Cần cải cách mạnh mẽ để tháo gỡ điểm nghẽn đầu tư
VCCI đưa ra nhiều đề xuất nhằm tháo gỡ những vướng mắc, góp phần xây dựng môi trường đầu tư ngày càng minh bạch, thông thoáng và hiệu quả hơn.
Theo đó, Luật Đầu tư là các văn bản quan trọng, tác động rất lớn tới môi trường đầu tư kinh doanh của nước ta và nhận được sự quan tâm của cộng đồng doanh nghiệp. Về cơ bản, Luật Đầu tư 2020 và các luật sửa đổi, bổ sung sau này đã khắc phục được những điểm vướng, bất cập, mâu thuẫn chồng chéo giữa các hệ thống pháp luật về đất đai, xây dựng, đấu thầu, nhà ở, kinh doanh bất động sản, tài nguyên môi trường … Những lần sửa đổi sau này, Luật Đầu tư cũng đã có những bước tiến trong cải cách thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho quá trình đầu tư, khi phân cấp mạnh mẽ thẩm quyền chấp thuận đầu tư từ Thủ tướng Chính phủ xuống cho Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh (UBND tỉnh), hay thiết lập quy trình đầu tư đặc biệt theo hướng tiếp cận cởi mở, phần lớn thủ tục trong quy trình đầu tư sẽ quản lý theo cơ chế hậu kiểm …
Tuy vậy, qua quá trình thực hiện và với yêu cầu cải cách hành chính, khai thông các điểm nghẽn, thúc đẩy môi trường đầu tư kinh doanh, Luật Đầu tư đã dần bộc lộ những hạn chế, từ tư duy đến cơ chế quản lý. Trên cơ sở ý kiến từ các doanh nghiệp, hiệp hội và chuyên gia, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đề xuất một số nội dung trọng tâm cần xem xét khi tổng kết, đánh giá và sửa đổi Luật Đầu tư và Nghị định số 31/2021/NĐ-CP.
Về thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, theo quy định hiện nay, Nhà nước sẽ thực hiện chấp thuận chủ trương đầu tư đối với một số dự án (được liệt kê tại Điều 30, 31, 32 Luật Đầu tư), đây là căn cứ để lựa chọn nhà đầu tư và thực hiện các bước tiếp theo thực hiện dự án đầu tư. Nội dung thẩm định tập trung chủ yếu vào sự phù hợp của dự án với các quy hoạch, kế hoạch, chương trình phát triển, cũng như các yêu cầu về di sản văn hóa và công nghệ. Tuy nhiên, VCCI cho rằng, các thủ tục thẩm định chuyên ngành như đánh giá tác động môi trường hay thẩm định công nghệ vẫn phải được thực hiện sau khi dự án được chấp thuận chủ trương đầu tư. Điều này cho thấy thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư không thể thay thế hoặc được xem là sự bảo đảm cho việc thông qua các thủ tục chuyên ngành này.
Hơn nữa, tiêu chí về hiệu quả kinh tế - xã hội của dự án được đặt ra trong chấp thuận chủ trương đầu tư là một khái niệm khá mơ hồ và khó xác định chính xác vì bản chất hiệu quả thuộc về thị trường và phụ thuộc vào nhiều yếu tố khách quan. Trên thực tế có những dự án được chấp thuận nhưng không triển khai hoặc triển khai không hiệu quả.
Do đó, VCCI đề nghị, cần đánh giá một cách tổng thể để xem xét lại tính cần thiết của thủ tục chấp thuận thủ tục đầu tư và cải cách mạnh mẽ các nhóm thủ tục về đầu tư để nhanh chóng đưa vốn vào nền kinh tế. Bên cạnh đó, cân nhắc, xem xét một số vấn đề cụ thể liên quan đến thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư như các dự án phải chấp thuận chủ trương đầu tư; về thẩm định công nghệ; vai trò của thủ tục chấp thuận đầu tư đối với dự án đầu tư liên quan đến nhiều ngành, lĩnh vực khác nhau.
Liên quan đến cơ chế quản lý hoạt động đầu tư ra nước ngoài, VCCI cho biết, Luật Đầu tư hiện quy định rõ các ngành nghề cấm và có điều kiện, đồng thời yêu cầu chấp thuận chủ trương đầu tư ở các cấp khác nhau tùy theo quy mô vốn và lĩnh vực dự án. Cụ thể, Quốc hội chấp thuận đối với những dự án có vốn 20.000 tỷ đồng trở lên; những dự án có yêu cầu áp dụng cơ chế, chính sách đặc biệt cần được Quốc hội quyết định; Thủ tướng Chính phủ chấp thuận cho dự án có vốn từ 800 tỷ đồng trở lên); Dự án đầu tư thuộc lĩnh vực ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán, báo chí, phát thanh, truyền hình, viễn thông có vốn đầu tư ra nước ngoài từ 400 tỷ đồng trở lên. Ngoài ra, mọi dự án đầu tư ra nước ngoài đều phải được cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư. Nội dung thẩm định bao gồm đánh giá tính cần thiết, quy mô, tiến độ, vốn, rủi ro và chính sách ưu đãi.
Tuy nhiên, VCCI cho rằng, cơ chế này đang gây gánh nặng thủ tục lớn và không hợp lý cho nhà đầu tư tư nhân. Đầu tư ra nước ngoài phải tuân thủ luật pháp nước sở tại, nên việc Việt Nam kiểm soát chi tiết về hình thức, quy mô, địa điểm hay đánh giá rủi ro là không khả thi và không cần thiết. Bên cạnh đó, việc yêu cầu chấp thuận cho các ngành như ngân hàng, truyền thông chưa rõ căn cứ về tác động kinh tế - xã hội trong nước, trong khi các quy định chuyên ngành do nước tiếp nhận quyết định. Yêu cầu cấp Giấy chứng nhận đầu tư ra nước ngoài cho mọi hoạt động cũng không hợp lý, gây phiền hà không cần thiết, vì các điều kiện đầu tư thực chất do pháp luật nước ngoài quy định.
Theo VCCI, đối với doanh nghiệp nhà nước, việc quản lý chặt có thể cần thiết do liên quan vốn công. Nhưng với doanh nghiệp tư nhân, cơ chế cấp phép dựa trên quy mô vốn hay ngành nghề lại thiếu mục tiêu rõ ràng và có thể hạn chế hoạt động đầu tư ra nước ngoài, đi ngược chủ trương “Nhà nước khuyến khích đầu tư ra nước ngoài nhằm khai thác, phát triển, mở rộng thị trường; tăng khả năng xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ, thu ngoại tệ; tiếp cận công nghệ hiện đại, nâng cao năng lực quản trị và bổ sung nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.” đang ghi nhận tại khoản 1 Điều 51 Luật Đầu tư.
Do đó, VCCI đề xuất xem xét bỏ quy định về chấp thuận chủ trương và cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư ra nước ngoài để giảm thủ tục, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp phát triển đầu tư quốc tế.
Bên cạnh những vấn đề đã nêu, VCCI cũng đưa ra một số góp ý khác với các nội dung liên quan đến ngành nghề kinh doanh có điều kiện, chuyển nhượng dự án đầu tư, cơ chế quản lý đối với nhà đầu tư nước ngoài thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh tại Việt Nam… nhằm tháo gỡ điểm nghẽn đầu tư.