ra đồng tình, bởi trên thực tế, không có yếu tố khách quan nào tác động đến nguồn cung trên thế giới và trong nước dẫn đến hạn chế nguồn cung. Và hiện này, 2 nhà máy lọc dầu Nghi Sơn và Bình Sơn đều đang hoạt động tối đa công suất, trong khi những đầu mối lớn cũng đều khẳng định tuân thủ theo chỉ đạo của cơ quan quản lý Nhà nước.

Nguyên nhân của sự bất ổn thị trường xăng dầu thời gian qua được cho có thể xuất phát từ một số tác động sau 5 lần giảm giá, dẫn đến việc ảnh hưởng chi phí đầu vào của doanh nghiệp. Tức chi phí tính trong cơ cấu giá không đủ trang trải khiến doanh nghiệp bị lỗ kéo theo tình trạng cắt giảm chiết khấu thời gian qua (chiết khấu đang từ mức 1.200 - 1.300 đồng lúc giá xăng dầu ổn định, giảm về con dưới 100 đồng, thậm chí là 0 đồng).

Cụ thể, trong công thức giá cơ sở có phụ phí nhập khẩu xăng dầu trước đây, phụ phí rất ít, khoảng 1 - 1,5 USD/thùng, nhưng hiện nay đã lên đến 9 USD/thùng. Đây là điểm vênh khiến chi phí định mức thực tế của doanh nghiệp chỉ còn khoảng 900 đồng, lệnh khoảng 400 đồng so với mức quy định cần thiết là 1.300 đồng/lít đối với mặt hàng xăng (từ năm 2014). Doanh nghiệp hiện đang phải chịu thiệt thòi này, vì thế không đủ chi phí chiết khấu cho đơn vị ngoài.

Điều đó khiến doanh nghiệp đã lỗ vì tính thiếu phụ phí, lại cộng với diễn biến giá lên xuống bất thường, từ đó các doanh nghiệp “chần chừ” để theo dõi giá thế giới và chỉ nhập khẩu đủ số lượng theo quy định để giảm tình trạng “càng bán càng lỗ”.

Chuyên gia cho rằng, cần sớm rà soát lại chi phí kinh doanh định mức và nên đưa ra mức giá trần để doanh nghiệp cân đối để điều chỉnh giá mà không tính toán theo biến động ngày - Ảnh minh họa: ĐCS

Trước vấn đề đã nêu, thông tin với báo chí, ông Bùi Ngọc Bảo - Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam cho rằng, một yếu tố quan trọng cần siết chặt hiện nay là việc các doanh nghiệp có thể mua bán không tuân thủ theo hợp đồng. Chẳng hạn, họ có thể mua bán theo hợp đồng một số lượng nhất định, còn lại mua ngoài, mua trôi nổi. Xăng dầu là ngành kinh doanh có điều kiện và một trong những điều kiện quan trọng là yêu cầu phải có hợp đồng kinh tế. Hợp đồng này là thỏa thuận các bên về hoa hồng, hạn ngạch, rủi ro…

“Nếu đã có hợp đồng kinh tế thì không đầu mối hay thương nhân phân phối nào không giao hàng theo quy định. Cơ quan quản lý Nhà nước cũng dựa vào đó để biết được “đứt” ở khâu nào. Như vậy, diễn biến thị trường đang thể hiện việc thiếu chặt chẽ trong hợp đồng kinh tế giữa các bên, và nó cũng thể hiện hiện tượng mua bán hàng trôi nổi trên thị trường, bên cạnh việc mua từ các nguồn chính thức. Do đó, quan điểm của chúng tôi là phải tổ chức kiểm tra xem lỗi ở đâu, cần xem xét từ gốc vấn đề”, ông Bảo chia sẻ.

Thực tế, hàng trôi nổi xâm nhập vào hệ thống xăng dầu là có khi vừa qua các cơ quan chức năng cũng đã xử lý đường dây xăng dầu giả, xăng dầu lậu lớn, lên đến hàng trăm triệu lít. Những nguồn hàng đó đi vào thị trường không cần có hợp đồng, nên khi đứt gãy nguồn cung, họ muốn lấy thêm hàng từ nguồn chính thống rất khó khăn.

Từ đó, nhiều ý kiến cho rằng, cần phải quy định chặt chẽ việc mua bán theo hợp đồng và tăng chế tài đối với việc thực hiện hợp đồng.

Và trước những bất ổn của thị trường xăng dầu thời gian qua, không ít ý kiến đồng tình, việc kiểm tra, kiểm soát để ổn định thị trường xăng dầu là cần thiết, những đơn vị vi phạm cần phải có chế tài nghiêm khắc để xử lý. Tuy nhiên, cách thức tổ chức, biện pháp trong từng thời điểm có lẽ cần phải có tính toán và đánh giá chi tiết. Nếu chỉ là hình thức rút không cho đầu mối xuất, nhập khẩu xăng dầu thì tác động không lớn lắm với thị trường. Nhưng nếu thu hồi giấy phép của đầu mối sẽ kéo theo cả hàng trăm, hàng nghìn cửa hàng trong hệ thống có thể tạm dừng hoạt động, không được tổ chức kinh doanh, lưu thông hàng hóa trong mạng lưới thì hết sức nguy hiểm.

Theo Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam, cơ chế, chế tài hiện nay tương đối đầy đủ, vấn đề là tổ chức thực thi, điều hành sao cho tốt. Trong đó, ngoài yếu tố thực hiện theo pháp luật, thì cần làm sao để doanh nghiệp đủ chi phí kinh doanh, doanh nghiệp họ cũng phải tính toán đến lợi nhuận, nếu lỗ kéo dài, nhiều doanh nghiệp sẽ phải rời thị trường, ảnh hưởng đến hệ thống cung ứng và gây bất ổn thị trường.

“Bởi vậy, tôi kiến nghị cần sớm rà soát lại chi phí kinh doanh định mức và nên đưa ra mức giá trần để doanh nghiệp cân đối để điều chỉnh giá mà không tính toán theo biến động ngày”, ông Bảo bày tỏ.