Thúc đẩy tài chính xanh bền vững: Các tổ chức, định chế khuyến nghị ra sao?
Trong bối cảnh Việt Nam hướng tới tăng trưởng xanh và chuyển dịch năng lượng bền vững, các tổ chức quốc tế đã đưa ra nhiều khuyến nghị nhằm hỗ trợ xây dựng hệ sinh thái tài chính xanh.
Đến nay, Việt Nam đã đạt được một số kết quả tích cực về thúc đẩy tài chính xanh bền vững, song vẫn còn tồn tại nhiều khoảng trống và thách thức cần tiếp tục cải thiện trong thời gian tới.
Các tổ chức IFC và World Bank khuyến nghị Việt Nam phát triển khung pháp lý và cơ chế tài chính bền vững, mở rộng sản phẩm tín dụng xanh; đồng thời thiết lập các cơ chế bảo lãnh nhằm giảm rủi ro cho khu vực tư nhân. Gồm có: Các khoản vay gắn với phát triển bền vững (Sustainability-linked Loans – SLL) và các công cụ tài chính kết hợp giữa vốn ưu đãi và vốn thương mại (blended finance) được coi là công cụ quan trọng để tăng quy mô vốn cho các dự án năng lượng xanh.
Hiện nay, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành Thông tư số 17/2022/TT-NHNN và Chỉ thị số 03/2015, yêu cầu các tổ chức tín dụng tích hợp yếu tố ESG trong thẩm định và quản lý rủi ro tài chính dự án.
Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước đã ban hành hướng dẫn phát hành trái phiếu xanh theo định chuẩn của Hiệp hội Thị trường Vốn Quốc tế (ICMA), tạo kênh huy động vốn dài hạn cho các dự án năng lượng tái tạo và hạ tầng xanh.
Tuy nhiên, theo một số đánh giá, khung pháp lý hiện chưa bao quát các sản phẩm tín dụng xanh mới như SLL, chưa có cơ chế quỹ bảo lãnh tín dụng xanh rộng rãi hoặc nguồn tái cấp vốn ưu đãi từ Ngân hàng Nhà nước. Điều này đã làm các tổ chức tín dụng vẫn thận trọng, trong khi rủi ro kỳ hạn, giữa nguồn vốn ngắn hạn và nhu cầu đầu tư dài hạn của các dự án năng lượng tái tạo chưa được giải quyết triệt để.
Phân loại xanh và tiêu chuẩn hóa dự án xanh
IFC khuyến nghị Việt Nam xây dựng danh mục “đầu tư xanh” rõ ràng và minh bạch, giúp ngân hàng và nhà đầu tư nhận biết các dự án đủ điều kiện. OECD cũng nhấn mạnh việc chuẩn hóa ESG trong thẩm định và công bố thông tin nhằm giảm rủi ro đạo đức (greenwashing).
Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg ngày 04/7/2025, trong đó thiết lập Bộ tiêu chí phân loại xanh (Vietnam Green Taxonomy), xác định danh mục các dự án năng lượng tái tạo và hạ tầng xanh được ưu tiên đầu tư, tiếp cận tín dụng và hưởng ưu đãi tài chính. Bên cạnh đó, một số ngân hàng và tổ chức tín dụng đã bắt đầu áp dụng tiêu chí ESG trong thẩm định và quản lý rủi ro, tạo tiền đề cho việc chuẩn hóa thị trường tín dụng xanh.
Mặc dù vậy, đến thời điểm hiện tại, năng lực của các tổ chức xác nhận độc lập còn hạn chế, trong khi sự phân công trách nhiệm giữa Bộ Tài nguyên và Môi trường (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) và Ngân hàng Nhà nước vẫn có nguy cơ chồng chéo, gây khó khăn cho doanh nghiệp và ngân hàng khi áp dụng tiêu chí môi trường và tín dụng.
Cơ chế ưu đãi tài khóa và đầu tư
OECD và IFC đề xuất cơ chế ưu đãi dài hạn và linh hoạt nhằm thúc đẩy đầu tư tư nhân vào năng lượng tái tạo, bao gồm chính sách thuế, miễn giảm chi phí đầu tư ban đầu và hỗ trợ vốn cho các dự án có rủi ro cao.
Đối với khuyến nghị trên, trên thực tế, Việt Nam đã áp dụng các ưu đãi bao gồm miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhập khẩu thiết bị năng lượng tái tạo, ưu đãi đất đai, chi phí thuê đất, thuê mặt nước, cùng với chế độ khấu hao nhanh cho các dự án năng lượng tái tạo. Những chính sách này đã góp phần tăng khả năng hấp dẫn cho các dự án xanh, đặc biệt đối với các nhà đầu tư trong nước và quốc tế.
