Thúc đẩy đầu tư khởi nghiệp sáng tạo và kinh nghiệm quốc tế

NHƯ NGỌC - LÊ HÀ• 04/06/2024 11:39

Một trong những yếu tố quan trọng quyết định đến thành bại của các doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo là khả năng tiếp cận vốn, Việt Nam cần thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa những hoạt động này

>>>Xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp

Hiện nay, Việt Nam đang tích cực thúc đẩy phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp, hướng đến trở thành một hệ sinh thái năng động trong khu vực. Đi kèm với đó, các hoạt động đầu tư cho khởi nghiệp sáng tạo (KNST) như một ngọn lửa đang âm ỉ cháy, chỉ cần môi trường và chất xúc tác thuận lợi là có thể bùng lên mạnh mẽ. Để bắt kịp xu thế đó, Việt Nam đã và đang kiến tạo môi trường với những yếu tố phù hợp, tạo điều kiện cho việc đổi mới sáng tạo nói chung và đầu tư KNST nói riêng.

Ông Hoàng Minh - Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ

Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh, thời gian qua, mặc dù hệ sinh thái KNST của Việt Nam đã đạt những kết quả đáng ghi nhận, tạo nên một thế hệ doanh nhân, doanh nghiệp mới của Việt Nam dựa trên nền tảng KHCN và hướng tới tiếp cận thị trường toàn cầu nhưng KNST của Việt Nam vẫn chưa tương xứng với tiềm năng và chưa đáp ứng được yêu cầu.

Thực tế hoạt động đầu tư cho KNST tại Việt Nam hiện nay

Báo cáo hoạt động đầu tư KNST tại Việt Nam của Cục Phát triển thị trường và doanh nghiệp khoa học và công nghệ, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết Việt Nam có 3800 startup với 03 kỳ lân được định giá trên 01 tỷ USD (gồm Momo, VNG và VNLife) và 11 startup được định giá trên 100 triệu USD. Việt Nam hiện là trụ cột thứ ba trong tam giác vàng khởi nghiệp Đông Nam Á (cùng với Singapore và Indonesia), được đánh giá có sự kết hợp hoàn hảo giữa tài năng công nghệ hàng đầu cùng một văn hóa khởi nghiệp vốn có, tạo sức hút mạnh mẽ đối với các nhà đầu tư toàn cầu.

Hiện đang có khoảng 210 quỹ đầu tư mạo hiểm hoạt động và đầu tư cho các doanh nghiệp KNST tại Việt Nam

Hiện đang có khoảng 210 quỹ đầu tư mạo hiểm hoạt động và đầu tư cho các doanh nghiệp KNST tại Việt Nam, trong đó có gần 40 quỹ đầu tư nội địa được thành lập theo Nghị định 38 với tổng số vốn điều lệ đạt hơn 100 tỷ đồng. Số lượng nhà đầu tư thiên thần tuy không quá lớn nhưng cũng đang tăng dần. Có thể thấy, theo thực tiễn thế giới cũng như ở Việt Nam, nhà đầu tư và quỹ đầu tư mạo hiểm đóng vai trò chủ đạo trong việc cấp vốn cho các doanh nghiệp KNST. Việt Nam dẫn đầu về khả năng thu hút các nhà đầu tư trong dài hạn ở khu vực Đông Nam Á. Khảo sát cho thấy các nhà đầu tư nhận định hoạt động đầu tư vào Việt Nam giai đoạn 2025 - 2030 sẽ tăng 83% so với hiện nay.

Nhưng hiện đang có một thực tế là do phần lớn vốn đầu tư là nguồn vốn nước ngoài, các startup Việt thường sẽ phải triển khai theo đề xuất của các nhà đầu tư nước ngoài và thực hiện tái cơ cấu để nhận nguồn vốn hoạt động này. Hiện nay, các nhà đầu tư nước ngoài thường yêu cầu doanh nghiệp KNST Việt Nam tái cơ cấu để thành lập công ty mẹ tại nước ngoài, thường là Singapore, rồi rót vốn vào công ty mẹ này. Điều đó có nghĩa rằng các cổ đông Việt Nam tại doanh nghiệp KNST khi thực hiện tái cơ cấu sẽ phải thực hiện thủ tục đầu tư ra nước ngoài để thành lập công ty mẹ tại nước ngoài, rồi công ty mẹ lại cần thực hiện thủ tục đầu tư từ nước ngoài vào Việt Nam, như vậy là hai lần thực hiện thủ tục đầu tư.

Ngoài ra, theo ông Phạm Tuấn Hiệp, Giám đốc Quỹ đầu tư BK Fund cho biết, với quỹ đầu tư KNST theo Nghị định 38, bản chất pháp lý của quỹ là chưa rõ ràng, vận hành hoạt động còn nhiều vướng mắc và các chính sách ưu đãi chưa được quy định cụ thể. Khả năng cạnh tranh trong việc thu hút đầu tư của quỹ đầu tư KNST sẽ yếu hơn với chính doanh nghiệp thông thường khác tại Việt Nam và đặc biệt không cạnh tranh được với quỹ đầu tư nước ngoài.

Thực trạng này dẫn đến hệ quả các nhà đầu tư Việt Nam sẽ ưu tiên lựa chọn thành lập công ty thông thường và thực hiện đầu tư (do tránh được những khó khăn về quan hệ và thủ tục giữa quỹ và công ty quản lý quỹ), và các nhà đầu tư nước ngoài tiếp tục thực hiện thành lập/triển khai quỹ tại nước ngoài.

