Quan hệ Mỹ - Ấn ngày càng "rạn nứt"
Washington đang đẩy New Delhi xích lại gần Moscow. Hai nước vốn tưởng có thể thành đồng minh tiềm năng này ngày càng có những động thái “chọc giận” đối phương.
Đã có một thời, các mối quan hệ giữa những quốc gia trên thế giới rất dễ định nghĩa. Chẳng hạn Mỹ và Trung Quốc là “đối thủ”; Liên minh Châu Âu và Nga là “mập mờ”; Saudi Arabia với Iran là “kình địch”. Ở thời điểm đó, hoặc nói đúng hơn là suốt hơn 30 năm kể từ chiến tranh lạnh, mối quan hệ giữa Mỹ và Ấn Độ được định nghĩa bằng hai chữ: tiềm năng.
Thế nhưng trong bối cảnh địa chính trị mới hiện nay, mối quan hệ này bước vào một giai đoạn đầy biến động, khi cả hai có hàng loạt động thái làm mích lòng đối phương. Điển hình là việc Mỹ thôi thúc Châu Âu áp thuế 100% lên hàng hóa Ấn Độ, còn binh sĩ Ấn Độ tham gia tập trận ở Belarus, một đồng minh của Nga.
Hai quốc gia này đang bị cuốn vào tình thế rất kỳ lạ, khi cả hai bên ngày càng lộ rõ nhiều điểm khác biệt, còn chất keo kết dính lại ngày càng yếu đi. Tương lai của mối quan hệ Mỹ - Ấn trở nên bất định hơn bao giờ hết trên rất nhiều mặt.
Đầu tiên là về nhập cư. Mỹ thông báo visa H-1B (visa không định cư dành cho lao động nước ngoài có tay nghề cao trong các ngành nghề chuyên môn như công nghệ, kỹ thuật, y tế, giáo dục) sẽ có mức phí đến 100.000 USD, trong khi 70% người nhận loại visa này là công dân Ấn Độ.
Thứ hai là về thương mại. Ngoài thuế đối ứng mà Mỹ áp đặt lên Ấn Độ, cường quốc này còn thúc đẩy EU áp thuế 100% lên hàng Ấn Độ. Giờ đây, Mỹ yêu cầu Ấn Độ phải cắt giảm nhập khẩu năng lượng từ Nga thì mới được giảm thuế và đạt được thỏa thuận thương mại với Mỹ. Điều này đồng nghĩa với việc nếu Ấn Độ muốn “tiến xa” với Mỹ, họ phải bỏ Nga. Nhưng rất khó, vì 40% lượng năng lượng mà Ấn Độ dùng hằng ngày đến từ Nga.
Tiếp theo là rắc rối xung quanh BRICS (khối gồm các nền kinh tế mới nổi, hiện có 11 quốc gia thành viên chính thức gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi, Ai Cập, Ethiopia, Iran, Saudi Arabia, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất và Indonesia). Với sự tham gia của những “đối thủ” như Nga và Trung Quốc, BRICS từ trước đến nay đã là một khối mà Mỹ không mấy thân thiện.
Giờ đây, Ngân hàng Phát triển Mới (NDB), trước đây là Ngân hàng Phát triển BRICS, lại đang chuẩn bị phát hành trái phiếu bằng đồng rupee, đồng nghĩa khối này đang muốn thúc đẩy quá trình “phi đô la hóa” - một thứ mà ông Donald Trump và bất kỳ đời Tổng thống Mỹ nào cũng đều không chấp nhận.
Với Ấn Độ, điều này tương đương với việc Ấn Độ vừa đàm phán thương mại với Mỹ, vừa lại thuộc một tổ chức thúc đẩy quá trình “phi đô la hóa”.
