Kinh tế tư nhân và bài toán “tăng tốc hai con số”
Kinh tế tư nhân giữ vai trò then chốt trong tăng trưởng GDP nhưng vẫn đối mặt nhiều điểm nghẽn, đòi hỏi cải cách thể chế, nâng cao năng suất và liên kết mạnh mẽ hơn.
Sáng 15/8, tại Tọa đàm Đối thoại Chính sách với chủ đề “Các giải pháp đột phá tháo gỡ các điểm nghẽn phát triển khu vực kinh tế tư nhân”, GS TS Nguyễn Thành Hiếu – Phó Giám đốc Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU) cho biết sau gần 40 năm đổi mới, khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam đã có bước tiến mạnh mẽ cả về lượng và chất, từng bước khẳng định vị trí trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Tính đến năm 2024, khu vực này chiếm 53,4% tổng vốn đầu tư toàn xã hội, sử dụng 82,07% tổng lao động, đóng góp 38,6% tổng lợi nhuận trước thuế và 51% tổng thu nhập của người lao động trong khu vực doanh nghiệp. Đặc biệt, kinh tế tư nhân đóng góp 43% GDP và chiếm tới 57% vào mức tăng trưởng GDP năm 2024 – tỷ lệ cao nhất trong các thành phần kinh tế.
Theo ông Hiếu, đây là những con số khẳng định vững chắc vai trò trung tâm và tiềm năng to lớn của khu vực kinh tế tư nhân, đồng thời đặt nền tảng để nâng tầm thành động lực chính trong mục tiêu tăng trưởng nhanh và bền vững của Việt Nam. Ông cũng nhắc đến Nghị quyết 68 với mục tiêu đến năm 2030 có 2 triệu doanh nghiệp, đóng góp khoảng 55–58% GDP và 35–40% tổng thu ngân sách Nhà nước; đến năm 2045, có ít nhất 3 triệu doanh nghiệp, đóng góp trên 60% GDP, trở thành lực lượng cạnh tranh cao trong khu vực và toàn cầu.
Tuy nhiên, so với kỳ vọng trở thành trụ cột kinh tế quốc gia, khu vực này vẫn còn nhiều bất cập. GS TS Ngô Thắng Lợi – Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp tư nhân thấp hơn khu vực Nhà nước và FDI, khi gần một nửa số doanh nghiệp thua lỗ hàng năm. Lợi nhuận trước thuế bình quân của một doanh nghiệp tư nhân chỉ bằng 0,52% của doanh nghiệp Nhà nước và gần 3,1% của doanh nghiệp FDI. Năng suất lao động chỉ bằng 34% khu vực Nhà nước và khoảng 69% khu vực FDI.
Bên cạnh đó, năng lực khoa học – công nghệ còn yếu, với tỷ lệ doanh nghiệp công nghệ cao chỉ 12,1%. Thu nhập người lao động cũng thấp, chỉ bằng 57,1% so với khu vực Nhà nước và 80,5% so với FDI.
Nguyên nhân được chỉ ra là tồn tại nhiều “điểm nghẽn” thể chế và nội tại.
Về nhận thức, vẫn tồn tại quan niệm kinh tế tư nhân chỉ là phép cộng đơn thuần của các bộ phận cấu thành, chưa định vị rõ ràng vị trí trong mối quan hệ với các khu vực khác, thậm chí còn tâm lý e ngại việc phát triển mạnh khu vực này có thể đi chệch định hướng xã hội chủ nghĩa. Hệ thống chính sách dù cải thiện nhưng vẫn thiếu bao trùm, chưa tạo điều kiện để mọi thành phần tư nhân phát huy tối đa tiềm lực. Ngay trong nội bộ, kinh tế tư nhân chưa gắn kết, đôi khi cạnh tranh không lành mạnh và thiếu liên kết với cộng đồng doanh nhân Việt ở nước ngoài.
Theo GS TS Ngô Thắng Lợi, để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 8%, khu vực tư nhân cần tăng trưởng 10,3% và từ sau năm 2025 phải duy trì mức 11,5–12% trở lên.
Muốn vậy, cần tháo gỡ triệt để những nút thắt tồn tại lâu nay. Ông nhấn mạnh cần hoàn thiện tư duy và xác định rõ kinh tế tư nhân là động lực quan trọng nhất trong hệ thống kinh tế quốc gia; đề xuất mô hình và chính sách phát triển bao trùm để các loại hình doanh nghiệp – tư nhân, Nhà nước và FDI có cơ hội ngang nhau trong tiếp cận đầu vào, hoạt động kinh doanh và phân phối kết quả đầu ra. Đồng thời, phải tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp tư nhân quy mô khác nhau, gắn kết với cộng đồng doanh nhân Việt ở nước ngoài, kết nối với địa phương nơi doanh nghiệp hoạt động nhằm nâng cao năng lực doanh nhân Việt.
Từ góc nhìn doanh nghiệp, TS Trần Văn Thế – Chủ tịch HĐQT Công ty Đầu tư và Phát triển InDel cho rằng cần tiếp tục hoàn thiện thể chế theo hướng đồng bộ, minh bạch, ổn định, nhất là trong các lĩnh vực doanh nghiệp đang vướng như đầu tư, đất đai, tín dụng và hợp tác công – tư. Cải cách thủ tục hành chính phải đi vào thực chất, giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian và chi phí.
Ông cũng đề xuất tăng tỷ trọng tín dụng cho doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME), hỗ trợ lãi suất cho các dự án chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo; cải cách thủ tục thuê đất, mở rộng quỹ đất công nghiệp và đẩy mạnh đào tạo nhân lực.
Các ý kiến tại tọa đàm đều thống nhất rằng nếu không có các giải pháp đột phá về thể chế, năng suất lao động, khoa học – công nghệ và liên kết thị trường, kinh tế tư nhân khó có thể vươn lên thành động lực trung tâm như kỳ vọng.
Ngược lại, nếu tháo gỡ triệt để những điểm nghẽn này, Việt Nam hoàn toàn có thể đạt mục tiêu tăng trưởng hai con số ở khu vực tư nhân, đóng góp vững chắc cho nền kinh tế quốc gia.