TÀI SẢN TRÍ TUỆ: Hãy xác lập quyền sở hữu của mình đúng nghĩa "cái của mình nghĩ ra"
Đó là lời khuyên của TS LS Nguyễn Văn Viễn đối với các doanh nghiệp tại Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo”
Dưới sự chỉ đạo của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp phối hợp với Công ty TAT Law Firm và Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo tổ chức Diễn đàn “Hoàn thiện chính sách tài sản trí tuệ - Động lực cho doanh nghiệp đổi mới sáng tạo”.
Tham dự sự kiện có: ông Võ Tân Thành – Phó Chủ tịch VCCI; ông Nguyễn Thanh Bình - Phó Chủ tịch Thường trực Hội Sáng chế Việt Nam; ông Trần Ngọc Liêm – Giám đốc VCCI Khu vực TP HCM; ông Phạm Thanh Phương - Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Tây Ninh; TS LS Nguyễn Văn Viễn – Chủ tịch Hội Sở hữu trí tuệ TP HCM, nguyên Phó Cục trưởng Cục Sáng chế; ông Nguyễn Thanh Hải - Chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Khánh Hoà, Tổng giám đốc Công ty Yến sào Khánh Hoà; ông Nguyễn Viết Hồng - Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng TP HCM, Tổng giám đốc Vina CHG; ThS Luật sư Đỗ Ngọc Anh - Phó Viện trưởng Viện Khoa học pháp lý và Phát triển doanh nghiệp; LS Lê Quang Vy - Luật sư thành viên Công ty Luật Global Vietnam Lawyers, Hòa giải viên Trung tâm Hòa giải Việt Nam (VMC) thuộc Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC); Nhà báo Tùng Quang - Phó Vụ trưởng, Phó Trưởng cơ quan đại diện báo Nhân dân tại phía Nam; bà Vũ Thị Lâm Phương – Giám đốc Công ty TNHH MTV Sở hữu trí tuệ VCCI – Chi nhánh TP HCM…
Về phía ban tổ chức, có sự tham dự của Nhà báo Nguyễn Linh Anh - Tổng Biên tập Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp; Nhà báo Phạm Hùng - Phó Tổng Biên tập Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp; Luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam; Nhà báo Lương Hoàng Hưng - Tổng Biên tập Tạp chí Sở hữu trí tuệ và Sáng tạo.
Chương trình còn có sự tham dự của đại diện các Hiệp hội ngành hàng và đông đảo lãnh đạo doanh nghiệp cùng sự hiện diện của các luật sư, đại diện các văn phòng, hãng Luật, đại diện phòng pháp chế, truyền thông, thương hiệu của các tập đoàn, doanh nghiệp trên địa bàn TP HCM và khu vực phía Nam.
TS LS Nguyễn Văn Viễn – Chủ tịch Hội Sở hữu trí tuệ TP Hồ Chí Minh, Nguyên Phó Cục trưởng Cục Sáng chế cho biết, tài sản trí tuệ (TSTT) chiếm một giá trị áp đảo trong một doanh nghiệp. Nếu doanh nghiệp làm ăn nghiêm túc và lâu dài, đặc biệt với thương hiệu, càng lâu càng có tiếng.
Theo ông Viễn, kinh tế thị trường là nền kinh tế tự do cạnh tranh, và không nhà nước nào muốn một ai độc quyền cả. Khi doanh nghiệp nào độc quyền thị trường lớn đến mức độ nào đấy thì sẽ bị chia nhỏ ra để mà cạnh tranh lẫn nhau. Tuy nhiên, trong nền kinh tế ấy lại có một lĩnh vực được độc quyền, đó chính là sở hữu trí tuệ.
Điều này là bởi vì người ta muốn khuyến khích sự sáng tạo. Cho đến thế kỷ thứ 15, người ta bắt đầu nhận ra rằng chính những sáng tạo mới là động lực phát triển, là cái tạo ra mọi tiến bộ xã hội, và các hệ thống luật pháp bắt đầu hình thành. Ban đầu là ưu tiên cho người nào nghĩ ra cái gì đó được độc quyền trong một thời gian nhất định. Nguyên tắc ấy cho đến nay vẫn được giữ, nghĩa là một mặt, dùng cái độc quyền để khuyến khích tất cả mọi người trong xã hội đều sáng tạo, không chỉ những người sản xuất hay nghiên cứu khoa học. Tất cả đều phải sáng tạo.
“Tôi nhớ mãi một câu nói của viện sĩ Trần Đại Nghĩa rằng: "Sáng tạo là cái quyết định sự phát triển của xã hội và người ta sáng tạo ở tất cả mọi lĩnh vực, từ chuyển động của từng ngón tay trong một thao tác làm sao cho nó tốt hơn, nhanh hơn, cho đến tầm cỡ du hành vũ trụ, tất cả đều phải có sáng tạo"”, ông Viễn chia sẻ.