Và cuối cùng, quốc phòng là mảng khiến Mỹ và Ấn Độ xa cách. Mỹ và Ấn Độ đang bàn về khuôn khổ hợp tác quốc phòng mới kéo dài 10 năm, nhưng chính phủ Ấn đã tạm dừng việc mua sắm thiết bị quân sự Mỹ. Cùng lúc, New Delhi xem xét thương vụ mua hàng chục chiếc Su-57 - tiêm kích tiên tiến nhất của Nga - với khả năng sản xuất ngay tại Ấn Độ. Khoảng 70% khí tài quân sự của Ấn Độ hiện là của Nga, đặt New Delhi vào thế khó xử. Nếu Ấn Độ ký thêm hợp đồng mới với Moscow, Washington chắc chắn sẽ phẫn nộ. Tuy nhiên, lĩnh vực mua sắm quốc phòng vẫn có thể điều chỉnh linh hoạt, chứ không khó xoay chuyển như mảng năng lượng.
Những cuộc đối đầu (hoặc tiến dần đến nguy cơ xung đột) trên nhiều mặt trận khiến hai nước phải có những toan tính và cân nhắc riêng.
Thứ nhất, Mỹ buộc phải tính đến yếu tố Trung Quốc và Nga. Trong hơn một thập kỷ, Washington luôn chỉ trích những chính sách khiến Bắc Kinh và Moscow xích lại gần nhau. Thế nhưng giờ đây, chính các động thái của Mỹ lại đang đẩy Ấn Độ tiến gần hơn về phía liên minh Trung - Nga. Nếu căng thẳng tiếp tục leo thang, New Delhi có thể nghiêng hẳn về phe kia, trở thành một sai lầm chiến lược khác của Washington.
Thứ hai, khái niệm “trung lập” không chỉ còn áp dụng cho mối quan hệ Mỹ - Trung, mà giờ đây cũng phù hợp với Mỹ - Ấn. Nhiều quốc gia như Nhật Bản, Saudi Arabia, UAE hay Indonesia đang chịu sức ép phải xác định rõ mức độ hợp tác với Ấn Độ. Đặc biệt, kế hoạch tăng gấp đôi đầu tư vào Ấn Độ của Nhật Bản có thể bị ảnh hưởng khi Mỹ tìm cách kéo các đồng minh rời xa nền kinh tế này.
Thứ ba, nếu không có Ấn Độ, triển vọng tăng trưởng của doanh nghiệp phương Tây sẽ trở nên mờ mịt. Bởi vì, Ấn Độ là thị trường duy nhất đủ lớn để thay thế Trung Quốc.
Thứ tư, yếu tố ý thức hệ đang quay trở lại khi hai nền dân chủ lớn nhất thế giới đối đầu. Nếu Ấn Độ ngả sang phía liên minh Trung - Nga, Mỹ sẽ rơi vào thế khó, bởi khi đó “trật tự đối lập” sẽ không còn gắn liền với nhãn “độc tài” hay “cộng sản”. Khi mất Ấn Độ, khả năng của Mỹ trong việc “lôi kéo các quốc gia” bằng giá trị dân chủ cũng sẽ suy giảm đáng kể.
Ông Abishur Prakash - nhà sáng lập công ty tư vấn chiến lược The Geopolitical Business, Inc. - nhận định, những diễn biến này đặt ra hai câu hỏi lớn:
Về phía New Delhi, đó là “liệu Mỹ có đáng để Ấn Độ hy sinh và bảo vệ?” Về phía Washington, đó là “liệu có xứng đáng để đối đầu với Ấn Độ?”
Nếu trước đây, các câu hỏi này sẽ dễ dàng tìm được câu trả lời. Thế nhưng giờ đây, chúng cần sự cân nhắc và tranh luận nghiêm túc, khi khoảng cách giữa Mỹ và Ấn Độ ngày càng xa hơn.
Một kỷ nguyên mới đang mở ra, nơi cả hai bên nhìn nhau bằng ánh mắt thực dụng hơn, đó là ưu tiên lợi ích ngắn hạn thay vì an ninh dài hạn.
Dù Mỹ và Ấn Độ có thể tìm cách hàn gắn, thế nhưng mối quan hệ khăng khít ngày xưa đã mãi đi vào dĩ vãng. Trong trật tự thế giới mới, hai nước sẽ chỉ bước song hành một cách thận trọng, chứ không còn là một đồng minh thân thiết như xưa.