Nguồn nhân lực: Trọng tâm cho chuyển đổi xanh

Trong phiên Tọa đàm “Chuyển đổi xanh công bằng – Cơ hội và thách thức cho sự phát triển kinh doanh bền vững tại Việt Nam và tương lai phía trước”, trong khuôn khổ Hội thảo “Chuyển đổi xanh và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong các ngành sản xuất và năng lượng tái tạo tại Việt Nam” do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với Liên đoàn Công nghiệp Đan Mạch (DI) tổ chức ngày 16/9/2025 tại TP HCM, bà Trần Thị Hồng Liên – Phó Giám đốc Văn phòng Giới sử dụng lao động, VCCI - nhấn mạnh, với những quy định chặt chẽ từ các đối tác lớn như Liên minh Châu Âu (EU) và Hoa Kỳ, đặc biệt khi Việt Nam tham gia vào các chuỗi cung ứng toàn cầu thì chuyển đổi xanh không còn là yêu cầu tuân thủ mà đã trở thành trách nhiệm và nhu cầu tự thân của doanh nghiệp trong quá trình hội nhập quốc tế.

Chính phủ Việt Nam cũng đã thể hiện sự quyết tâm mạnh mẽ thông qua việc ban hành hàng loạt chính sách và chiến lược, bao gồm Chiến lược quốc gia về chuyển đổi xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050, Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu đến năm 2050, cùng với Nghị quyết 70-NQ/TW về an ninh năng lượng quốc gia và Nghị quyết số 71-NQ/TW về phát triển giáo dục đào tạo, cả hai đều được ban hành vào tháng 8 năm 2023, tạo nên một hành lang pháp lý vững chắc cho quá trình này.

Đi sâu hơn vào nhận định này, bà Trần Thị Lan Anh - Tổng Thư ký VCCI - cảnh báo rằng nếu không có những nỗ lực giảm phát thải từ bây giờ, chi phí khắc phục sau này sẽ lớn hơn rất nhiều so với chi phí chuyển đổi xanh hiện nay. Bà chỉ ra rằng các công cụ thương mại mới như cơ chế điều chỉnh các bon qua biên giới (CBAM) của EU hay các tiêu chuẩn về ESG đối với các tập đoàn đa quốc gia đang trở thành "giấy thông hành" bắt buộc, và doanh nghiệp nào không chuyển đổi xanh sẽ dần bị bỏ lại phía sau.

Về động lực trong nước, bà Lan Anh nhấn mạnh các chiến lược tăng trưởng xanh và quy hoạch năng lượng tái tạo của Việt Nam đã tạo lộ trình và khung chính sách rõ ràng, đồng thời mở ra những cơ hội kinh tế mới, với các ngành như năng lượng tái tạo, kinh tế tuần hoàn và công nghệ xanh mở ra thị trường hàng tỷ đô la, thu hút vốn đầu tư quốc tế và tạo việc làm mới.

Bà cũng lưu ý rằng khách hàng và nhà đầu tư thông minh ngày càng ưu tiên sử dụng sản phẩm xanh, tạo sức ép và yếu tố bắt buộc để doanh nghiệp tham gia vào quá trình này. Bà đề xuất ba ưu tiên cho chuyển đổi xanh và công bằng: đổi mới sáng tạo và phát triển công nghệ xanh; hợp tác công tư và hợp tác quốc tế; và đặt con người là trung tâm.

Ông Lasse Pedesen Hjortshøj – Tham tán Thương mại, Đại sứ quán Đan Mạch tại Việt Nam - đã mang đến những góc nhìn quý giá từ kinh nghiệm của Đan Mạch. Ông Lasse cho biết, cuộc khủng hoảng dầu mỏ những năm 1970 đã thúc đẩy Đan Mạch tìm kiếm các nguồn năng lượng mới, trong đó có năng lượng gió. Hiện tại, hơn 50% lượng điện tiêu thụ ở Đan Mạch đến từ năng lượng xanh, và đôi khi có sản lượng dư thừa để xuất khẩu.

Yếu tố then chốt cho sự thành công này, theo ông Lasse, đó chính là khung pháp lý mà chính phủ Đan Mạch đã thiết lập để khuyến khích đầu tư vào năng lượng xanh và tạo áp lực giảm tiêu thụ năng lượng thông qua các biện pháp hiệu quả năng lượng và thuế phát thải khí hậu.

