Chủ quyền sáng tạo - Sống còn của kinh tế tri thức
Không có đổi mới sáng tạo, sẽ không có khoa học kỹ thuật đích thực – và cũng không thể có một nền kinh tế tri thức đủ sức vươn tầm.
Lịch sử nhân loại chứng minh, mọi bước nhảy vọt – từ chiếc bánh xe đến trí tuệ nhân tạo – đều khởi đầu bằng một ý tưởng táo bạo, nhưng ý tưởng chỉ trở thành sức mạnh khi được pháp luật bảo vệ, để người sáng tạo dám đầu tư trí lực, thời gian, tài sản và chấp nhận rủi ro.
Ở những quốc gia coi bảo vệ sáng tạo như bảo vệ chủ quyền, họ tạo ra những Edison, những tập đoàn công nghệ toàn cầu; ở những nơi luật pháp mơ hồ, đạo nhái bị xem nhẹ, người tài giỏi chọn im lặng hoặc ra đi. Việt Nam đang ở ngã rẽ quyết định – hoặc kiến tạo chủ quyền sáng tạo bằng một hệ sinh thái pháp lý mạnh mẽ, hoặc tiếp tục đánh mất cơ hội vàng trong cuộc đua toàn cầu.
Không phải ngẫu nhiên mà Thomas Edison – người thử nghiệm hàng nghìn lần để tìm ra dây tóc bóng đèn có thể biến phát minh thành đế chế công nghiệp. Thành công ấy chỉ đến khi nước Mỹ đã thiết lập hệ thống bảo hộ sáng chế nghiêm minh, đảm bảo cho Edison và hàng vạn nhà phát minh khác sống được bằng trí tuệ của mình. Lịch sử cho thấy, các quốc gia bứt phá đều có điểm chung: bảo vệ sáng tạo như bảo vệ chủ quyền. Nhật Bản sau Thế chiến II xây dựng cơ chế bảo hộ sáng chế đồng bộ; Hàn Quốc biến ý tưởng nội địa thành tập đoàn công nghệ toàn cầu nhờ môi trường pháp lý an toàn cho R&D; Mỹ duy trì vị thế dẫn đầu với Tòa án Liên bang chuyên trách về sở hữu trí tuệ, án lệ rõ ràng và mức bồi thường đủ sức răn đe.
Ngược lại, ở nơi luật pháp mơ hồ, “đạo nhái” bị xem nhẹ, sáng tạo nhanh chóng trở thành khẩu hiệu rỗng. Không thể có thung lũng Silicon nếu tòa án không đứng về phía người sáng tạo. Người tài sẽ không mạo hiểm khi biết rằng thành quả của họ có thể bị đánh cắp mà không được bảo vệ.
Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng: Tòa chuyên trách về sở hữu trí tuệ đã ra đời; Nghị quyết 57-NQ/TW và 68-NQ/TW đặt tri thức ở vị trí tài sản quốc gia, coi doanh nghiệp là trung tâm đổi mới. Nhưng thiết chế mới chỉ là phần xác – phần hồn nằm ở cách vận hành và bản lĩnh của những người “cầm cân nảy mực” trước những vụ tranh chấp chưa từng có tiền lệ.
Một hệ sinh thái bảo vệ sáng tạo cần hội đủ ba trụ cột: (1) Luật chuyên sâu – bịt kín “vùng xám” để đạo nhái không còn đường lách; (2) Tư pháp chuyên trách – thẩm phán đủ bản lĩnh đưa ra phán quyết dũng cảm, tạo án lệ tiên phong; (3) Tư duy pháp quyền đổi mới – đứng về phía người dám nghĩ, dám làm, không bị trói buộc bởi sự an toàn hình thức. Bởi nếu chỉ đổi một chữ, thay một màu sắc mà thương hiệu xâm phạm vẫn sống sót trước tòa, đó không còn là kẽ hở, mà là tiền lệ nguy hiểm.
Theo Cục Sở hữu trí tuệ, Việt Nam hiện có hơn 700.000 nhãn hiệu đã được bảo hộ, nhưng mỗi năm vẫn ghi nhận hàng nghìn vụ vi phạm. Riêng năm 2024, lực lượng chức năng xử lý hơn 2.000 vụ xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, với giá trị hàng hóa vi phạm ước tính hàng trăm tỷ đồng. Con số này không chỉ phản ánh thiệt hại kinh tế, mà còn bào mòn niềm tin vào môi trường kinh doanh và năng lực thực thi pháp luật.
Một quốc gia muốn thoát “bẫy thu nhập trung bình” không thể sống bằng gia công tư tưởng. Phải tự sinh ra giá trị tri thức và giữ được nó bằng nội lực pháp lý. Đó là chủ quyền sáng tạo – khả năng bảo vệ và phát huy tài sản trí tuệ trước mọi xâm phạm, dù từ trong hay ngoài nước. Trong nền kinh tế tri thức, bảo vệ sở hữu trí tuệ không chỉ là quyền của cá nhân, mà là nghĩa vụ của Nhà nước đối với tương lai đất nước. Mỗi bản án công minh bảo vệ người sáng tạo là một viên gạch xây niềm tin thị trường, thu hút đầu tư và khơi dậy khát vọng vươn lên.
Doanh nghiệp là nơi ý tưởng kết tinh thành sản phẩm, dịch vụ, thương hiệu. Nhưng nhiều doanh nghiệp Việt vẫn coi việc đăng ký nhãn hiệu, sáng chế như “thủ tục giấy tờ”, đến khi tranh chấp nổ ra mới thấy mình ở thế yếu. Cạnh tranh hiện đại không chỉ diễn ra trên kệ hàng hay bảng giá, mà trong phòng xử án. Doanh nghiệp nào nắm chắc quyền sở hữu trí tuệ và biết vận dụng pháp luật sẽ có lợi thế vượt trội, cả ở thị trường nội địa lẫn khi vươn ra quốc tế. Chủ quyền sáng tạo chính là tấm khiên và thanh gươm để Việt Nam bước vào kỷ nguyên kinh tế tri thức với vị thế không thể bị đánh tráo.
Nhằm phản ánh thực trạng cũng như hệ lụy của việc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ; chỉ rõ những hạn chế trong việc quản lý, giám sát và đề ra những giải pháp hợp lý và kịp thời, được sự chỉ đạo của VCCI, Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp cùng Công ty Luật TAT Law Firm, Tạp chí Sở hữu trí tuệ và sáng tạo tổ chức Diễn đàn: Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo.
Thời gian: 13h30 -17h00, Thứ Ba, ngày 26/08/2025
Địa điểm: Lầu 10, Hội trường VCCI-HCM, 171 Võ Thị Sáu, Phường Xuân Hòa, TP.HCM
Thông tin liên hệ:
Nhà báo Lưu Vân, ĐT: 0971261929
Nhà báo Mỹ Ý, ĐT: 0904334483
Đăng ký tham dự tại:
https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfVvL8E7yA2dZYZ6y72N8TFxMI1B4SS6c6bLKuWT6h5ldjjeg/viewform?pli=1