Nghịch lý việc làm ở Đông Á - Thái Bình Dương
Khu vực Đông Á - Thái Bình Dương tiếp tục là động lực tăng trưởng toàn cầu, nhưng đang phải đối mặt với những thách thức lớn từ bảo hộ thương mại, bất định chính sách và tự động hóa.
Nghịch lý tăng trưởng và chất lượng việc làm
Báo cáo East Asia and Pacific Economic Update (October 2025) của Ngân hàng Thế giới (WB) đã vẽ ra một bức tranh hai mặt. Theo đó, tăng trưởng tổng thể tiếp tục vượt trội so với phần lớn thế giới, nhưng quá trình chuyển dịch việc làm chỉ tạo ra những công việc có năng suất thấp và không đủ việc làm chất lượng cho thanh niên và phụ nữ.
.jpg)
Theo báo cáo, tốc độ tăng trưởng giảm nhẹ nhưng vẫn cao so với trung bình toàn cầu. Báo cáo cũng dự báo tăng trưởng khu vực đạt 4,8% cho năm 2025, sau đó giảm về 4,3% vào 2026; Việt Nam được nêu là đầu tàu tăng trưởng với mức dự báo 6,6% trong năm nay. Tuy nhiên, đằng sau các con số GDP là những rủi ro ngoại sinh, tăng cường rào cản thương mại, bất định chính sách toàn cầu và triển vọng tăng trưởng thế giới hạ nhiệt, cùng những yếu tố nội sinh như đầu tư tư nhân còn yếu và niềm tin doanh nghiệp sụt giảm.
Báo cáo cũng chỉ rõ một “nghịch lý về việc làm”: dù nền kinh tế nhiều nước trong khu vực vẫn tăng trưởng tương đối mạnh, quá trình tạo việc làm có chất lượng lại chưa theo kịp.
“Trong khu vực đang tồn tại một nghịch lý về việc làm, tăng trưởng kinh tế khá mạnh nhưng lại chưa tạo ra đủ việc làm có chất lượng,” ông Carlos Felipe Jaramillo, Phó Chủ tịch phụ trách khu vực Đông Á – Thái Bình Dương của Ngân hàng Thế giới, nêu quan ngại.
Cơ hội và thách thức đan xen
Nguyên nhân của nghịch lý này không phải một mà là nhiều. Thứ nhất, cơ cấu tạo việc đã thay đổi, lao động chuyển dịch từ nông nghiệp sang dịch vụ, nhưng phần lớn là dịch vụ có năng suất thấp và nằm trong khu vực phi chính thức. Thứ hai, cơ hội việc làm có xu hướng tập trung ở các doanh nghiệp năng suất cao, trong khi quy mô và tốc độ sinh lập doanh nghiệp trẻ (nguồn tạo việc chính) đang chững lại so với trước. Thứ ba, công nghệ, robot và tự động hóa, đang làm gia tăng chênh lệch giữa lao động có kỹ năng cao và thấp; trong khi AI còn đang mới mẻ, robot đã đóng góp vào tăng năng suất nhưng cùng lúc làm giảm việc làm cho lao động ít kỹ năng ở một số địa phương.
.jpg)
Tuy nhiên, sự dịch chuyển công nghệ và thương mại vẫn đang tạo ra cơ hội. Báo cáo nêu ví dụ Việt Nam, xuất khẩu tăng nhanh, đặc biệt trong ngành điện tử, giúp GDP và tạo việc làm trong một số chuỗi giá trị. Nhưng tính bền vững của lợi ích này bị đe dọa bởi rủi ro ngoại thương: các biện pháp thuế nhập khẩu “đáp trả” và quy tắc xuất xứ chặt hơn có thể khiến xuất khẩu phải tái cấu trúc, gây tổn thương cho những chuỗi cung ứng dựa nhiều vào đầu vào nhập khẩu.
Bên cạnh đó, vấn đề nhân lực hiện rõ, số lượng người có trình độ đại học đã tăng, nhưng chất lượng đào tạo, tỷ lệ sinh viên theo ngành STEM, và kỹ năng thực hành còn chưa đủ để đáp ứng yêu cầu của chuỗi giá trị công nghệ cao. Báo cáo cảnh báo về “khoảng cách nhân tài” ở nhiều kịch bản nâng cấp ngành bán dẫn tại Việt Nam, từ mở rộng thiết kế hậu kỳ đến tiến tới thiết kế front-end và đóng gói cao cấp, đều đòi hỏi đầu tư lớn vào kỹ năng chuyên môn, đào tạo liên ngành và kết nối học-trường với doanh nghiệp.
Về chính sách, WB nhấn mạnh việc cải cách tham vọng mới là chìa khóa. Cải cách phải tập trung vào ba trụ cột chính: nâng cao năng lực con người (giáo dục, y tế, đào tạo nghề), mở rộng cơ hội kinh tế (cơ sở hạ tầng, số hóa, cải thiện môi trường kinh doanh, mở cửa dịch vụ) và tăng cường phối hợp để năng lực và cơ hội tiến cùng nhau.
Ông Aaditya Mattoo, Chuyên gia Kinh tế trưởng khu vực Đông Á – Thái Bình Dương của Ngân hàng Thế giới, nhấn mạnh: “Mô hình tăng trưởng định hướng xuất khẩu và sử dụng nhiều lao động của khu vực Đông Á đã đưa hàng triệu người thoát nghèo, nhưng hiện nay khu vực đang phải đối mặt với thách thức kép: bảo hộ thương mại và tự động hoá việc làm.”
Nhìn chung, con đường phía trước của Đông Á – Thái Bình Dương không còn là sự lặp lại của mô hình cũ. Thành công trong tương lai sẽ phụ thuộc vào khả năng thích ứng với những thay đổi công nghệ, tận dụng các cơ hội từ thương mại trong một trật tự toàn cầu mới, và quan trọng nhất, là cam kết thực hiện những cải cách mạnh mẽ để biến thách thức thành cơ hội.