Do đó, ông cho rằng, sáng tạo là yếu tố quyết định, và để người ta sáng tạo thì phải có cơ chế khuyến khích. Cơ chế khuyến khích ấy chính là độc quyền trong sở hữu trí tuệ. Trong kinh tế thị trường, nhiều nước có luật chống độc quyền, nhưng họ chấp nhận hy sinh nguyên tắc chống độc quyền ấy cho riêng lĩnh vực sáng tạo.
Theo TS LS Nguyễn Văn Viễn, hiện nay, chúng ta đã có những nghị quyết của Bộ Chính trị, luật pháp và đủ thứ để khuyến khích sáng tạo. Ngay từ lúc thành lập cơ quan, từ Cục Sáng chế trước đây, nay là Cục Sở hữu trí tuệ, đều đã theo đuổi mục đích này. Tuy nhiên, từ năm 1981 đến nay đã hơn 30 năm, nhưng sự khuyến khích ấy vẫn chưa đủ, và nhất là những người đã tạo ra tài sản trí tuệ cũng chưa giác ngộ được giá trị của tài sản của mình.
Do đó, họ vẫn còn thờ ơ. Chỉ khi nào chủ sáng tạo tận dụng được tất cả những quy định pháp luật trong nước cũng như thế giới thì bấy giờ họ mới xác lập được quyền sở hữu. Khi đã xác lập được quyền sở hữu đối với tài sản trí tuệ, cần lưu ý rằng tài sản trí tuệ là tài sản vô hình, cho nên việc bảo vệ nó là cực kỳ phức tạp.
“Cũng có một cách mà cha ông ta đã làm là giữ bí quyết gia đình (như đơn thuốc), truyền lại cho con cháu. Nhưng vấn đề là tài sản trí tuệ không thể giữ bí mật hoàn toàn được. Anh sẽ phải sản xuất ra sản phẩm, bán ra thị trường, ai cũng mua được. Người ta sẽ khai thác ưu việt của nó. Đặc biệt với nhãn hiệu, anh phải quảng bá để ai cũng biết đến sản phẩm của anh”, TS LS Nguyễn Văn Viễn chia sẻ.
Ông cũng cho rằng, khi anh nổi tiếng thì lập tức có kẻ nhái. Đó cũng là một quy luật của xã hội. Cho nên, ông mong muốn tất cả những người là chủ sở hữu tài sản trí tuệ phải giác ngộ thật sâu sắc về quyền sở hữu của mình, nhất là đối với tài sản vô hình.
Phải tận dụng tất cả các quy định pháp luật, phải xem xét tất cả các quy định ở mỗi một nước, vì mỗi nước có quy định riêng. Tuy nhiên, riêng về sở hữu trí tuệ, nó có một tính nhất thể. Ông cho rằng có nhiều hiệp ước quốc tế, nhiều hiệp định quốc tế mà nhiều nước tham gia nhất, và sự nhất thể hóa cũng là như vậy.
Doanh nghiệp nào muốn mở rộng thương trường trong nước hay ngoài nước thì không thể không quan tâm đến những quy định pháp luật dành cho các chủ sở hữu. Trước hết, phải giác ngộ rằng đấy là tài sản của mình và mình phải bảo vệ nó như là tài sản hữu hình. Tất cả các quy định pháp luật của thế giới theo xu thế là họ sẽ cố gắng thiết lập và tạo điều kiện để các chủ sở hữu có thể bảo vệ được tài sản trí tuệ của mình ít nhất là cũng ngang bằng với tài sản vật chất.
TS LS Nguyễn Văn Viễn cũng cho rằng, đây là lĩnh vực mà ông muốn rằng tất cả các doanh nghiệp có thương hiệu, có tất cả các tài sản trí tuệ, trước hết mình phải giác ngộ quyền của mình đã. Dĩ nhiên là không ít những chủ sở hữu đi nhái.
Về việc nhái nhãn hiệu, ông kể câu chuyện từng tư vấn cho một công ty nước ngoài. Họ chọn đối tác ở Việt Nam, đưa hàng hóa vào thị trường nhưng quên mất rằng họ không đăng ký nhãn hiệu của mình (chỉ là nhãn hiệu thôi, chưa nói đến các tài sản khác). Đại lý ở Việt Nam, ban đầu đồng ý ăn chia 8% hay 10%. Nhưng sau mấy chục năm, đại lý đòi tăng lên 15%. Tuy nhiên, các nhà sản xuất ở nước ngoài không đồng ý.
