Cần gỡ khó cho doanh nghiệp xây dựng

Theo số liệu mới nhất từ Tổng cục Thống kê, trong quý I/2025, gần 51% doanh nghiệp xây dựng không tìm được hợp đồng mới và hơn 47% chịu áp lực nguyên vật liệu tăng cao. Kết quả này cho thấy xu hướng đi xuống rõ nét sau giai đoạn đầu năm khá ổn định, dù giải ngân đầu tư công và vốn FDI vẫn được kỳ vọng sẽ tiếp tục gia tăng trong năm 2025.

Chia sẻ tại chương trình Café Doanh nhân do VCCI Duyên hải Bắc bộ tổ chức ngày 6/6/2025, ông Trần Sách Lâm – Giám đốc Công ty CP Xây dựng 79 tại Hải Phòng đã thẳng thắn nhận định: “Ngành xây dựng gặp rất nhiều khó khăn từ năm 2021 đến nay. Bảo hiểm xã hội siết chặt, đơn giá nhân công quá thấp, khung giá vật liệu chưa cập nhật, quy định đấu thầu liên tục thay đổi, giá nguyên vật liệu biến động dữ dội...”

“Trước đây, doanh nghiệp phải đóng bảo hiểm cho công nhân trên 12 tháng, sau đó giảm dần xuống chỉ còn quy định đóng trên 14 ngày. Với đặc thù nhân công xây dựng chủ yếu là lao động thời vụ tuổi 40–65, công việc không đều, ngân sách nhà nước thắt chặt, việc cân đối chi phí đóng bảo hiểm 32,5% lương thực sự là gánh nặng. Nhiều chủ thầu không thể chủ động nguồn kinh phí, bởi có lúc không xuất hiện công trình mới, dòng tiền bị chậm trễ. Tỷ lệ 32,5% cũng gấp đôi so với mức bình quân của các nước trong khu vực, khiến doanh nghiệp thêm nao núng”, ông Lâm cho biết.

Khung giá nhân công tại Hải Phòng cũng khiến ông Lâm đau đáu. Hiện khung giá do Sở Tài chính – Xây dựng ban hành mới chỉ tính khoảng 235.000–285.000 đồng cho thợ phụ (bậc 3/7), trong khi khảo sát thực tế tại huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng, nơi địa bàn doanh nghiệp, cho thấy thợ phụ đã được trả 350.000 đồng, thợ chính lên tới 400.000 đồng. Mức khung giá cũ không theo kịp thị trường. Hơn nữa, thông báo giá nhân công tháng 6/2025 mới chỉ cập nhật đến tháng 3–4; luồng thông tin chậm trễ cộng thêm đơn giá thấp khiến doanh nghiệp “bó tay”. Và khi trình hồ sơ dự toán, mức giá do Sở Tài chính duyệt thường thấp hơn giá thực tế, dẫn đến lỗ ngay từ khâu tính toán ban đầu. Tương tự, khung giá vật liệu xây dựng cũng không kịp điều chỉnh theo biến động thị trường.

Thêm vào đó, cứ mỗi lần quy định đấu thầu thay đổi, doanh nghiệp lại quay cuồng. Trước kia, theo Luật Đấu thầu số 62, gói thầu chỉ định thầu ở mức dưới 1 tỷ. Sang Luật số 43, con số giữ nguyên. Nhưng đến Luật Đấu thầu số 22/2023, ngưỡng chỉ định thầu chỉ còn 100 triệu đồng. Điều này khiến nhiều gói thầu vốn dần quy mô lớn hơn, giờ lại phải rơi vào quy trình đấu thầu phức tạp.

Ông Lâm cho rằng với các gói thầu từ 10 tỷ trở xuống, Nhà nước có thể xem xét giao quyền cho chủ đầu tư tự chọn nhà thầu đủ năng lực, thay vì mua sắm thời gian, tốn kém, lãng phí ngân sách. Việc thay đổi ngưỡng chỉ định thầu liên tục không chỉ gây khó cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, mà còn khiến quy trình trở nên rối rắm, mất thời gian và không hiệu quả.

