Bài toán “kép” cho gạo Việt
Khi thị trường quốc tế biến động, nhiều chuyên gia khuyến nghị, ngành gạo Việt Nam cần gia cố nội lực bên trong, đồng thời tiếp tục đa dạng hóa khách hàng.
“Chia trứng ra nhiều giỏ”
Đặc điểm của thị trường xuất khẩu gạo Việt Nam là tính tập trung rất cao, thường hay gọi là “thị trường trọng điểm, chủ lực”. Điều này vô hình dung tiềm ẩn rủi ro khi pháp chế thương mại sở tại thay đổi, hoặc các biến động bất ngờ xảy ra. Ví dụ thuế quan mới của Hoa Kỳ; thay đổi chính sách xuất nhập khẩu lương thực từ Ấn Độ, Đông Nam Á.
Nói về chiến lược cho ngành gạo sau sự cố này, Bộ trưởng Bộ Công Thương, Nguyễn Hồng Diên, phát biểu: “Đây cũng là dịp để chúng ta rút ra bài học quan trọng, phải đa dạng hóa thị trường, tránh phụ thuộc vào một số ít đối tác, tránh bỏ trứng vào một giỏ. Chỉ khi thị trường được mở rộng và cân bằng thì mới giảm thiểu rủi ro, ứng phó hiệu quả trước biến động”.
Việt Nam đang là nhà cung cấp gạo chủ đạo tại nhiều nước châu Phi, nhưng sản lượng không lớn. Năm 2024, Việt Nam xuất khẩu 613.000 tấn gạo sang Ghana, là thị trường nhập khẩu gạo lớn thứ 4 của Việt Nam. Bờ Biển Ngà tiêu thụ khoảng 1,5 triệu tấn gạo mỗi năm, trong đó 900.000 tấn phải nhập khẩu từ các nước như Việt Nam, Thái Lan và Ấn Độ. Mới đây Việt Nam và Senegal đã ký ghi nhớ xuất khẩu 100.000 tấn gạo mỗi năm.
Báo cáo về thị trường ngũ cốc của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ cho biết, nhu cầu mua gạo tăng mạnh từ châu Phi, đặc biệt là các nước cận Sa mạc Sahara. Do vậy, trong năm 2025 châu Phi sẽ vượt qua khu vực Đông Nam Á để trở thành những nhà nhập khẩu gạo lớn nhất thế giới. Theo khuyến nghị, để mở rộng thị trường các nhà xuất khẩu cần hợp tác chặt chẽ hơn với những công ty môi giới hàng đầu, như Olam, Louis Dreyfus và Wilmar.
Gạo Việt hiện diện tại 54 quốc gia châu Phi, nhưng không dễ tăng sản lượng, bởi vì đây là thị trường nghèo, giá nhập khẩu thấp so với mặt bằng chung, doanh nghiệp không mặn mà. Do vậy cần có sự hỗ trợ bằng công cụ chính sách, hoàn thuế giá trị giá tăng giúp doanh nghiệp thu hồi, bổ sung nguồn vốn cho sản xuất kinh doanh.
Ông Nguyễn Chi Mai, Tham tán Thương mại Việt Nam tại Nigeria và một số quốc gia châu Phi khác, bao gồm Ghana, lưu ý rằng: “người tiêu dùng đô thị ở Ghana ưa chuộng gạo nhập khẩu, đặc biệt là gạo thơm, hơn là gạo địa phương”. Các nhà cung cấp như Việt Nam có thể tăng thị phần bằng cách thúc đẩy chất lượng gạo, nâng cao khả năng cạnh tranh và đầu tư vào công nghệ thu hoạch.
Vai trò của doanh nghiệp
Hai khách hàng lớn Philippines, Indonesia thông báo tạm ngừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày, thông tin này có thể khiến 500.000 tấn gạo của Việt Nam bị ách tắc. Ảnh hưởng trực tiếp đến mục tiêu xuất khẩu gạo của năm 2025, đồng thời gây rối loạn cục bộ giá lương thực trong nước.
Tại cuộc họp của Bộ Nông nghiệp & Môi trường với các nhà xuất khẩu gạo chủ lực vào ngày 11/9. Nhiều doanh nghiệp lớn trong ngành đã có động thái trấn an người nông dân. Bà Bùi Thị Thanh Tâm, Chủ tịch Tổng Công ty Lương thực Miền Bắc (Vinafood1), một doanh nghiệp nhà nước có truyền thống, khẳng định: “Dân có gạo thì doanh nghiệp sẽ thu mua. Lượng gạo tạm trữ lên tới hàng trăm nghìn tấn đủ để giữ nguồn hàng, ổn định giá và bảo đảm thu nhập cho nông dân”.
Bên canh đó, Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An, một trong những doanh nghiệp tư nhân hoạt động trong lĩnh vực chế biến và xuất khẩu gạo lớn nhất Đồng bằng sông Cửu Long, đưa ra nhận định: vụ hè thu cơ bản đã thu hoạch xong, việc Philippines tạm ngừng nhập khẩu không ảnh hưởng nhiều tới kế hoạch xuất nhập khẩu của doanh nghiệp Việt Nam.
Trong chiến lược phát triển “tam nông” của nước ta - bất cứ thời kỳ nào đều xác định chủ thể “3 nhà” là rường cột, bao gồm: “nhà nước”, “nhà doanh nghiệp” và “nhà nông”. Ngay chính lúc này vai trò của doanh nghiệp đang được phát huy với vai trò là “bà đỡ” cho người nông dân.
Các doanh nghiệp lớn không chỉ là đơn vị kinh doanh kiếm lời thuần túy, còn có vai trò điều tiết, bình ổn thị trường, ngăn ngừa các cuộc khủng hoảng cung cầu, giá cả. Đây chính là một trong những khía cạnh quan trọng nhất của nền kinh tế có định hướng từ nhà nước.
Bên cạnh đó, là vai trò “mở lối” của nhà nước. Quyền Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng, cho rằng: “ngành gạo cần cả hai cánh tay - ứng phó nhanh trong ngắn hạn và chiến lược dài hạn. Một mặt tháo gỡ tín dụng, thuế, xúc tiến thương mại; mặt khác khai thác lợi thế vụ thu đông, mở rộng thị trường mới, tái cơ cấu sản xuất để nông dân có lãi và có niềm tin”.