Nhiều băn khoăn với việc kê khai thuế mới

Việc chuyển đổi phương pháp nộp thuế từ khoán sang kê khai (theo Nghị định 70/2025/NĐ-CP) đang mang đến một làn sóng thay đổi lớn cho hàng triệu hộ kinh doanh trên cả nước. Nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ bày tỏ lo ngại về việc phát sinh thêm chi phí sổ sách, kế toán khi chuyển đổi, đặc biệt là với việc quản lý hàng tồn kho. Trước đây, nhiều hộ kinh doanh mua hàng từ các tiểu thương nhỏ lẻ hoặc nhà phân phối mà không có hóa đơn, gây khó khăn khi cần chứng minh đầu vào để xuất hóa đơn.

Bà Nguyễn Thị Cúc – Chủ tịch Hội Tư vấn thuế Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Thuế - đã làm rõ tại hội thảo “Tháo gỡ băn khoăn cho hộ kinh doanh bỏ thuế khoán” vừa diễn ra tại TP Hồ Chí Minh rằng, theo quy định hiện hành, thuế không đánh trực tiếp trên hàng tồn kho mà căn cứ vào doanh thu bán ra. Hàng tồn kho chủ yếu được theo dõi để xác định giá vốn.

Tuy nhiên, việc cơ quan thuế yêu cầu báo cáo hàng tồn kho có mục đích quan trọng hơn: đó là để xét nguồn gốc xuất xứ của hàng hóa. Điều này nhằm phát hiện và loại trừ những hàng hóa bất hợp pháp như hàng buôn lậu, thực phẩm chức năng dởm, hoặc hàng giả không có hóa đơn hợp pháp. Bà Cúc nhấn mạnh rằng, chính nhờ việc theo dõi hàng tồn kho mà nhiều trường hợp hàng hóa không rõ nguồn gốc đã được phát hiện.

Để giảm áp lực cho các hộ kinh doanh, bà Cúc khuyến nghị rằng các hộ không nên quá lo lắng về hàng tồn kho. Thay vào đó, hãy tập trung kê khai doanh thu bán ra thực tế và nộp thuế trên số phát sinh. Đối với những hàng hóa mua từ các hộ khoán khác hoặc các tiểu thương nhỏ lẻ ở chợ (mà vốn dĩ không có hóa đơn), bà khẳng định chúng không bị coi là hàng bất hợp pháp và sẽ không bị truy cứu. Tuy nhiên, các hộ kinh doanh cần tự kiểm tra và loại trừ những mặt hàng mà mình biết rõ là bất hợp pháp (ví dụ: hàng mua lậu, hàng ăn cắp, hoặc hàng mua từ các doanh nghiệp bán hóa đơn giả).

Một thách thức lớn hơn đặt ra khi hộ kinh doanh quyết định chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp. Lúc này, quy định về hàng tồn kho sẽ trở nên nghiêm ngặt hơn. Bà Cúc giải thích rằng, để xác định thu nhập tính thuế thu nhập doanh nghiệp, hàng hóa mua vào phải có chứng từ hóa đơn hợp pháp và được thanh toán không dùng tiền mặt mới được tính vào chi phí. Điều này gây khó khăn cho số lượng lớn hàng tồn kho cũ của hộ kinh doanh chưa có đầy đủ hóa đơn chứng từ.

Hiện tại, có hai cách chính để xử lý hàng tồn kho cũ khi chuyển đổi lên doanh nghiệp.

Cách thứ nhất là hộ kinh doanh tự xuất hóa đơn cho số hàng tồn kho này. Tuy nhiên, phương án này sẽ khiến hộ kinh doanh phải nộp thuế cao (ví dụ, 4.5% đối với hộ sản xuất) và gây ra gánh nặng tài chính đáng kể.

Cách thứ hai là mời một trung tâm có chức năng định giá để định giá lại tất cả hàng hóa tồn kho. Bảng định giá này có thể làm cơ sở để tăng vốn cho doanh nghiệp mới. Bảng định giá từ các cơ quan chức năng có thể được xem xét là chi phí hợp lý hoặc giá vốn đầu vào để tính thuế thu nhập doanh nghiệp.

Theo bà Cúc, cơ quan thuế sẽ có văn bản hướng dẫn cụ thể về cách xử lý hàng tồn kho trong quá trình chuyển đổi này.

Bên cạnh đó, các hộ kinh doanh cũng bày tỏ lo ngại về việc cơ quan thuế có xem xét và truy thu thuế đối với những năm trước khi họ kê khai doanh thu thấp. Bà Cúc cho biết, bà đã báo cáo lên lãnh đạo Bộ Tài chính về việc cần có sự "hy sinh" để khuyến khích các hộ kê khai thực tế, và chỉ xử lý nghiêm những trường hợp gian lận lớn, cố tình trốn thuế. Bà khuyến khích các hộ nên nộp thuế theo số phát sinh thực tế từ thời điểm chuyển đổi và tin tưởng vào sự đổi mới, hiện đại, minh bạch của cơ quan thuế.

Trong thời gian đầu chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế kê khai, các hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ lẻ chắc chắn sẽ gặp rất nhiều khó khăn với các yêu cầu về sổ sách và xuất hóa đơn, và lúc này sự hỗ trợ của các đại lý thuế sẽ rất có giá trị. Bà Lê Thị Thu Hương – Chủ tịch Hội tư vấn và Đại lý thuế TP Hồ Chí Minh cho biết, ngay sau khi Nghị định 70/2025/NĐ-CP của Chính phủ được ban hành, Hội đã chủ động gửi văn bản tới Cơ quan thuế TP Hồ Chí Minh để phối hợp hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền và sau đó là kê khai từ năm 2026. Bà Hương khẳng định, hơn 60 đại lý thuế của hội đã cùng cam kết hỗ trợ giai đoạn đầu cho các hộ kinh doanh một cách miễn phí. Hội cũng thường xuyên đi đến các cơ quan thuế cơ sở để chia sẻ, giúp hộ kinh doanh "hiểu hơn, nắm chắc hơn về pháp luật thuế cũng như là các phần mềm hỗ trợ" để quá trình chuyển đổi thuận lợi hơn, chấp hành tốt pháp luật thuế và tránh rủi ro về thuế sau này.

Với sự rõ ràng từ các chuyên gia và các chính sách hỗ trợ sắp tới, các hộ kinh doanh có thể vững tâm hơn trong việc minh bạch hóa hoạt động, đảm bảo tuân thủ pháp luật và tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của doanh nghiệp mình.

Quân Bảo