Bên cạnh đó, giá nguyên vật liệu là bài toán khác mà nhiều chủ đầu tư và nhà thầu chưa tìm thấy lời giải. Hóa đơn, chứng từ thường không cho phép điều chỉnh giá, dù chi phí cát, đá, xi măng, thép… liên tục tăng. Nhiều nhà thầu từng ký hợp đồng trọn gói, không có phụ lục giá, giờ lỗ nặng khi vật liệu đội giá.

Ông Lâm nhấn mạnh: “Nếu không có cơ chế điều chỉnh giá, doanh nghiệp xây dựng sẽ rất khó bám trụ. Trung ương mới ban hành Nghị quyết 68, tạo điều kiện cho kinh tế tư nhân. Nhưng mỗi ngành nghề cần có quy định cụ thể, phù hợp với tiên liệu của doanh nghiệp trong hoạt động sản xuất kinh doanh”.

Trên thực tế, Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 định hướng phát triển kinh tế tư nhân, nhấn mạnh kinh tế tư nhân là “lực lượng tiên phong” đóng góp 55–58% GDP, giải quyết việc làm cho 84–85% lao động vào năm 2030. Tài liệu đề cập việc xoá bỏ rào cản hành chính, hoàn thiện thể chế, bảo vệ quyền tự do kinh doanh và tiếp cận nguồn lực như vốn, đất đai, công nghệ và nhân lực chất lượng cao. Với ngành xây dựng, những chính sách cụ thể để tháo gỡ vướng mắc về bảo hiểm xã hội, đơn giá, đấu thầu hay điều chỉnh giá vật liệu hầu như chưa rõ ràng. Đa số doanh nghiệp lúng túng vì chưa biết khi nào được điều chỉnh khung giá, bao giờ quy định mới có hiệu lực.

Ngoài ra, việc cấp phép khai thác cát, đá làm vật liệu xây dựng vẫn chưa gỡ được “điểm nghẽn” về nguồn cung. Ông Lâm đề xuất: “Nhà nước nên cấp phép cho doanh nghiệp đủ điều kiện khai thác mỏ, đá để đáp ứng nhu cầu chung. Hiện giá cát ở Hải Phòng đã tăng 20–30% so với năm ngoái. Nếu không tăng cấp phép, giá càng đội lên, doanh nghiệp càng khổ”. Đề xuất này cũng nhận được nhiều ý kiến ủng hộ từ doanh nghiệp xây dựng tham gia chương trình café doanh nhân do VCCI Duyên hải Bắc bộ tổ chức ngày 6/6/2025.

Ông Lâm cho biết: “Rõ ràng, ngành xây dựng chịu nhiều áp lực chồng chéo: chi phí đầu vào tăng cao, giấy phép khai thác vật liệu ì ạch, quy định đấu thầu cứng nhắc, khung giá nhân công lạc hậu, khó khăn tài chính, bảo hiểm xã hội bó chặt. Muốn tháo gỡ cần chính sách đặc thù cho ngành, trong đó đề xuất xây dựng một Nghị định riêng về “Cơ chế hỗ trợ phát triển doanh nghiệp xây dựng” với các nội dung: miễn giảm thuế, ưu đãi vay tín dụng, quy định rõ điều chỉnh giá hợp đồng, quy định linh hoạt trong đấu thầu, khung giá nhân công sát thị trường và hướng dẫn thủ tục cấp phép khai thác vật liệu minh bạch, nhanh chóng”.

Theo ông, để giải bài toán khó khăn cho doanh nghiệp, ngành xây dựng cần sự đồng hành của nhiều bên: cơ quan quản lý, ngân hàng, hiệp hội doanh nghiệp, nhà thầu và các nhà cung cấp vật liệu. Mỗi chính sách đưa ra phải xuất phát từ thực tiễn, minh bạch và kịp thời. Sự phối hợp chặt chẽ sẽ tạo nên cú hích, giúp doanh nghiệp không chỉ “sống sót” qua giai đoạn khó khăn, mà còn hồi phục mạnh mẽ, đóng góp cho sự phát triển bền vững của nền kinh tế.

Nguyễn Chuẩn - Hải Ngân