“Ông đại lý liền đem nhãn hiệu của người ta đi đăng ký luôn. Theo quy định hiện hành, anh nào đăng ký trước thì anh ấy được quyền. Tức là tất cả các hệ thống pháp luật trên thế giới bây giờ đều quay về nguyên tắc đó. Rất ít nước còn theo nguyên tắc ai sử dụng trước thì được. Ở Việt Nam và đa số các nước khác, cứ anh nào đăng ký trước anh ấy được. Các chủ sở hữu đều phải giác ngộ điều đó”, TS LS Nguyễn Văn Viễn kể.
Đồng thời, ông cho biết, ông đã vận dụng tất cả các quy định pháp luật để tư vấn cho chủ sở hữu nước ngoài bị mất nhãn hiệu. Đó là vận dụng những quy định về chống cạnh tranh không lành mạnh. Bởi vì những gì bắt buộc phải đăng ký thì anh phải đăng ký rồi. Nhưng nếu anh lỡ không đăng ký thì vẫn còn một lĩnh vực nữa để anh bám vào, tức là tất cả những gì là cạnh tranh không lành mạnh. Ngoài nhãn hiệu ra, nó còn có một khái niệm là chỉ dẫn thương mại, và căn cứ vào đấy để chống lại những kẻ lạm dụng.
“Tôi đang làm thủ tục theo đúng đường chính thống, họ tiếp cận với người đăng ký (người chiếm dụng nhãn hiệu) để thương thuyết. Cuối cùng, họ phải trả số tiền khá lớn để mua lại. Nhưng đó không phải là cái chúng ta khuyến khích. Đó chỉ là lời cảnh báo cho các chủ sở hữu phải giác ngộ quyền của mình: nếu không phải là của mình thì đừng có động đến. Nhưng phải xác lập cái của mình. Và vì thế, khi xác lập cái của mình thì không được đụng chạm đến cái của người khác”, TS LS Nguyễn Văn Viễn chia sẻ.
Đồng thời, ông cũng cho rằng, đây cũng là vấn đề quan trọng. Các doanh nghiệp muốn vào thị trường nào đấy bây giờ thì phải tìm hiểu thị trường ấy. Cũng có các công ty cung ứng dịch vụ kiểm tra độ tinh khiết của sản phẩm khi vào thị trường. Nếu đưa sản phẩm ấy với kiểu dáng ấy, với nhãn hiệu ấy vào thị trường ấy thì liệu có xâm phạm đến quyền của ai không? Rất ít doanh nhân của Việt Nam quan tâm đến điều đó, nhưng đây là điều cần thiết.
Từ đó, TS LS Nguyễn Văn Viễn đưa một lời khuyên, một thông điệp trước hết cho các chủ sở hữu là: hãy xác lập quyền sở hữu của mình với đúng ý nghĩa là cái của mình nghĩ ra, chứ không phải cái nhái của người này một tí, người kia một tí. Các bạn có thể nhái một tí, nhưng đến lúc vào thị trường nào đấy mà một tí ấy cũng không được thì các bạn vẫn cứ bị thiệt thòi. Cho nên, phải là cái chính mình sáng tạo ra, và đã sáng tạo ra thì sẽ phải hoàn thành tất cả những công việc cần thiết để xác lập quyền sở hữu đích thực của mình.
Còn với các cơ quan quản lý nhà nước, tức là các cơ quan ban hành chính sách, thì phải xác lập và phải nâng cấp hoặc phải tỉ mỉ hóa thường xuyên các chính sách sau tất cả các vụ việc. Có những trường hợp đúng là lúng túng như gà mắc tóc, không thể giải quyết thế này, cũng không thể giải quyết thế kia. Khi đó, các nhà hoạch định chính sách vẫn có quyền ban hành những giải thích, và giải thích ấy khi ban hành ra nó sẽ trở thành luật pháp.
Bên cạnh đó, nhà nước phải hoàn thiện là các cơ quan thực thi. Doanh nghiệp nào, nhất là các doanh nghiệp nước ngoài, trước khi vào Việt Nam họ quan tâm trước hết đến tài sản trí tuệ. Việt Nam có quy định về chuyển giao công nghệ không? Có quy định về bảo hộ nhãn hiệu không? Có quy định về bảo hộ sáng chế không? Họ làm tất cả những điều đó cho nó đầy đủ, an toàn rồi bắt đầu họ mới hoạt động. Chúng ta thì chưa có được thói quen ấy.
“Tôi vẫn muốn kiến nghị rằng các cơ quan thực thi, ngay lập tức, cần hành động. Tôi thừa nhận là có những vụ việc lúng túng, căn cứ vào điều này thì phải thế này, căn cứ vào khoản kia thì phải thế kia. Nhưng có những vụ việc khá rõ ràng, và nhất là được các doanh nghiệp đảm bảo rằng nếu sai thì họ phải chịu trách nhiệm, thậm chí là đóng tiền bảo lãnh, nhưng các cơ quan thực thi vẫn không thực thi, vẫn chậm chạp”, TS LS Nguyễn Văn Viễn kiến nghị.