Để không bỏ lỡ cơ hội “hoá kỳ lân” cho doanh nghiệp startup

Cơ chế cho startup công nghệ: Dám thử - dám sai

Theo bà Nguyễn Lý Kiều Anh, Giám đốc Chiến lược Meey Group, để đổi mới sáng tạo mới thực sự trở thành động lực cho tăng trưởng, cần cơ chế thẩm định nhanh để doanh nghiệp có thể thử nghiệm kịp thời, đồng thời mở rộng sandbox để dám thử – dám sai ở quy mô an toàn.

Tại Diễn đàn Kinh tế Tư nhân Việt Nam 2025, các phiên chuyên đề tập trung làm rõ bức tranh kinh tế hiện tại, từ điểm mạnh, điểm yếu cho đến những rào cản về thể chế và chính sách. Các ý kiến cho rằng khu vực tư nhân, dù đóng góp lớn cho tăng trưởng, vẫn gặp nhiều hạn chế trong tiếp cận vốn, đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế.

Vốn - “Chiếc van quan trọng nhất” của đổi mới

Trong phiên chuyên đề tại Diễn đàn Kinh tế Tư nhân Việt Nam 2025 (VPSF 2025), ông Nguyễn Văn Khoa, Chủ tịch Hiệp hội Phần mềm và Dịch vụ Công nghệ thông tin Việt Nam (VINASA) cho rằng, chúng ta có lợi thế về dân số trẻ, tỷ lệ thâm nhập internet cao và khả năng thích ứng nhanh với công nghệ mới. Ông dẫn số liệu từ Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII 2024), theo đó Việt Nam xếp hạng 36 về đầu ra và 53 về đầu vào. Khoảng cách này phản ánh hiệu quả sáng tạo vượt trội, song cũng cho thấy sự thiếu bền vững nếu nền tảng thể chế và nhân lực không được củng cố.

Ông Nguyễn Bá Diệp, Đồng sáng lập MoMo, đi sâu vào câu chuyện vốn – điều ông gọi là “chiếc van” quan trọng nhất của đổi mới. Hệ thống tín dụng truyền thống chủ yếu dựa vào tài sản thế chấp, trong khi tài sản lớn nhất của doanh nghiệp công nghệ là ý tưởng, dữ liệu và con người. Sự lệch pha này khiến nhiều startup tiềm năng không thể tiếp cận nguồn vốn phù hợp. “Nếu không có kênh vốn thích ứng với đặc thù công nghệ, chúng ta sẽ bỏ lỡ thời cơ để bứt phá,” ông Diệp nhấn mạnh.

Còn bà Trương Lý Hoàng Phi, Chủ tịch HĐQT IBP, bổ sung một khía cạnh khác, đó là sự thiếu đồng đều trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Hà Nội và TP. HCM đang hình thành các trung tâm khởi nghiệp, nhưng nhiều địa phương khác chưa có hạ tầng và chính sách tương xứng.

“Khi khoảng cách quá lớn, doanh nghiệp ở ngoài trung tâm sẽ chịu bất lợi kép - vừa thiếu môi trường khởi nghiệp, vừa phải chi phí cao hơn để tiếp cận nhân lực và tri thức,” bà Phi cảnh báo.

Các thảo luận tại VPSF 2025 đều thống nhất rằng thể chế vẫn là điểm nghẽn nổi bật nhất. Doanh nghiệp phải làm việc với nhiều cơ quan quản lý, thủ tục chồng chéo và kéo dài. Trong khi đó, nhiều nghị định quan trọng ban hành thời gian qua chưa tạo ra tác động đủ mạnh.

Ví dụ, Nghị định 80/2021/NĐ-CP về hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa quy định nhiều cơ chế ưu đãi về tín dụng, đất đai và đào tạo, nhưng theo phản ánh của cộng đồng, việc tiếp cận còn phức tạp, thiếu đầu mối hướng dẫn và khó đo lường hiệu quả thực tế. Tương tự, Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân là bước tiến cần thiết, nhưng doanh nghiệp nhỏ và startup cho rằng yêu cầu tuân thủ còn quá cao so với năng lực, khiến chi phí vận hành tăng mạnh.

Đặc biệt, trong lĩnh vực công nghệ tài chính (fintech), cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) đã được đưa vào một số nghị định của Ngân hàng Nhà nước nhưng vẫn triển khai rất chậm. Doanh nghiệp cho rằng nếu phải chờ 2–3 năm mới có một khung thử nghiệm, thì công nghệ khi ấy đã thay đổi, khiến chính sách mất giá trị. Đây chính là khoảng cách giữa mong muốn thúc đẩy đổi mới sáng tạo và thực tiễn vận hành.

Thay đổi để không lỡ nhịp

Ông Hoàng Mai Chung nhấn mạnh rằng, vốn là “nút thắt cổ chai” của startup công nghệ. Vị Chủ tịch Meey Group đề xuất thành lập quỹ đầu tư quốc gia hoạt động theo cơ chế thị trường để làm vốn mồi, cải cách cơ chế niêm yết chứng khoán nhằm phù hợp hơn với doanh nghiệp công nghệ và thử nghiệm huy động vốn cộng đồng bằng tài sản số trong sandbox có giám sát.

“Nếu không khơi thông nguồn vốn, Việt Nam sẽ bỏ lỡ cơ hội hình thành những kỳ lân công nghệ trong thập kỷ tới”, ông Chung khẳng định.

Ở khía cạnh thể chế, bà Nguyễn Lý Kiều Anh, Giám đốc Chiến lược Meey Group cho rằng: “Điều quan trọng là thay đổi tư duy quản lý từ “mặc định cấm” sang “mặc định cho phép” đối với ý tưởng chưa có tiền lệ. Theo bà Kiều Anh, chúng ta cần cơ chế thẩm định nhanh để doanh nghiệp có thể thử nghiệm kịp thời, đồng thời mở rộng sandbox để dám thử – dám sai ở quy mô an toàn. Chỉ khi đó, đổi mới sáng tạo mới thực sự trở thành động lực cho tăng trưởng.

Phát biểu này nhận được nhiều sự quan tâm bởi nó đặt ra một vấn đề cốt lõi: nếu chính sách tiếp tục vận hành theo tư duy kiểm soát truyền thống, doanh nghiệp công nghệ sẽ khó có không gian để phát triển, trong khi các quốc gia khác trong khu vực đã nhanh chóng mở đường.

Những ý kiến tại VPSF 2025 phản ánh đặc trưng của một nền kinh tế mới nổi: hiệu quả đổi mới sáng tạo cao, nhưng thiếu nền tảng bền vững về nhân lực, vốn và thể chế. Sự mất cân đối này có thể dẫn tới “bẫy trung bình” trong đổi mới nếu không được bổ sung dài hạn.

Ở lĩnh vực vốn, việc thiếu kênh phù hợp khiến nhiều startup buộc phải tìm nguồn ở nước ngoài, làm mất lợi ích chiến lược. Về thể chế, mô hình quản lý nặng về kiểm soát dễ biến thành rào cản ngay từ giai đoạn thử nghiệm. VPSF 2025 cho thấy cộng đồng doanh nghiệp không chỉ nêu khó khăn mà đã chủ động đề xuất giải pháp.

Nếu các kiến nghị này được tiếp thu và thực thi, Việt Nam có thể tận dụng cơ hội của kỷ nguyên số để đưa khu vực tư nhân trở thành động lực trung tâm trong giai đoạn tới.

Đan Thanh