Kinh nghiệm quốc tế để thúc đẩy hoạt động đầu tư KNST

Một ví dụ điển hình trong việc thúc đẩy các hoạt động này phải kể đến là Singapore khi họ đã đạt được những thành công đáng kể trong việc xây dựng và phát triển một hệ sinh thái hỗ trợ các doanh nghiệp KNST. Singapore là nước thu hút đầu tư nhiều nhất Đông Nam Á trong nửa đầu năm, chiếm 57% tổng số vốn vào khu vực. Trong 9 tháng đầu năm 2023, có 517 thương vụ đầu tư vào các dự án startup nói chung tại Singapore, với tổng số tiền lên tới 8,11 tỷ USD.

Để thúc đẩy sự phát triển của những nguồn vốn đầu tư mạo hiểm cho các doanh nghiệp KNST, năm 2008, chính phủ Singapore đã thực hiện chương trình Technology Incubation Scheme (TIS). TIS được điều hành bởi Quỹ Nghiên cứu Quốc gia, theo chương trình này, chính phủ sẽ đồng đầu tư lên đến 500.000Đô la Singapore (và tối đa lên đến 85% vốn đầu tư của dự án) cho một doanh nghiệp KNST đặt tại Singapore mà được một vườn ươm doanh nghiệp đề nghị. Vườn ươm doanh nghiệp đề nghị TIS cấp vốn cho một doanh nghiệp KNST phải đầu tư 15% còn lại vào doanh nghiệp KNST đó; đồng thời, phải tham gia tích cực vào việc hướng dẫn và đào tạo doanh nghiệp KNST. Vườn ươm doanh nghiệp đó cũng được quyền chọn mua phần cổ phần do Quỹ Nghiên cứu Quốc gia (National Research Foundation) nắm giữ trong doanh nghiệp KNST đó trong vòng 3 năm.

TIS đã được đánh giá là một chương trình hỗ trợ doanh nghiệp KNST tiếp cận tín dụng thành công khi mà, bằng cách tạo ra đòn bẩy đầu tư hào phóng và do đó giảm đáng kể rủi ro đầu tư, Singapore đã thu hút thành công một số lượng lớn các giám đốc điều hành doanh nghiệp địa phương có kinh nghiệm cũng như các nhà đầu tư trong khu vực tham gia TIS và trở thành một phần của cộng đồng khởi nghiệp.

Một ví dụ tiếp theo phải kế đến là Hàn Quốc, hị trường khởi nghiệp Hàn Quốc (KSM) là một nền tảng giao dịch trực tuyến ứng dụng công nghệ blockchain để hỗ trợ việc huy động vốn của doanh nghiệp khởi nghiệp (DNKN) trên thị trường. Sở Giao dịch chứng khoán Hàn quốc (KRX) ứng dụng công nghệ độc quyền Coinstack do Bocko - một công ty khởi nghiệp công nghệ cung cấp để xây dựng, quản lý và vận hành KSM. KSM giúp các doanh nghiệp đăng ký giao dịch trên KSM có nhiều cơ hội để tiếp xúc với các quỹ đầu tư mạo hiểm hơn. Hơn nữa, KSM còn chủ động tư vấn các doanh nghiệp đăng ký giao dịch về các thủ tục đăng ký niêm yết trên KONEX và KOSDAQ.

Luật Chứng khoán của Hàn Quốc cho phép cả nhà đầu tư chuyên nghiệp và nhà đầu tư cá nhân tham gia trên KSM. Tuy nhiên, đối với nhà đầu tư cá nhân thì được phép đầu tư vào một công ty trong một năm tối đa là 2 triệu won (khoảng 2.000 USD), được đầu tư vào nhiều công ty nhưng tổng giá trị đầu tư tối đa không quá 5 triệu won/năm (khoảng 5.000 USD).

Ngoài ra, chương trình TIPS do Chính phủ Hàn Quốc triển khai gần đây trong đó Nhà nước đối ứng vốn lên đến 90% với các nhà đầu tư tư nhân trong các thương vụ đầu tư đã thu hút nhanh chóng một lượng lớn nhà đầu tư quan tâm đến đầu tư cho doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo.

Hoặc như Mỹ, tại quốc gia này, Chính phủ, các Quỹ đầu tư mạo hiểm và các nhà đầu tư Thiên thần có thể nói là mạch máu xuyên suốt nuôi dưỡng quá trình phát triển của startup. Ngoài tham gia dưới vai trò chính sách, Chính phủ Mỹ đã trực tiếp tham gia vào việc đầu tư. Chính phủ Mỹ đã đầu tư 25% tổng số vốn của hai quỹ Huron River Ventures và Michigan Accelerator Fund ngay từ khi mới thành lập và Chính phủ chấp nhận giới hạn lợi nhuận của mình ở mức 1,5 lần (điều này đồng nghĩa nếu quỹ tạo ra lợi nhuận hơn 1,5 lần tất cả các nhà đầu tư sẽ được lãi nhiều hơn phần mình đóng góp) giúp quỹ nhanh chóng được thành lập và đi vào hoạt động.

Tọa lạc tại phía Bắc California (Mỹ), Silicon Valley được thế giới coi là thánh địa công nghệ toàn cầu với số lượng Startup từ 14.000 đến 19.000 và từ 1,7 đến 2,2 triệu nhân viên công nghệ cao. Đây là ngôi nhà của những câu chuyện thành công như: Apple, Google, Facebook, và vô số những Startup thành công khác.

Theo thống kê của NVCA (National Venture Capital Associates), mỗi năm nước Mỹ thu hút từ 50 đến 60 tỷ đô la đầu tư mạo hiểm và Silicon Valley chiếm khoảng một nửa số này. Với nguồn vốn đầu tư này ước tính xấp xỉ 0,23% GDP nhưng tạo ra 21% GDP và 11% việc làm mỗi năm cho nước Mỹ.