Tự chủ đại học đồng nghĩa với tăng học phí?

Bài và ảnh: HẠNH LÊ• 05/08/2022 07:52

Chi ngân sách cho giáo dục đại học thấp, phần lớn nguồn thu của các trường phụ thuộc vào đóng góp của người học khiến nhiều ý kiến đang hiểu một chiều: tự chủ đại học đồng nghĩa với tăng học phí?

>>>Tự chủ đại học, 5 trường lọt top tổng thu trên 1.000 tỷ đồng/năm

Áp lực lớn

Đề cập đến vấn đề này, TS Nguyễn Ninh Thuỵ - Trưởng ban Kế hoạch tài chính, trường ĐH Quốc gia TP. Hồ Chí Minh cho biết, nguồn chi từ ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học rất giới hạn. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê qua các năm 2018-2020, tỷ lệ chi cho giáo dục đào tạo trên GDP chiếm tỷ lệ rất nhỏ và giảm dần qua các năm.Trong khó khăn đó, để có thêm nguồn thu và nâng cao chất lượng giáo dục, các trường đã phải điều chỉnh tăng học phí.

Tuy nhiên, mặt trái của việc tăng học phí có thể làm giảm cơ hội được đến trường của các sinh viên có hoàn cảnh gia đình khó khăn, làm chậm quá trình mở rộng quy mô đào tạo nhân lực trình độ đại học và tác động lớn đến tâm lý và sự lựa chọn ngành nghề của sinh viên. Với cùng một mức học phí, học sinh lựa chọn học các ngành mang tính thời thượng để dễ xin việc sau khi ra trường và thu nhập cao hơn là lựa chọn các ngành khoa học cơ bản.

Tự chủ đại học đang được hiểu là đồng nghĩa với tăng học phí (ảnh minh hoạ)

Về lâu dài, sự lựa chọn này khiến các ngành khoa học cơ bản thiếu sinh viên, trong khi đây là những ngành học quan trọng, có vai trò lớn trong định hướng phát triển bền vững của đất nước.

Liên quan đến vấn đề học phí, TS. Lê Trường Tùng - Chủ tịch Hội đồng trường trường ĐH FPT phân tích: ở nước ta, nguồn lực công cho giáo dục đại học thể hiện qua đầu tư xây dựng cơ bản; qua chi ngân sách hàng năm cho trường công, hỗ trợ các trường tư qua chính sách miễn giảm thuế và ưu đãi đất giáo dục. Nguồn lực tư là đầu tư mở trường từ các thành phần ngoài công lập. Quan trọng nhất cho cả trường công và tư là từ nguồn học phí của người học.

Song, “việc quá nhấn mạnh yếu tố tự túc như điều kiện tiên quyết của tự chủ sẽ dẫn đến một nền giáo dục đại học xây dựng dựa trên học phí của người học - nền giáo dục này sẽ như thế nào và đi về đâu? Chưa có một nền giáo dục đại học nào thành công theo mô hình “tự túc” này” - TS Lê Trường Tùng nhấn mạnh.

Đa dạng nguồn thu để phát triển lành mạnh

TS. Lê Trường Tùng cho biết thêm, tài chính của trường đại học có thể đến từ nhiều nguồn, từ học phí người học (tự đóng hoặc vay tín dụng), từ ngân sách nhà nước, từ hiến tặng, từ các nguồn thu qua hoạt động nghiên cứu khoa học, dịch vụ và đầu tư. Dù đầu tư từ nguồn nào, một trong các yếu tổ để đảm bảo chất lượng là chi phí đào tạo/sinh viên (định mức kinh tế kỹ thuật) phải đủ lớn. Hiện nay mức chi phí trung bình đào tạo đại học ở Việt Nam dưới 1000 đô la Mỹ/năm/sinh viên và tiếp tục phải nâng lên trong các năm tới.

Theo TS. Lê Trường Tùng, giáo dục đại học là dịch vụ vừa mang tính “công ích” (tạo nguồn nhân lực trình độ cao nâng cao vị thế cạnh tranh của quốc gia), vừa mang tính “tư ích” (đáp ứng nhu cầu học tập, tạo cơ hội có thu nhập cao hơn cho từng cá nhân). Về nguyên tắc ai hưởng lợi bên đó cần tham gia chi trả. Việc chi từ ngân sách cho giáo dục đại học (gồm cả việc hỗ trợ trường tư qua thuế và đất giáo dục) thực tế là nghĩa vụ của nhà nước chi cho những gì mà quốc gia được thụ hưởng sau này.

TS. Lê Trường Tùng (ảnh: H.L)

Dù có đề xuất một số giải pháp để có thể thực hiện lộ trình tự chủ gắn với lộ trình tăng học phí trường công như hiện nay do ngân sách hạn chế nhưng không thể tăng học phí quá nhiều, song TS. Lê Trường Tùng vẫn “bảo lưu” đề nghị xem xét để không gắn việc tự chủ của trường công với mức độ tự chủ tài chính mà cần xem trường đại học công lập là một dạng cơ quan sự nghiệp đặc thù.

Thứ trưởng Bộ Giáo dục Đào tạo Hoàng Minh Sơn cho rằng, cách hiểu tự chủ đại học đồng nghĩa với tăng học phí là chưa chính xác. Hiện, kinh phí trong đào tạo đại học có được chủ yếu từ ngân sách nhà nước và người học đóng góp. Tổng chi cho một sinh viên đại học ở Việt Nam còn thấp hơn so với thế giới. Vì vậy, muốn tăng chất lượng đào tạo phải tăng chi cho sinh viên.

Mức tăng được tính từ hai nguồn là học phí và ngân sách để giảm gánh nặng cho người học và có chương trình đào tạo chất lượng, có khả năng cạnh tranh. Theo tính toán của các chuyên gia, đầu tư cho giáo dục đại học ở Việt Nam, kể cả đầu tư từ người dân có tỷ lệ thu hồi cao hơn so với thế giới. Bên cạnh đó, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ người học, đặc biệt thông qua cơ chế tín dụng. Mới đây, Chính phủ đã nâng mức hỗ trợ tín dụng cho sinh viên nhưng phạm vi, đối tượng chưa được mở rộng.