Ông cũng khẳng định, hợp tác quốc tế đóng vai trò rất lớn, và Đan Mạch đã là một đối tác lâu dài của Việt Nam thông qua các chương trình hợp tác Chính phủ-Chính phủ về năng lượng xanh và giáo dục nghề nghiệp, nhằm xây dựng năng lực và tạo điều kiện trao đổi kiến thức.

"Nhiệm vụ chung của tất cả các bên liên quan, dù là khu vực công, tư hay quốc tế, là đối thoại và hợp tác để tạo ra các khung pháp lý hiệu quả. Mô hình của Đan Mạch, với các bên thị trường lao động cùng ngồi lại bàn bạc và lập kế hoạch dài hạn, có thể là nguồn cảm hứng cho Việt Nam", ông Lasse nhấn mạnh .

Từ góc độ của doanh nghiệp, ông Nguyễn Duy Giang - Phó Tổng Giám đốc Tổng công ty Điện lực Dầu khí Việt Nam (PV Power) - đã chia sẻ về những cơ hội và thách thức cụ thể. Ông Giang cho biết, Việt Nam có khoảng 85.000 MW công suất phát điện, lớn nhất Đông Nam Á, nhưng hơn 50% vẫn phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch, đặc biệt là than. Ông thừa nhận cam kết Net Zero 2050 là một thách thức rất lớn đối với Việt Nam.

Ông Giang cho rằng, thách thức lớn nhất đối với PV Power là việc đảm bảo các tiêu chuẩn ESG (Môi trường, Xã hội và Quản trị) để tiếp cận vốn vay quốc tế, vì các yêu cầu này rất cao và các trường đại học Việt Nam chưa đào tạo rõ ràng về vấn đề môi trường đạt chuẩn quốc tế. PV Power phải thuê công ty nước ngoài để đáp ứng các yêu cầu này, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc có chuyên gia vừa giỏi tiếng Anh vừa hiểu rõ các tiêu chuẩn môi trường mới rất cao.

Từ đó, ông Giang kiến nghị Chính phủ cần có cơ chế mạnh mẽ để tích hợp hệ thống điện Việt Nam với các nước ASEAN, tận dụng thế mạnh về năng lượng tái tạo của các nước láng giềng như Lào, nhằm giảm dần sự phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch. Đồng thời nhấn mạnh sự sẵn sàng của doanh nghiệp trong việc đồng hành các cơ sở đào tạo để đặt hàng những nội dung đào tạo chuyên biệt.

Về vai trò của giáo dục, PGS TS Hoàng Kim Anh - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Sài Gòn (STU) - đã trình bày những nỗ lực của nhà trường trong việc chuẩn bị nguồn nhân lực chất lượng cao cho chuyển đổi xanh.

PGS TS Hoàng Kim Anh chia sẻ rằng STU, với định hướng ứng dụng, đã tích cực lồng ghép các nội dung đào tạo mới vào nhiều ngành khác nhau. Ví dụ, sinh viên công nghệ thông tin được hướng dẫn sử dụng AI, IoT để kiểm soát việc sử dụng năng lượng và nước; các ngành điện tử, cơ khí, xây dựng thì lồng ghép nội dung tối ưu hóa năng lượng, thiết kế công trình xanh, sử dụng vật liệu thân thiện môi trường; còn các ngành quản trị kinh doanh, marketing, tài chính ngân hàng thì lồng ghép các vấn đề về chính sách xanh, tài chính xanh, marketing bền vững.

"Trường cũng thúc đẩy nghiên cứu và sáng kiến công nghệ xanh, như trong ngành công nghệ thực phẩm, nơi sinh viên được đào tạo thiết kế quy trình công nghệ không phát thải, tối ưu nguyên liệu, và tận dụng phụ phẩm nông nghiệp", PGS TS Hoàng Kim Anh chia sẻ.

Đồng thời, bà cũng nhấn mạnh rằng không chỉ đào tạo kiến thức và kỹ năng, mà điều quan trọng nhất là phải vun đắp thái độ và trách nhiệm đối với cộng đồng từ những việc nhỏ như tiết kiệm nước, phân loại rác thải. Bà kêu gọi sự gắn kết chặt chẽ giữa nhà trường và doanh nghiệp, nơi doanh nghiệp tham gia vào việc xây dựng chương trình đào tạo và đặt hàng các đề tài nghiên cứu.

