AI sẽ viết tiếp câu chuyện tương lai cho kinh tế Việt Nam?

Trong suốt ba thập niên vừa qua, sự phát triển vượt bậc về hạ tầng công nghệ và mức độ hội nhập quốc tế đã đưa Việt Nam trở thành một trong những nền kinh tế đang lên đầy hứa hẹn tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương.

AI hứa hẹn sẽ một lần nữa tái lập “điều thần kỳ” tại quốc gia Đông Nam Á này, theo ông Christopher Nguyễn, nhà sáng lập Aitomatic, chia sẻ tại Hội nghị Quốc tế về Trí tuệ Nhân tạo và Bán dẫn (AISC 2025) do Aitomatic (Mỹ) và Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) tổ chức.

Từ Internet của quá khứ, tới AI của tương lai

Vào năm 1997, Internet là thứ “xa xỉ” đối với phần lớn người dân Việt Nam, dù đường truyền chỉ ở mức 128 kbps – một điều hầu như không tưởng ở thời đại smartphone và kết nối 4G, 5G hiện nay. Nhưng chỉ qua hơn hai thập niên, Việt Nam đã tiến những bước dài, với băng thông quốc tế hiện đã đạt tới hàng chục gigabit, thậm chí có tốc độ cao hơn nữa ở khu vực đô thị.

“Thần kỳ” là điều mà ông Christopher Nguyễn mô tả tốc độ cải thiện hạ tầng trực tuyến này của Việt Nam, nếu so với định luật Moore – vốn dự đoán khả năng xử lý máy tính sẽ tăng gấp đôi sau mỗi 18 đến 24 tháng. Nền tảng đó đang là “chất xúc tác” cho thay đổi nhanh chóng của đất nước, từ kinh tế cho tới văn hóa và lối sống – từ việc học ngoại ngữ, giải trí cho đến khởi nghiệp, mọi thứ dần trở nên nhanh chóng, thuận tiện và kết nối xuyên biên giới.

Dẫn ra một khảo sát quốc tế, CEO Aitomatic chỉ ra sự khác biệt về quan niệm đối với AI trên toàn cầu. Tại Việt Nam hay các nước đang phát triển, hầu hết mọi người cho rằng AI sẽ nâng đỡ cuộc sống, cải thiện chất lượng lao động và thúc đẩy kinh tế. Tâm lý này trái ngược với các nền kinh tế phát triển cao – thường vừa lạc quan vừa quan ngại về AI, lo lắng về việc mất việc làm do tự động hóa.

“Việt Nam, Trung Quốc, Mexico, hay Ấn Độ, Peru là những người rất lạc quan về AI”, ông nói tại diễn đàn AISC 2025 tại Hà Nội. “Có nghĩa là họ ít lo lắng hơn về việc liệu AI có lấy mất công việc của họ hay không, mà sẽ giúp cuộc sống của họ tốt hơn.”

Sự lạc quan đó là nền tảng quan trọng để nhìn về tương lai ngành AI, đặc biệt khi Việt Nam đang có thế mạnh sở hữu “dân số vàng” so với các quốc gia đang già hóa như Nhật Bản, Hàn Quốc, hay nhiều nước châu Âu. Lợi thế này cho phép tốc độ tiếp thu công nghệ nhanh hơn, điều kiện để triển khai AI ở quy mô lớn – từ các dây chuyền sản xuất, hạ tầng logicstics cho đến dịch vụ tài chính, chăm sóc y tế hay giáo dục.

Lấp “khoảng trống” nhân sự trong thị trường tỷ đô

Dù vậy, thị trường bán dẫn toàn cầu – vốn được dự báo có thể đạt quy mô 1.000 tỷ USD vào năm 2030 – lại đang đối mặt với việc thiếu hụt khoảng 1 triệu lao động ngành, theo ông Christopher. Việt Nam cũng đang nỗ lực tăng tốc đào tạo, nhưng lực lượng chuyên gia bán dẫn đòi hỏi không chỉ kiến thức kỹ thuật sâu rộng, mà còn sự am hiểu quy trình công nghiệp và tiêu chuẩn khắt khe.

Bài toán đặt ra là làm sao để có hàng trăm nghìn đến cả triệu kỹ sư, công nhân lành nghề khi mà các trường đại học và trung tâm đào tạo không thể “sản sinh” nhân lực kịp thời? Theo ông Christopher Nguyễn, có thể nằm một phần ở chính AI.

AI không thay thế hoàn toàn con người, nhưng sẽ “lấp khoảng trống” nhân sự bằng tự động hóa nhiều quy trình sản xuất phức tạp. Chuẩn hóa tri thức và kinh nghiệm của các chuyên gia kỳ cựu, lưu trữ “bộ nhớ” về quy trình, giảm phụ thuộc vào cá nhân cũng là một hướng đi mà AI có thể trợ giúp.

SemiKong, mô hình AI mã nguồn mở mà Aitomatic hợp tác với Tokyo Electron (Nhật Bản) và FPT Software (Việt Nam) là một tiên phong giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất chip như vậy. Đây là một giải pháp AI “may đo” riêng cho ngành công nghiệp bán dẫn, đồng thời tận dụng tài năng trẻ ở những quốc gia như Việt Nam. Qua đó, AI đóng vai trò vừa là trợ lý vừa là “chất xúc tác” giúp nguồn nhân lực địa phương nhanh chóng đạt tầm đẳng cấp thế giới.

Trong góc nhìn của ông Christopher Nguyễn, Việt Nam đang có những tài năng nếu được kết nối đúng vấn đề và được tạo điều kiện phát triển. Điểm mấu chốt nằm ở việc lựa chọn lĩnh vực phù hợp với thế mạnh và hoàn cảnh địa phương.

Ví dụ, khi Việt Nam muốn đầu tư mạnh vào sản xuất chip hay nghiên cứu AI, năng lực của đội ngũ kỹ sư phải gắn liền với chuỗi giá trị thực tế: sản xuất, lắp ráp, kiểm tra chất lượng, hay thử nghiệm thuật toán tối ưu cho các công đoạn phức tạp. Chỉ khi tài năng Việt Nam “nhúng” sâu vào những vấn đề mang tầm cỡ toàn cầu, họ mới có cơ hội thể hiện đẳng cấp và tạo ra ảnh hưởng lớn.

Trường Đặng