6 kiến nghị chính sách phát triển hệ thống lưu trữ năng lượng

Nhu cầu cần thiết

Tại hội thảo “Thời đại của Pin - Giải pháp lưu trữ năng lượng cho gia đình và nhà máy công nghiệp” được diễn ra ngày 28/11 tại TP Hồ Chí Minh, nhiều diễn giả đã nêu ra vai trò và tầm quan trọng của hệ thống lưu trữ BESS trong mô hình sử dụng điện tự sản tự tiêu và hệ thống công nghiệp. Mục tiêu phát triển, ứng dụng lưu trữ năng lượng (BEES) được quy định trong các nghị quyết, quy hoạch và cơ chế về năng lượng sạch, bao gồm Quy hoạch điện VIII, các cơ chế thí điểm cho hệ thống lưu trữ và các chính sách thúc đẩy chuyển dịch sang năng lượng tái tạo.

Chia sẻ về tầm quan trọng của BESS, ông Phan Thanh Lâm, Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng tái tạo TP Hồ Chí Minh cho biết: Từ kinh nghiệm phát triển của các nước cho thấy pin lưu trữ là giải pháp năng lượng giúp nhà máy tiết kiệm hàng chục đến hàng trăm tỷ đồng. Cụ thể, pin lưu trữ giúp giảm Pmax, ổn định điện áp, bảo vệ dây chuyền, giảm sự cố. Đồng thời BEES còn giúp tối ưu công suất sử dụng, đặc biệt trong giờ cao điểm, tăng hiệu quả của điện mặt trời tự dùng, giảm điện mua từ lưới, chủ động nguồn điện dự phòng, không gián đoạn sản xuất khi mất điện lưới.

Đồng quan điểm, ông Trần Quốc Tâm, Giám đốc Công ty Cổ phần Cơ điện Liên Thành Việt Nam (Lithaco) cũng khẳng định, với chi phí giảm và hiệu suất được cải thiện, pin lithium-ion đã trở thành nhu cầu cần thiết của các nhà máy công nghiệp, và tới đây sẽ trở thành thiết bị không thể thiếu của cuộc cách mạng chuyển dịch năng lượng. Đáng chú ý, sự phát triển của công nghệ pin lưu trữ không chỉ bổ sung một mắt xích quan trọng cho hệ thống điện mà còn mở ra những mô hình kinh doanh mang tính chuyển đổi. Từ mô hình cho thuê pin giúp doanh nghiệp xóa bỏ gánh nặng vốn đầu tư ban đầu, đến mô hình hợp đồng hiệu quả năng lượng với cơ chế chia sẻ lợi ích, hay các trạm sạc tích hợp pin giảm tải cho lưới điện, và thậm chí là mô hình nhà máy điện ảo tạo thêm biên độ ổn định cho hệ thống.

“Những mô hình này không đơn thuần là giải pháp kỹ thuật, mà đang trở thành động lực chiến lược giúp doanh nghiệp tối ưu chi phí, tăng sức cạnh tranh và từng bước định vị mình trong chuỗi giá trị năng lượng ‘mới’ của tương lai” - ông Tâm cho biết.

Có thể thấy pin lưu trữ năng lượng (BESS) chính là giải pháp tối ưu nhất hiện nay. Tuy nhiên hiện nay cơ sở pháp lý (đảm bảo an toàn cho nhà đầu tư) có được chắc chắn và đầu tư BESS đã thực sự khả thi, thời gian thu hồi vốn khi nào, cũng là những câu hỏi được rất nhiều đơn vị phát triển dự án và nhà đầu tư quan tâm.

Lý giải cho những băn khoăn này ông Nguyễn Xuân Quy – Phó chủ tịch Hiệp hội Năng lượng sạch Việt Nam (VCEA), kiêm Trưởng đại diện văn phòng VCEA tại TP Hồ Chí Minh cho biết: Doanh nghiệp không còn rủi ro chính sách khi triển khai BESS trong giai đoạn 2025 – 2030, nhờ khung pháp lý đã được thiết lập rõ ràng. Cụ thể tại Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị (2025) có nhấn mạnh lưu trữ năng lượng là một bộ phận quan trọng của an ninh năng lượng quốc gia. Trước đó Luật Điện lực 61/2024/QH15, lần đầu tiên đưa BESS vào luật, xác lập địa vị pháp lý, coi hệ thống lưu trữ điện là một phần của hệ thống điện.