Ở góc độ nhà quản lý, ông Đào Trọng Độ – Trưởng phòng Giáo dục chính quy Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, Bộ đã có dịp tìm hiểu kinh nghiệm của Đan Mạch về chuyển đổi năng lượng và hợp tác đào tạo nghề, giúp nâng cao năng lực và nhận thức. Ông cho rằng, quá trình chuyển đổi của Việt Nam cần diễn ra nhanh hơn nhiều so với các nước khác để không bị thụt hậu. Thách thức lớn nhất hiện nay là sự thiếu hụt nhân lực có kỹ năng và được đào tạo bài bản về năng lượng tái tạo và chuyển đổi xanh.

Ông Đào Trọng Độ cũng cho biết, Bộ đang xây dựng danh mục các ngành nghề có nhu cầu cao nhưng khó tuyển sinh (ví dụ các ngành liên quan đến chuyển đổi xanh) để Nhà nước hỗ trợ toàn bộ chi phí đào tạo, đồng thời thúc đẩy sự tham gia của doanh nghiệp vào đào tạo bằng cách đặt hàng từ đầu.

Bà Nguyễn Thị Xuân Thủy – Giảng viên Trường ĐHKT, ĐHQG HN, Chuyên gia tư vấn chính sách công nghiệp UNIDO Việt Nam - nhắc lại ba yếu tố cốt lõi của phát triển bền vững là Profit (Lợi nhuận), People (Con người) và Planet (Hành tinh), và nhấn mạnh rằng doanh nghiệp cần xem môi trường là một khoản đầu tư chứ không phải chi phí để tạo ra lợi nhuận.

Bà Thúy chỉ ra khó khăn trong việc tìm kiếm các chỉ số đo lường cụ thể về chuyển đổi xanh ở Việt Nam. Bà trích dẫn Chỉ số Xanh cấp tỉnh (PGI) của VCCI cho thấy phần lớn các địa phương có tỷ lệ doanh nghiệp đầu tư xanh dưới 50%. Bà cũng nhận thấy các chính sách ưu đãi đầu tư hiện tại chưa thực sự khuyến khích đầu tư xanh, và tín dụng xanh hay tài chính xanh còn khó tiếp cận, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME).

Để doanh nghiệp tiếp cận hiệu quả, bà Thúy đề xuất các giải pháp như tư vấn trực tiếp "cầm tay chỉ việc", minh bạch hóa các tiêu chí, và kết nối các chương trình quốc tế. Bà cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thay đổi tư duy (mindset) cho sinh viên kinh tế, hướng các em đến phát triển bền vững thay vì chỉ tập trung vào lợi nhuận.

Kết thúc phiên tọa đàm, Tổng Thư ký VCCI Trần Thị Lan Anh nhấn mạnh, những vấn đề chúng ta đặt ra tại Hội thảo liên quan đến chuyển đổi xanh, chuyển đổi công bằng và mục đích cuối cùng là phát triển bền vững, phát triển kinh tế xã hội cho Việt Nam, đang dần dần được gợi mở ra. Ở đây, chúng ta đang nói đến vấn đề tài chính, vấn đề về công nghệ, hay đặc biệt là vấn đề về nguồn nhân lực là những nội dung chính trong buổi Hội thảo ngày hôm nay.

"VCCI với vai trò là một tổ chức đại diện cho cộng đồng doanh nghiệp đã làm việc rất chặt chẽ với Chính phủ và các doanh nghiệp để có thể đưa ra những đề xuất, kiến nghị nhằm khơi thông vấn đề về tài chính, tài chính xanh cho các doanh nghiệp lớn cũng như các doanh nghiệp nhỏ và vừa" bà Lan Anh nhấn mạnh.

Đồng thời, bà cũng kỳ vọng, với một đất nước tiên phong về phát triển bền vững và chuyển đổi xanh như Đan Mạch, chúng ta sẽ có nhiều cơ hội để giúp cho các doanh nghiệp Việt Nam trong việc chuyển đổi xanh trong thời gian tới.

Đình Đại - Minh Quân