Gửi bình luận
Từ khả năng phục hồi chuỗi cung ứng đến AI, các nền kinh tế châu Á phải cân bằng sự cởi mở với tính linh hoạt.
Chuỗi giá trị toàn cầu đang ở ngã rẽ quan trọng. Trong nhiều thập kỷ, đây là trụ cột thúc đẩy sự trỗi dậy nhanh chóng của kinh tế châu Á. Tuy nhiên, các mạng lưới sản xuất này đang bị tái cấu trúc dưới tác động của địa chính trị, hậu quả kéo dài từ đại dịch, và sự xuất hiện của các công nghệ đột phá.
Các biện pháp thuế quan của Mỹ và căng thẳng thương mại giữa các nền kinh tế lớn đã gây áp lực lớn lên các mạng lưới sản xuất xuyên biên giới. Ngay khi kinh tế toàn cầu bắt đầu hồi phục sau đại dịch COVID-19, thì những lo ngại về sự phân mảnh địa kinh tế lại phủ bóng lên triển vọng thương mại và tăng trưởng toàn cầu, đặc biệt là đối với các nền kinh tế đang phát triển và mới nổi.
Khi căng thẳng Mỹ - Trung leo thang, ngày càng nhiều doanh nghiệp đang điều chỉnh việc sản xuất của mình. Thuế quan, lệnh trừng phạt và nhu cầu đa dạng hóa rủi ro buộc các công ty phải chuyển một phần hoạt động ra khỏi Trung Quốc. Đồng thời, các nền kinh tế châu Á khác, đặc biệt là ở ASEAN, ngày càng trở nên hấp dẫn hơn như những trung tâm thay thế.
Theo Hoe Ee Khor, cựu chuyên gia kinh tế trưởng tại Văn phòng Nghiên cứu Kinh tế Vĩ mô ASEAN+3 (AMRO), xu hướng này không phải là ngẫu nhiên. Trong thập kỷ qua, các quốc gia ASEAN đã đầu tư mạnh vào hạ tầng vật chất và số hóa, cải thiện khung pháp lý cho các hoạt động của “nền kinh tế mới” như thương mại điện tử và logistics thông minh, cũng như nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động.
Nhờ đó, các nền kinh tế như Việt Nam và Indonesia đang thu hút dòng vốn lớn vào ngành điện tử, sản xuất pin và xe điện (EV). Malaysia và Thái Lan đang chiếm ưu thế trong các lĩnh vực trung tâm dữ liệu, chất bán dẫn và ô tô. Philippines mở rộng thế mạnh về dịch vụ số, đặc biệt là gia công quy trình doanh nghiệp (BPO), trong khi Singapore phát triển mạnh các dịch vụ hiện đại dựa trên nền tảng số.
Chuyên gia này nhận định, khu vực này không chỉ đang "leo lên nấc thang giá trị" mà còn đặt nền móng cho chuỗi giá trị tiếp theo.
Đại dịch và các biện pháp thuế quan gần đây đã bộc lộ những điểm yếu của chuỗi giá trị toàn cầu. Sự gián đoạn trong logistics và chuỗi cung ứng trong khủng hoảng đã khiến cả chính phủ và doanh nghiệp phải đánh giá lại mô hình đúng lúc, chuyển sang nhấn mạnh yếu tố đa dạng hóa, khả năng chống chịu và an ninh quốc gia, thậm chí chấp nhận mức độ dư thừa nhất định như một sự đánh đổi cần thiết.
Dù việc hoàn toàn tự cung tự cấp là không thực tế trong nền kinh tế toàn cầu liên kết chặt chẽ ngày nay, thì việc đa dạng hóa chiến lược nhà cung cấp, tuyến đường và hàng tồn kho đã trở thành điều thiết yếu.
Ông Khor nhận định, nỗ lực "tái công nghiệp hóa" sau bức tường bảo hộ là tốn kém và có khả năng thất bại, bởi chúng đi ngược lại nguyên tắc cốt lõi của thị trường mở và chuyên môn hóa cạnh tranh.
Đồng quan điểm, ông Suan Yong Foo, chuyên gia kinh tế cao cấp tại Văn phòng Nghiên cứu Kinh tế Vĩ mô ASEAN+3 (AMRO) cho biết, với châu Á, con đường phía trước là tìm sự cân bằng giữa hiệu quả và linh hoạt. Những nền kinh tế nào thích ứng nhanh bằng cách xây dựng khả năng chống chịu và mạng lưới đa dạng hóa sẽ có vị thế tốt hơn để vượt qua các cú sốc trong tương lai và duy trì sức cạnh tranh.
Trong bối cảnh công nghệ thay đổi nhanh chóng, mức độ sẵn sàng về số hóa là yếu tố then chốt quyết định khả năng linh hoạt của nền kinh tế.