Mới đây Quy hoạch điện VIII điều chỉnh (2025) cũng đã nâng BESS lên vị trí quan tâm đặc biệt, đặt mục tiêu phát triển từ 10.000 – 16.300 MWh sản lượng về BESS đến năm 2030 và 96.000 MWh đến năm 2050. Trong đó các dự án điện mặt trời tập trung (điện mặt trời nối với lưới điện quốc gia) bắt buộc phải có hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (BESS) với công suất tối thiểu bằng 10% công suất lắp đặt, với thời gian tích trữ ít nhất 2 giờ. Quy định này nhằm mục đích tăng cường sự ổn định và hiệu quả của hệ thống điện. Về tiêu chuẩn kỹ thuật (TCVN), ông Quy cho rằng đã có 15 tiêu chuẩn Quốc gia (TCVN) dành riêng cho hệ thống pin lưu trữ năng lượng, quy định rõ về an toàn điện, cháy nổ, yêu cầu môi trường, kỹ thuật và tích hợp BESS với lưới, để đảm bảo an toàn cho hệ thống điện.

Cần chính sách mở khóa thị trường

Mặc dù vai trò và lợi ích của hệ thống lưu trữ năng lượng BES đã rất rõ ràng. Tuy nhiên, thị trường hệ thống lưu trữ năng lượng (BESS) chưa phát triển mạnh do thiếu vắng các chính sách cụ thể, đặc biệt là các cơ chế về giá, ưu đãi đầu tư và vận hành, yếu tố này đã giảm sự hấp dẫn cho các doanh nghiệp và hộ gia đình, dù nhu cầu tận dụng hiệu suất năng lượng và tối ưu hóa chi phí ngày càng tăng.

Để góp ý tháo gỡ những khó khăn này, nhằm thúc đẩy mở cửa thị trường BESS đại diện VCEA đề xuất 6 kiến nghị trọng tâm, tập trung vào việc tạo động lực kinh tế và hoàn thiện cơ chế vận hành lưới điện bao gồm:

Một là cơ chế thuê BESS (BESS-as-a-Service): VCEA kiến nghị Bộ Công Thương ban hành hướng dẫn chính thức cho mô hình này, giúp doanh nghiệp cắt giảm tải đỉnh (Pmax) và giảm chi phí đầu tư.

Hai là, cơ chế mua, bán điện linh hoạt (Energy Arbitrage): Kiến nghị ban hành cơ chế chênh lệch giá lưu trữ và biểu giá điện theo thời gian (TOU). Cơ chế này cho phép BESS mua điện khi rẻ và xả bán vào giờ cao điểm, là nguồn doanh thu tự nhiên tối ưu hiệu suất đầu tư cho doanh nghiệp và gia đình.

Ba là, tư nhân đầu tư BESS quy mô lớn hỗ trợ lưới: Kiến nghị cho đấu thầu hoặc hợp tác công tư (PPP) để tư nhân đầu tư các dự án BESS 50–300 MW đặt gần trạm biến áp, nhằm cung cấp các dịch vụ lưới điện quan trọng như điều tần, điều áp, dự phòng khẩn cấp và chống quá tải hệ thống.

Bốn là, khuyến khích mô hình trạm sạc EV + BESS: VCEA kiến nghị ưu đãi thuế và cơ chế giá điện phù hợp cho mô hình này, giúp giảm tải cho lưới điện và tránh nâng cấp trạm biến áp.

Năm là, ưu đãi huế cho doanh nghiệp và hộ gia đình: Kiến nghị áp dụng các ưu đãi như miễn VAT cho thiết bị BESS, miễn thuế TNDN 3–5 năm cho dự án BESS, áp dụng khấu hao nhanh thiết bị, và có ưu đãi cho hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời mái nhà (rooftoop) + BESS + TOU.

Sáu là, thí điểm nhà máy điện ảo (VPP – Virtual Power Plant): Kiến nghị thí điểm mô hình VPP tại các thành phố lớn (TPHCM, Hà Nội, Đà Nẵng). Nhà máy điện ảo sẽ thay đổi hoàn toàn cách chúng ta hiểu về việc sản xuất và cung cấp điện. VPP tích hợp nhiều nguồn điện khác nhau, dù quy mô nhỏ lẻ, để cung cấp điện vào lưới và duy trì sự ổn định. Bằng việc tối ưu hóa các nguồn năng lượng tái tạo phân tán, VPP còn mang lại nhiều lợi ích hơn so với các nhà máy điện truyền thống, từ việc giảm chi phí đến sử dụng năng lượng sạch.

Phương Thanh