Tuy nhiên, theo nhận xét chung, phần lớn các ưu đãi mới dừng ở mức ngắn hạn và tập trung vào dự án quy mô vừa, chưa đủ hấp dẫn đối với các công nghệ mới có chi phí đầu tư cao như lưu trữ năng lượng, điện gió ngoài khơi hay hydrogen xanh. Việt Nam vẫn thiếu cơ chế tài chính trung và dài hạn để hỗ trợ rủi ro cho các dự án tiên phong trong giai đoạn đầu.
Phát triển thị trường vốn và trái phiếu xanh
IFC và World Bank nhấn mạnh vai trò của thị trường vốn dài hạn trong huy động vốn cho các dự án xanh, đồng thời khuyến nghị chuẩn hóa công bố thông tin, thẩm định ESG, và phát triển cơ chế xác minh độc lập nhằm nâng cao niềm tin của nhà đầu tư.
Trong thời gian qua, một số ngân hàng và doanh nghiệp đã bước đầu triển khai phát hành trái phiếu xanh. Bộ Tài chính và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã ban hành hướng dẫn phát hành trái phiếu xanh theo chuẩn ICMA, giúp mở rộng kênh huy động vốn dài hạn. Kết quả phát hành trái phiếu xanh giai đoạn 2019 đến nay đã cho thấy tín hiệu tích cực về huy động vốn tư nhân vào năng lượng tái tạo và hạ tầng xanh.
Tuy nhiên, những kết quả bước đầu là đáng ghi nhận, chúng ta vẫn phải thừa nhận rằng đến nay thị trường trái phiếu xanh Việt Nam vẫn còn hạn chế về chiều sâu và mức độ đa dạng dịch vụ xác minh, công bố thông tin chưa chuẩn hóa, chi phí phát hành cao và thanh khoản còn thấp. Việc thiếu cơ chế ưu đãi đầu tư hoặc Xếp hạng tín nhiệm phổ biến khiến trái phiếu xanh chưa thực sự trở thành kênh huy động chủ lực.
Cơ chế giá điện, thị trường carbon và định giá carbon
Để đảm bảo sự bền vững về mặt tài chính cho các dự án chuyển đổi năng lượng xanh, OECD nhấn mạnh việc định giá nhiên liệu và các chính sách thuế cần phản ánh chi phí carbon và môi trường, đồng thời triển khai hệ thống giao dịch khí thải để thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo. IFC, World Bank và OECD đều khuyến nghị xây dựng thị trường carbon minh bạch, hiệu quả và công bằng.
Hiện nay, Việt Nam đã có Khung pháp lý cho thị trường carbon từ Luật Bảo vệ Môi trường 2020, Nghị định số 06/2022/NĐ-CP và Quyết định số 232/QĐ-TTg ngày 24/01/2025, dự kiến vận hành thí điểm từ năm 2025 và chính thức từ năm 2028.
Sàn giao dịch carbon quốc gia đang được thiết lập, khối lượng tín chỉ rừng đầu tiên đã được chuyển nhượng thành công, tạo nguồn tài chính quan trọng cho các dự án năng lượng tái tạo và bảo vệ rừng. Bên cạnh đó, sau khi cơ chế FIT đã hoàn thành giai đoạn áp dụng, và các dự án đang chuyển sang cơ chế PPA minh bạch, giúp giảm rủi ro dòng tiền.
Tuy nhiên, thị trường carbon Việt Nam vẫn đang ở giai đoạn khởi đầu. Cơ chế kế toán, định giá và giao dịch tín chỉ carbon chưa rõ ràng; tín chỉ chưa được công nhận phổ biến là tài sản tài chính hợp pháp; và các doanh nghiệp chưa có công cụ để sử dụng tín chỉ làm tài sản thế chấp hay huy động vốn. Ngoài ra, Việt Nam chưa có chính sách cụ thể để thích ứng với Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của EU – yếu tố có thể tác động trực tiếp đến năng lực cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu.
Chuyển đổi xanh công bằng
Chuyển dịch năng lượng là một quá trình dài hạn, có thể ảnh hưởng đến rất lớn đến các tổ chức và cá nhân liên quan. Trong đó, OECD lưu ý rằng quá trình chuyển dịch năng lượng cần công bằng, đảm bảo hỗ trợ người dân và khu vực đang phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch để họ không bị bỏ lại phía sau.
