Mỹ "đánh sập" USAID, nhiều chương trình đối tác bị trì hoãn khắp thế giới

Trong vòng chưa đầy hai tuần, USAID - cơ quan viện trợ nước ngoài lâu đời của Mỹ, nơi quản lý ngân sách khoảng 40 tỷ USD với 10.000 nhân viên toàn cầu, không kể tới hàng ngàn người trong các tổ chức phi lợi nhuận và các nhóm đối tác khác, đã bị giải tán.

Đầu tuần này, trụ sở cơ quan này tại Mỹ đã bị đóng cửa với trang web bị gỡ bỏ. Ngày thứ Ba, tất cả các cơ sở của USAID tại Washington đều bị đóng cửa, khi cơ quan này chuẩn bị cho khoảng 1.400 nhân viên còn lại nghỉ phép hành chính, theo WSJ.

USAID được thành lập vào năm 1961 để tài trợ cho các nỗ lực kiểm soát dịch bệnh và giảm tỷ lệ tử vong trẻ em, cùng các chương trình viện trợ khác. Cơ quan này đã được duy trì tách biệt với Bộ Ngoại giao trong nhiều thập kỷ, một phần để tránh tạo ra ấn tượng rằng viện trợ bị ràng buộc trực tiếp với các yêu cầu ngoại giao.

Mục tiêu đó giờ đây đã "va chạm" với chính sách "Nước Mỹ trên hết" của ông Trump và Bộ Hiệu Quả Chính Phủ do Elon Musk đứng đầu, nơi đang tìm cách cắt giảm hàng tỷ USD chi tiêu chính phủ. Nhà Trắng tuyên bố đầu tuần này rằng trong nhiều thập kỷ, USAID đã “không chịu trách nhiệm trước người nộp thuế khi bơm số tiền khổng lồ vào những dự án vô lý.”

Sau khi vô hiệu hóa, chính quyền Trump đã bắt đầu sáp nhập USAID vào Bộ Ngoại giao, với Ngoại trưởng Marco Rubio đảm nhiệm vai trò quản trị viên tạm thời. Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Thượng viện, Thượng nghị sĩ Jim Risch (R., Idaho), cho biết ông sẽ ủng hộ việc hợp nhất hai cơ quan này.

Cuộc đột kích gây nhiều tranh cãi

Theo WSJ, một số quan chức kỳ cựu của USAID thừa nhận rằng quy trình cung cấp viện trợ có thể kém hiệu quả. Gần đây, một số tài liệu được chính quyền ông Trump đưa ra cho thấy một số nơi ngân sách của Mỹ được rót vào để tài trợ cho các chương trình đa dạng, công bằng và hòa nhập ở Serbia và một vở opera chuyển giới ở Colombia.

Vào ngày 27/1, khoảng 60 nhân viên cao cấp, bao gồm cả luật sư đạo đức và lao động, đã bị cho nghỉ phép hành chính và bị hộ tống ra khỏi tòa nhà Ronald Reagan ở trung tâm Washington, buộc phải giao lại thẻ an ninh của họ.

Hiện nay, các nhân viên của Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE) đang lùng sục các tòa nhà của USAID để tìm các bằng chứng. “Chúng tôi đã dành cả cuối tuần để nghiền nát USAID,” tỷ phú Elon Musk đăng trên mạng xã hội. Tất cả những người phản đối hoặc ngăn cản DOGE đều đã bị cho nghỉ việc.

Cuối tuần qua, DOGE tìm cách truy cập vào các hệ thống nhạy cảm tại trụ sở USAID. Khi các quan chức an ninh từ chối, họ cũng bị cho nghỉ việc.

Một số hành động của chính quyền Trump, chẳng hạn như cho các nhà thầu ngừng hoạt động, về cơ bản là hợp pháp, nhưng những hành động khác dường như đang xâm phạm quyền hạn của Quốc hội, theo Matthew Kavanagh, Giám đốc Trung tâm Chính sách và Chính trị Y tế Toàn cầu tại Đại học Georgetown.

"Bạn không thể giải thể một cơ quan chỉ vì bạn không thích nó hoặc không đồng ý với nó chỉ bằng một sắc lệnh hành pháp hoặc đơn giản là xông vào tòa nhà,” Thượng nghị sĩ Brian Schatz của đảng Dân chủ nói.

Hàng loạt chương trình nước ngoài bị ảnh hưởng

Bất chấp những tiếng nói phản đối, cơ quan do Elon Musk đứng đầu vẫn quyết tâm hành động quyết liệt. Điều này gây nhiều bất ngờ và tác động to lớn tới hàng loạt chương trình của Mỹ trên khắp thế giới.

Không chỉ tạm dừng tài trợ viện trợ nước ngoài vào ngày 24/1, chính quyền Mỹ còn ban hành lệnh dừng công việc hay ngăn chặn các nhóm đối tác bên ngoài sử dụng khoản tài trợ mà họ đã nhận. Các chương trình phụ thuộc vào nguồn tài trợ của USAID trên khắp thế giới đã buộc phải ngưng hoạt động và sa thải nhiều nhân viên.

Công việc bị đình trệ bao gồm các nỗ lực của Mỹ trong việc ngăn chặn sự lây lan của dịch Ebola ở Uganda, dịch bệnh Marburg ở Tanzania và đợt bùng phát đậu mùa ở nhiều quốc gia. Tại dải Gaza, hầu hết nhân viên của một bệnh viện dã chiến đã bị sa thải vào tuần trước.

Dù có thông tin về các miễn trừ cho phép một số chương trình nhân đạo khẩn cấp nhận tài trợ, các nhân viên cho biết họ nhận được hướng dẫn rất hạn chế về các điều kiện, theo WSJ.

“Đây không phải là về việc loại bỏ viện trợ nước ngoài,” Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio nói hôm thứ Hai trên Fox News. “Có những thứ chúng ta làm thông qua USAID mà chúng ta nên tiếp tục, điều đó hợp lý.”

Tại Việt Nam, USAID là một trong những đối tác viện trợ lớn nhất trong thúc đẩy các hoạt động nhân đạo và tăng cường năng lực doanh nghiệp tư nhân. USAID dành ngân sách năm 2023 cho Việt Nam khoảng 150 triệu USD.

Cơ quan viện trợ Mỹ vẫn đang tiếp tục làm việc với Việt Nam trong xử lý và làm sạch đất bị ô nhiễm tại sân bay Biên Hòa, hay nâng cao tính cạnh tranh của nền kinh tế và địa phương. Tuy nhiên, hiện nay các chương trình này đã bị trì hoãn vô thời hạn, với các nhân viên cũng được phép tạm nghỉ để chờ các hướng dẫn tiếp theo.

Nam Trần