Hệ lụy từ tàu cá "3 không" và chiến lược mới của Chính phủ
Tình trạng tàu cá "3 không" đang trở thành thách thức lớn đối với ngành thủy sản Việt Nam, ảnh hưởng đến phát triển bền vững và tuân thủ quy định IUU.
Thông báo số 30/TB-VPCP của Văn phòng Chính phủ về Kết luận của Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà tại Hội nghị Ban Chỉ đạo Quốc gia về chống khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU) đã thu hút sự chú ý khi đề cập đến khả năng ngư dân sẽ bị hạn chế đánh bắt hải sản trong thời gian tới.
Cụ thể, Chính phủ có thể ra quy định về mùa vụ đánh bắt và kích thước tối thiểu đối với một số loài hải sản, nhằm bảo vệ và tái tạo nguồn lợi thủy sản quốc gia.
Đây là một động thái quan trọng trong bối cảnh nguồn lợi thủy sản của Việt Nam đang đứng trước nguy cơ cạn kiệt, một phần do tình trạng khai thác không kiểm soát và đánh bắt tràn lan của các tàu cá. Việc ra đời những quy định mới về mùa vụ và kích thước đánh bắt có thể sẽ giúp giảm thiểu tình trạng đánh bắt quá mức, đảm bảo rằng các loài hải sản có thể sinh sản và tái tạo nguồn gen.
Tuy nhiên, đây cũng là một thách thức lớn đối với ngư dân, nhất là khi họ đã quen với việc đánh bắt quanh năm mà không có sự phân biệt mùa vụ. Hạn chế về thời gian và kích thước đánh bắt sẽ ảnh hưởng đến thu nhập của họ, đặc biệt là trong những giai đoạn khó khăn. Vì vậy, việc áp dụng các biện pháp này đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng và cần thiết phải có các chính sách hỗ trợ phù hợp, như đào tạo nghề cá bền vững, hỗ trợ tín dụng, và khuyến khích ngư dân chuyển đổi sang các phương thức đánh bắt thân thiện với môi trường.
Chống khai thác hải sản trái phép (IUU) không chỉ cần sự vào cuộc mạnh mẽ của các cơ quan chức năng, mà còn yêu cầu sự tham gia của cộng đồng và chính những người ngư dân để bảo vệ tài nguyên biển cho các thế hệ tương lai.
Vấn đề tàu cá "3 không" (không đăng ký, không đăng kiểm và không giấy phép khai thác thủy sản) đang ngày càng trở thành một thách thức lớn đối với ngành thủy sản Việt Nam trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững và tuân thủ các quy định chống khai thác hải sản bất hợp pháp (IUU).
Thông báo số 30/TB-VPCP của Văn phòng Chính phủ cho thấy, vẫn còn tới 888 tàu cá "3 không" đang hoạt động tại các địa phương ven biển. Điều này gây ra không ít lo ngại về việc quản lý, giám sát và kiểm soát ngành thủy sản, ảnh hưởng trực tiếp đến việc nâng cao chất lượng và hiệu quả trong bảo vệ nguồn lợi thủy sản.
Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là việc cấp phép khai thác và gia hạn giấy phép chưa được triển khai kịp thời. Điều này tạo ra lỗ hổng lớn trong công tác quản lý tàu cá, khiến cho nhiều tàu hoạt động mà không có sự giám sát đầy đủ từ các cơ quan chức năng. Thực tế, kết quả xác minh và xử lý các hành vi vi phạm, như việc ngắt kết nối thiết bị giám sát hành trình tàu cá (VMS) hay hoạt động sai vùng, vẫn còn hạn chế so với số lượng vụ việc được phát hiện.
Đặc biệt, một trong những vấn đề đáng lo ngại khác là việc kiểm soát chất lượng nhật ký khai thác thủy sản. Ở một số địa phương, việc quản lý và kiểm tra nhật ký khai thác chủ yếu được thực hiện qua hồi ký và ghi lại trên VMS, nhưng tính chính xác và minh bạch của các báo cáo này vẫn chưa đáp ứng yêu cầu. Việc thiếu một hệ thống kiểm soát chặt chẽ dẫn đến việc khó khăn trong việc theo dõi và xử lý các hành vi khai thác trái phép hoặc không đúng quy định.
Tình trạng tàu cá "3 không" và các hành vi khai thác hải sản bất hợp pháp đã và đang gây ra những khó khăn lớn cho ngành thủy sản Việt Nam. Chính phủ đã chỉ ra nguyên nhân chính của tình trạng này là do hành lang pháp lý chưa theo kịp với thực tiễn và quản lý thủy sản còn thiếu tính đồng bộ và liên kết, nhất là giữa các địa phương. Việc thiếu cơ chế xử lý liên địa phương và các chế tài chưa đủ mạnh khiến cho việc thực thi các quy định về khai thác thủy sản chưa hiệu quả, từ đó dẫn đến việc Việt Nam vẫn chưa thể thoát khỏi "thẻ vàng" IUU của Liên minh châu Âu (EU).
Thực tế, hành lang pháp lý hiện hành, như Luật Thuỷ sản 2017 và các nghị định liên quan (Nghị định số 37/2024/NĐ-CP, Nghị định 38/2024/NĐ-CP), chưa đủ mạnh để quản lý các hoạt động khai thác, đánh bắt thủy sản một cách hiệu quả. Các quy định pháp luật hiện nay còn thiếu sự thống nhất và còn cắt khúc theo lãnh thổ, không đảm bảo tính liên thông giữa các địa phương. Một số quy định chưa điều chỉnh đầy đủ những yếu tố quan trọng như ngư trường, mùa sinh sản hay kích thước tối thiểu của thủy sản khai thác, dẫn đến việc khó kiểm soát và xử lý các hành vi vi phạm.
Để khắc phục tình trạng này, Chính phủ đang thực hiện kế hoạch rà soát và sửa đổi các quy định pháp luật về thủy sản, với mục tiêu hoàn thiện hành lang pháp lý và đảm bảo tính đồng bộ trong quản lý khai thác thủy sản. Một trong những điểm nổi bật trong chiến lược sắp tới là việc quy định rõ trách nhiệm của từng cơ quan, xây dựng cơ chế quản lý liên địa phương và bổ sung các chế tài xử lý đối với chủ tàu, thuyền trưởng và các đối tượng vi phạm. Cũng như việc xác định ngư trường và mùa sinh sản, các quy định này sẽ giúp bảo vệ nguồn lợi thủy sản và tránh tình trạng khai thác quá mức.
Trong khuôn khổ các giải pháp này, Chính phủ yêu cầu các bộ ngành và địa phương phải phối hợp chặt chẽ hơn nữa trong việc giải quyết các vấn đề liên quan đến IUU, chuẩn bị đầy đủ các kế hoạch và thông tin cần thiết để làm việc với đoàn thanh tra của EU trong đợt kiểm tra lần thứ 5 sắp tới. Đây là cơ hội để Việt Nam chứng minh cam kết và nỗ lực trong việc thực thi các quy định chống khai thác hải sản bất hợp pháp, tiến gần hơn tới mục tiêu gỡ "thẻ vàng" IUU và bảo vệ bền vững nguồn lợi thủy sản.