Ý thức được mức độ tác động ảnh hưởng này, tại Việt Nam, một số chính sách hỗ trợ cộng đồng sống phụ thuộc vào rừng và dự án năng lượng tái tạo đã được triển khai, ví dụ như Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng đã giải ngân 975,08 tỷ đồng, đạt 80% so với kế hoạch, không chỉ hỗ trợ quản lý rừng mà còn tạo nguồn sinh kế cho cộng đồng.
Tuy nhiên, các chương trình hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và ổn định thu nhập cho người lao động trong khu vực năng lượng truyền thống vẫn chưa được thiết kế đồng bộ. Việc xác định rõ phạm vi các nhóm chịu tác động và cơ chế phối hợp liên ngành để hỗ trợ họ vẫn còn là thách thức lớn trong tiến trình chuyển dịch công bằng.
Xếp hạng tín nhiệm đánh giá minh bạch ESG
IFC và World Bank nhấn mạnh rằng, Việt Nam cần chuẩn hóa công bố thông tin ESG và áp dụng hệ thống Xếp hạng tín nhiệm xanh (Green Rating) để nâng cao niềm tin của nhà đầu tư và giảm rủi ro đạo đức kinh doanh.
Chúng tôi cho rằng đây là một yêu cầu rất cấp thiết và có tính nền tảng, song vẫn còn tương đối mới ở Việt Nam. Hiện nay, Saigon Ratings đã triển khai xây dựng Khung đánh giá ESG và hợp tác với các tổ chức quốc tế có uy tín thực hiện đánh giá các Công cụ tài chính xanh, phù hợp với thông lệ và chuẩn mực chất lượng quốc tế.
Vừa qua, Saigon Ratings đã công bố thông tin kết quả Xếp hạng tín nhiệm cao gắn với đánh giá ESG một số doanh nghiệp Việt Nam như: Công ty Cổ phần Đầu tư Xây dựng Thái Sơn (Vinhomes); Công ty Cổ phần nông nghiệp BAF Việt Nam; Công ty Cổ phần Sản xuất và Kinh doanh VINFAST; Công ty Cổ phần Di chuyển xanh và Thông minh GSM, Công ty Cổ phần Khu công nghiệp Thành Thành Công, v.v. Nhiều doanh nghiệp đã và đang tiếp tục quan tâm đến xếp hạng tín nhiệm và đánh giá ESG, dù trong hay ngoài đối tượng của Nghị định 245/2025 là tín hiệu vô cùng tích cực đối với triển vọng phát triển ổn định, minh bạch và thu hút vốn vào ESG. Chúng tôi sẽ tiếp tục cập nhật danh sách này.
Tại Hội thảo "Đẩy mạnh triển khai Kế hoạch hành động của ngành Ngân hàng thực hiện Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021–2030" cấp Bộ trưởng tại Hà Nội trong 2025, đại diện các tổ chức tài chính Đức, Thụy Sỹ cũng chia sẻ bài học trong việc tiếp cận nguồn vốn xanh, sử dụng hiệu quả các công cụ tài chính phát triển và khuyến khích khu vực tư nhân đóng góp vào quá trình chuyển đổi xanh.
Nhiều đại biểu nhấn mạnh vai trò của ESG như một tiêu chuẩn bắt buộc cho các doanh nghiệp muốn tiếp cận tín dụng trong tương lai. Do đó, chúng tôi muốn nhấn mạnh, công bố báo cáo ESG không chỉ là xu hướng, mà sẽ trở thành "giấy thông hành" để tiếp cận nguồn vốn ưu đãi.
Theo Giám đốc Quốc gia Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức (GIZ) tại Việt Nam, để phát triển hệ thống tài chính xanh mạnh mẽ, cần sự chung tay từ cả khu vực công – tư – quốc tế. Chính phủ Đức, thông qua GIZ, cam kết tiếp tục đồng hành cùng Việt Nam hướng tới một nền kinh tế xanh, không ai bị bỏ lại phía sau.
Theo quan sát của chúng tôi, không chỉ các ngân hàng trong nước, hiện nay nhiều ngân hàng quốc tế cũng bày tỏ sự quan tâm đến lĩnh vực môi trường và phát triển bền vững tại Việt Nam. Các định chế tài chính nước ngoài đang cân nhắc mở rộng hợp tác, không chỉ ở cấp độ chính sách mà cả trong đầu tư trực tiếp và gián tiếp. Có thể nói, Việt Nam đang được xem là điểm đến hấp dẫn, đặc biệt trong các lĩnh vực như phát triển hạ tầng, thực hiện Quy hoạch điện VIII, đầu tư năng lượng tái tạo – những lĩnh vực đòi hỏi nguồn vốn lớn và dài hạn. Do đó, đây cũng là cơ hội để thúc đẩy phát triển tài chính xanh bền vững.