Phân tích - Bình luận

Theo ước tính, ngành gia công phần mềm toàn cầu trị giá 500 - 600 tỷ USD, tăng trưởng trung bình 7-9%/năm. Đây là trụ cột của kinh tế số toàn cầu, phục vụ các lĩnh vực tài chính - ngân hàng, thương mại điện tử, trí tuệ nhân tạo (AI), y tế số.

Phần lớn “miếng bánh” này vốn thuộc về Ấn Độ, Trung Quốc, Ukraine với những lợi thế cạnh tranh vượt trội. Gần đây, Việt Nam, Philippines, Indonesia, Bangladesh được đánh giá là nhóm đang bứt phá. Trong đó, Việt Nam nổi lên như trung tâm gia công phần mềm mới của châu Á, cạnh tranh trực tiếp với Ấn Độ ở các phân khúc trung - cao cấp.

Theo các báo cáo gần đây, riêng thị trường gia công phần mềm Việt Nam năm 2024 được ước tính đạt khoảng 698 triệu USD. Một số phân tích dự báo nếu giữ được tốc độ tăng trưởng, giá trị ngành này của Việt Nam có thể lên tới 880 triệu USD vào năm 2028.

Lợi thế cốt lõi của Việt Nam là nguồn nhân lực trẻ, đông và học nhanh. Việt Nam hiện có khoảng 1,2 triệu lao động trong lĩnh vực công nghệ thông tin (CNTT), liên tục được bổ sung khoảng 50.000 - 70.000 kỹ sư CNTT tốt nghiệp hàng năm.

Các chủ đơn hàng quốc tế hài lòng với chi phí cạnh tranh nhưng chất lượng ngày càng cao. Đơn cử, mức lương lập trình viên tại Việt Nam thấp hơn 30 - 50% so với Ấn Độ; 60 - 70% so với Mỹ và châu Âu. Trong khi đó, theo đánh giá chất lượng code, tư duy hệ thống, bảo mật, quản lý dự án đã tiệm cận nhóm khá - giỏi trong khu vực.

Việc chúng ta là đối tác chiến lược gia công phần mềm lớn của Nhật Bản, Hoa Kỳ, Hàn Quốc, châu Âu, Australia,… đã khẳng định chất lượng đội ngũ nhân sự của các doanh nghiệp hàng đầu, như FPT Software, Viettel Solutions, TMA Solutions, CMC, GlobalNash, Tech Vietnam, VNG, VNPT Technology đủ sức đáp ứng yêu cầu khắt khe nhất.

Nhu cầu gia công phần mềm toàn cầu tiếp tục bùng nổ do nhu cầu rất lớn từ chuyển đổi số, AI, dữ liệu lớn, điện toán đám mây ứng dụng trong mọi lĩnh vực. Trong khi đó, các thị trường khổng lồ, như Mỹ, EU, Nhật Bản thiếu hụt nghiêm trọng kỹ sư CNTT, buộc phải tăng thuê ngoài và mở rộng đối tác tại châu Á. Đây là “dòng cầu dài hạn”, không phải xu hướng ngắn hạn.

Trong bối cảnh địa chính trị thế giới diễn biến phức tạp, cạnh tranh chiến lược giữa các cường quốc gia tăng, các tập đoàn công nghệ toàn cầu đang đẩy mạnh tái cấu trúc chuỗi cung ứng theo các xu hướng “Trung Quốc +1”, “Nearshoring” và “Friend-shoring”. Trong tiến trình này, Việt Nam nổi lên là một trong những điểm đến hưởng lợi rõ nét nhất tại châu Á.

Doanh nghiệp Việt Nam tràn trề cơ hội vươn lên phân khúc cao hơn, tiếp cận với hệ giá trị gấp 3-5 lần khi tham gia chuỗi giá trị AI, học máy, ngân hàng số, xe hơi thông minh, y tế số và hàng loạt nền tảng số khác. Lúc này, Việt Nam không còn chỉ là “vệ tinh gia công”, mà bắt đầu đóng vai đối tác công nghệ.

Tất nhiên, trong khu vực đang nổi lên nhiều đối thủ mạnh, tạo ra cuộc đua gay cấn - những lợi thế truyền thống như số lượng nhân sự, chi phí rẻ không còn là “át chủ bài” thu hút khách hàng quốc tế.

Việt Nam thiếu trầm trọng nhân lực chất lượng cao, chuẩn toàn cầu - chẳng hạn như kiến trúc sư hệ thống, chuyên gia AI và dữ liệu lớn, an ninh mạng cấp cao. Đây là “nút thắt” cần phải giải quyết nếu muốn nâng cấp lên phân khúc cao.

Bên cạnh đó, giao tiếp quốc tế còn hạn chế, tư duy sản phẩm chưa mạnh, kỹ năng quản trị dự án chưa đồng đều. Theo các chuyên gia kỳ cựu trong ngành, khi lên phân khúc cao, ngoại ngữ và tư duy giải pháp quan trọng ngang kỹ thuật.

Để tránh rơi vào “bẫy gia công” khai thác hiệu quả “cơ hội vàng” này, Việt Nam cần tiếp tục đẩy mạnh đào tạo nhân lực chất lượng cao, nâng tiêu chuẩn bảo mật, hoàn thiện thể chế và hạ tầng số, qua đó chủ động tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu đang tái định hình mạnh mẽ.

Trương Khắc Trà