Các quốc gia châu Á cần đẩy nhanh đầu tư vào hạ tầng kỹ thuật số, áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Khả năng tận dụng chuyển đổi dựa trên AI và mở rộng quy mô thương mại hóa sẽ là yếu tố quyết định sức cạnh tranh trong tương lai.
Đối với chuỗi giá trị toàn cầu, công nghệ có thể giúp giảm thiểu tác động tiêu cực từ phân mảnh địa kinh tế bằng cách tăng cường khả năng chống chịu. Nhiều nền kinh tế trong ASEAN+3 đã và đang vươn lên trong chuỗi giá trị sản xuất, sử dụng công nghệ để nâng cao năng lực cạnh tranh và giảm mức độ phụ thuộc vào nhu cầu bên ngoài.
“Những quốc gia nhanh chóng áp dụng AI sinh tạo, tự động hóa và robot hóa sẽ có vị thế tốt hơn trong việc nâng cao năng suất và hiệu quả trong bối cảnh chi phí tăng, thị trường lao động thắt chặt và dân số già hoá”, chuyên gia này nhấn mạnh.
Blockchain cũng có thể nâng cao hiệu quả của chuỗi giá trị bằng cách truy xuất nguồn gốc sản phẩm và đơn giản hóa việc tuân thủ quy tắc xuất xứ. Trong chuỗi cung ứng, sự hợp tác giữa fintech và ngân hàng đang giúp các nhà cung ứng vượt qua khó khăn tài chính mà không làm gián đoạn dòng tiền của bên mua.
Tuy nhiên, nhiều tiến bộ công nghệ cũng sẽ thay thế lao động. Các nhà hoạch định chính sách cần chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi công nghiệp thông qua việc hỗ trợ đào tạo lại kỹ năng lao động, khuyến khích dịch chuyển giữa các lĩnh vực và tăng cường bảo trợ xã hội. Tương lai của việc làm sẽ linh hoạt và phi tuyến tính hơn và chính sách cũng cần bắt kịp với xu hướng đó.
Các chuyên gia cho biết, việc tái cấu trúc chuỗi cung ứng hiện nay gợi nhớ đến sự dịch chuyển sau Thỏa thuận Plaza cuối những năm 1980, khi các công ty Nhật Bản chuyển một phần chuỗi cung ứng ô tô và điện tử sang ASEAN để giảm chi phí do đồng yên tăng giá mạnh
Những mô hình tương tự đang lặp lại khi các công ty tìm cách tiết kiệm chi phí và tiếp cận thị trường bằng cách chuyển sản xuất từ các quốc gia có mức thuế cao như Trung Quốc sang ASEAN và các quốc gia khác có mức thuế thấp hơn nhằm duy trì khả năng cạnh tranh.
Tuy nhiên, có những khác biệt quan trọng. Châu Á không còn chỉ là “công xưởng thế giới”, mà còn là “người tiêu dùng châu Á.” Một tầng lớp trung lưu tăng nhanh đang thúc đẩy nhu cầu, biến khu vực này thành cả nhà sản xuất lẫn người tiêu dùng trong thương mại toàn cầu.
Song song đó, châu Á đang mở rộng các liên kết thương mại và đầu tư không chỉ trong nội vùng mà còn ra toàn cầu. Các hiệp định như Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), cùng với các mối quan hệ ngày càng sâu rộng với Nam Á, Trung Đông, châu Phi và châu Mỹ Latinh đang mở rộng khả năng kết nối của khu vực.
Từ sản xuất công nghệ cao trong lĩnh vực bán dẫn, xe điện đến các thiết bị thông minh, châu Á đang tiến lên đóng vai trò rộng lớn hơn trong chuỗi tạo giá trị toàn cầu.
Thế giới đang bước vào một giai đoạn toàn cầu hóa mới, phân mảnh hơn, nhưng cũng số hóa hơn, công nghệ cao hơn và năng động hơn.
Đối với châu Á, điều này vừa là cơ hội tăng trưởng lớn, vừa là rủi ro nghiêm trọng đối với triển vọng phát triển, đặc biệt là với những nền kinh tế mới nổi không hành động đủ nhanh. Tương lai của khu vực phụ thuộc vào khả năng duy trì sự cởi mở, đổi mới nhanh chóng và thích ứng chủ động với các thay đổi toàn cầu về địa chính trị và chính sách bảo hộ.
Chuỗi giá trị toàn cầu không biến mất, mà đang tiến hóa và tái cấu trúc. Và nếu châu Á hành động dứt khoát, khu vực này hoàn toàn có thể tiếp tục dẫn dắt và định hình giai đoạn phát triển tiếp theo.
