Vì sao châu Á cần đặc biệt quan tâm đến USMCA?

Giới quan sát cho rằng, các nền kinh tế châu Á cần đặc biệt quan tâm khi Mỹ bắt đầu quá trình tham vấn công khai để chuẩn bị cho đợt rà soát Hiệp định Mỹ - Mexico - Canada (USMCA) vào năm 2026.

Việc rà soát USMCA nhiều khả năng sẽ dẫn đến một trong bốn kết quả: gia hạn hiệp định thêm 16 năm đến năm 2042; đồng thuận cho phép hiệp định hết hiệu lực vào năm 2036; chấm dứt sớm hơn nếu bất kỳ bên nào thông báo trước sáu tháng; hoặc tiến hành cải tổ một phần hoặc toàn bộ nội dung hiệp định.

Xét đến hàng loạt khiếu nại thương mại mà chính quyền Trump từng đưa ra đối với cả Canada và Mexico, cùng với mối lo ngại ngày càng gia tăng về hoạt động kinh tế của Trung Quốc trong khu vực, khả năng đàm phán lại hiệp định USMCA dường như đang ở phía trước.

Theo Wendy Cutler, Phó Chủ tịch Cấp cao của Viện Chính sách Xã hội châu Á, các nền kinh tế châu Á có lợi ích thiết thực đối với việc rà soát này và những sửa đổi tiềm tàng, cả từ góc độ thương mại lẫn chính sách thương mại rộng hơn.

Trong bối cảnh các biện pháp thuế quan từ Washington đang leo thang, các đối tác châu Á có thể dễ dàng xem việc rà soát USMCA là một vấn đề nội bộ Bắc Mỹ và để nó sang 1 bên.

Tuy nhiên, bà Cutler nhận định, nếu làm vậy, các nền kinh tế châu Á sẽ rơi vào thế bị động và có thể buộc phải đối phó với những diễn biến bất lợi gây ảnh hưởng trực tiếp đến khu vực. Cách tiếp cận tốt hơn là tận dụng cơ hội tham vấn công khai này để định hình cuộc tranh luận và thúc đẩy lợi ích của mình.

Lợi ích kinh tế của châu Á trong câu chuyện này là rất rõ ràng: dòng chảy thương mại và đầu tư từ châu Á vào ba quốc gia Bắc Mỹ đã tăng mạnh trong những năm gần đây. Trong 5 năm qua, xuất khẩu từ châu Á sang ba nước thành viên USMCA đã tăng gần 35%, đạt 1.700 tỷ USD vào năm 2024.

Cùng năm đó, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) từ châu Á vào ba nước này vượt mức 33 tỷ USD. Đáng chú ý, dòng vốn FDI từ châu Á vào Mexico đã tăng gấp hơn ba lần từ năm 2019 đến 2024. Trong đó, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc là các nhà đầu tư chính, nhưng nhiều nền kinh tế châu Á khác như Malaysia, Ấn Độ, Indonesia, Philippines và Singapore cũng đang tích cực tham gia.

Sự gia tăng này phần lớn xuất phát từ mong muốn tận dụng ưu đãi thuế quan của USMCA, tiếp cận thị trường Mexico đang tăng trưởng và đa dạng hóa đối tác thương mại.

Mặc dù vậy, với chính quyền Trump, nhiều hoạt động kinh tế của châu Á tại Bắc Mỹ lại bị nhìn nhận như một nỗ lực nhằm né tránh các mức thuế cao vốn được áp dụng với các đối tác ngoài khu vực Bắc Mỹ, đặc biệt là Trung Quốc.

Do đó, bà Cutler chỉ ra, Washington sẽ tìm cách khắc phục điều này trong quá trình rà soát USMCA. Bản USMCA hiện tại, được ký kết dưới thời Tổng thống Donald Trump trong nhiệm kỳ I, đã chứa những điều khoản gây khó khăn cho các nền kinh tế châu Á.

Ví dụ, các quy định nghiêm ngặt về xuất xứ hàng hóa đã khuyến khích việc sử dụng linh kiện nội khối, làm giảm chỗ đứng của các đối tác ngoài USMCA.

Ngoài ra, cơ chế “phản ứng nhanh” về lao động, một công cụ nhằm đảm bảo thực thi quyền lao động không chỉ áp dụng cho các doanh nghiệp Mexico mà còn ảnh hưởng đến các công ty con của doanh nghiệp châu Á tại Mexico.

Thêm vào đó, hiệp định này còn ngăn cản Canada và Mexico tham gia đàm phán các hiệp định thương mại tự do với Trung Quốc bằng cách thiết lập nhiều rào cản thủ tục; nếu hai nước này vẫn ký kết, Hoa Kỳ có thể rút khỏi USMCA.

Ông Stephen Olson, nghiên cứu viên cao cấp thỉnh giảng tại Viện ISEAS-Yusof Ishak, Singapore nhận định, đây là minh chứng cho áp lực mà Washington đã gây ra với các đối tác thương mại trong những năm gần đây nhằm hạn chế việc hội nhập với Trung Quốc, đặc biệt trong các lĩnh vực nhạy cảm.

Điều này được thể hiện rõ trong chính quyền Biden khi đạo luật CHIPS của Mỹ gắn điều kiện nhận hỗ trợ tài chính với việc các công ty bán dẫn phải cắt giảm hoạt động kinh doanh và đầu tư tại Trung Quốc. Canada cũng đi theo Mỹ trong việc áp thuế 100% đối với xe điện sản xuất tại Trung Quốc vào năm 2024.

Chính quyền Trump nhiều khả năng sẽ yêu cầu Mexico và Canada tiến xa hơn nữa ở các lĩnh vực này trong quá trình rà soát USMCA.

"Việc điều chỉnh các quy định hiện hành về xuất xứ hàng hóa chắc chắn sẽ là một ưu tiên đàm phán của Mỹ. Quốc gia này có thể đề xuất nâng tỷ lệ nội dung sản xuất tại Bắc Mỹ để đủ điều kiện hưởng ưu đãi thuế quan USMCA, đồng thời yêu cầu đưa ra các quy định nhằm hạn chế, thậm chí cấm linh kiện có nguồn gốc từ Trung Quốc", ông Olson nói.

Tuy nhiên, các quy định nghiêm ngặt về xuất xứ không phải là mối lo duy nhất với châu Á. Mỹ cũng có thể tìm cách siết chặt hơn việc kiểm soát đầu tư nước ngoài, cập nhật chương về kỹ thuật số để xử lý các vấn đề về dữ liệu và quyền riêng tư, mở rộng các cam kết lao động nhằm bảo vệ người lao động tốt hơn, thiết lập hàng rào thuế cao đối với các mặt hàng chiến lược nhập từ Trung Quốc và thúc đẩy sản xuất nội địa tại Mỹ, đôi khi làm giảm vai trò của Mexico và Canada.

Khi Washington tiếp tục gia tăng sức ép với các đối tác thương mại nhằm cắt giảm quan hệ thương mại và đầu tư với Trung Quốc, các điều chỉnh của USMCA có thể hé lộ trước những gì mà các quốc gia khác sẽ phải đối mặt.

Với lợi ích to lớn và ngày càng tăng tại thị trường Bắc Mỹ nói chung, châu Á không thể ngồi chờ để rồi bị đặt trước một “sự đã rồi” sau quá trình rà soát USMCA.