Cố vấn - huấn luyện
Chuyển hướng ươm tạo khởi nghiệp: Từ số lượng sang chất lượng doanh nghiệp
Khởi nghiệp sáng tạo được thúc đẩy mạnh mẽ với nhiều chương trình ươm tạo trên cả nước. Tuy nhiên, phong trào sôi động vẫn chưa tạo ra nhiều doanh nghiệp đủ năng lực tồn tại bền vững.
Khởi nghiệp sáng tạo đang được xem là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và hình thành thế hệ doanh nghiệp mới. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, phong trào khởi nghiệp sôi động chưa đồng nghĩa với sự ra đời của nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp đủ sức tồn tại và phát triển bền vững trên thị trường.
Phong trào sôi động, nhưng doanh nghiệp khởi nghiệp trưởng thành còn ít
Trong những năm gần đây, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đã có những bước phát triển đáng ghi nhận. Hàng loạt trung tâm đổi mới sáng tạo, vườn ươm, chương trình ươm tạo và tăng tốc khởi nghiệp được hình thành trên khắp cả nước, với sự tham gia của Nhà nước, địa phương, trường đại học và các tổ chức trung gian.
Tuy nhiên, nhìn từ góc độ doanh nghiệp và thị trường, một nghịch lý đang bộc lộ rõ: số lượng chương trình ươm tạo ngày càng tăng, nhưng số startup thực sự “sống được”, có doanh thu ổn định, mô hình kinh doanh được kiểm chứng và khả năng mở rộng còn rất hạn chế. Sau khi kết thúc giai đoạn ươm tạo, không ít startup rơi vào trạng thái tự xoay xở, thiếu vốn, thiếu năng lực quản trị và thiếu kết nối thị trường, dẫn đến tỷ lệ rời bỏ thị trường cao.
Thực tế này cho thấy, đã đến lúc cần nhìn lại mô hình ươm tạo khởi nghiệp hiện nay một cách thực chất hơn, thay vì chỉ dừng ở việc thúc đẩy phong trào.
Nhiều hoạt động, nhưng thiếu lộ trình phát triển doanh nghiệp khởi nghiệp
Không thể phủ nhận vai trò của các hoạt động đào tạo kỹ năng, cuộc thi ý tưởng, pitching hay demo day trong việc khơi dậy tinh thần khởi nghiệp. Tuy nhiên, phần lớn các chương trình ươm tạo hiện nay vẫn tập trung mạnh vào giai đoạn đầu - nơi ý tưởng được hình thành - mà thiếu sự theo đuổi startup đến các mốc quan trọng như tạo doanh thu, quản trị dòng tiền, mở rộng thị trường và xây dựng tổ chức.
Việc thiếu phân tầng rõ ràng giữa tiền ươm tạo, ươm tạo, tăng tốc và hậu ươm tạo khiến hành trình phát triển của startup bị đứt gãy. Khi bước ra thị trường, nhiều doanh nghiệp trẻ không đủ năng lực để đối mặt với áp lực cạnh tranh, biến động thị trường và yêu cầu quản trị ngày càng phức tạp.
Những thách thức mang tính hệ thống
Theo các chuyên gia, hạn chế của hoạt động ươm tạo khởi nghiệp sáng tạo không chỉ nằm ở nguồn lực tài chính hay cơ sở vật chất, mà sâu xa hơn là tư duy và cách tiếp cận.
Trước hết là tư duy coi khởi nghiệp như một phong trào hoặc hoạt động trải nghiệm, thay vì một con đường nghề nghiệp nghiêm túc. Khi chưa đặt ra những chuẩn mực đủ cao về kỷ luật, quản trị và hiệu quả kinh doanh, các chương trình ươm tạo khó có thể tạo ra doanh nghiệp thực sự cạnh tranh.
Bên cạnh đó, chiến lược ươm tạo tại nhiều địa phương còn dàn trải, thiếu trọng tâm ngành và chưa gắn với lợi thế cạnh tranh cũng như chuỗi giá trị của địa phương. Chính sách hỗ trợ khởi nghiệp dù đã hình thành, nhưng vẫn thiên về hỗ trợ đầu vào, ngắn hạn, thiếu các cơ chế thử nghiệm như sandbox, đặt hàng đổi mới sáng tạo hay hợp tác công - tư trong ươm tạo.
Đặc biệt, hệ sinh thái hiện vẫn thiếu đội ngũ mentor và nhà quản lý ươm tạo có kinh nghiệm thực chiến. Nhiều chương trình mạnh về lý thuyết, nhưng thiếu sự đồng hành của những doanh nhân từng trực tiếp vận hành doanh nghiệp, từng thất bại và tái khởi nghiệp thành công – yếu tố then chốt tạo nên giá trị thực tiễn cho startup.
Giáo dục khởi nghiệp - điểm nghẽn cần tháo gỡ
Một trong những mắt xích quan trọng nhưng còn yếu của hệ sinh thái khởi nghiệp là giáo dục khởi nghiệp. Hiện nay, nhiều chương trình đào tạo vẫn nặng về ý tưởng và mô hình kinh doanh trên giấy, trong khi các năng lực cốt lõi của doanh nhân như bán hàng, quản trị dòng tiền, quản trị rủi ro và lãnh đạo trong môi trường bất định chưa được chú trọng đúng mức.
Hệ quả là không ít startup có ý tưởng tốt nhưng thiếu khả năng thương mại hóa và khó tồn tại khi thị trường biến động. Nếu giáo dục khởi nghiệp không được tái cấu trúc theo hướng gắn chặt với doanh nghiệp và thị trường, hoạt động ươm tạo khó có thể tạo ra thế hệ doanh nhân đủ sức cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.
Chuyển từ phong trào sang chiến lược phát triển doanh nghiệp khởi nghiệp
Trong bối cảnh nền kinh tế đang chuyển dịch mạnh mẽ, ươm tạo khởi nghiệp cần được nhìn nhận như một công cụ phát triển doanh nghiệp và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thay vì chỉ là phong trào khuyến khích sáng tạo.
Điều này đòi hỏi sự chuyển đổi căn bản: từ hỗ trợ dàn trải sang đầu tư có chọn lọc; từ đào tạo lý thuyết sang đồng hành thực chất; từ đánh giá bằng số lượng chương trình sang đo lường bằng kết quả và sự trưởng thành của doanh nghiệp.
Một hệ sinh thái ươm tạo bền vững cần tập trung vào các ngành mũi nhọn, gắn với chuỗi giá trị, có sự tham gia sâu của doanh nghiệp, nhà đầu tư và thị trường. Đồng thời, chính sách cần khuyến khích chia sẻ rủi ro, thử nghiệm có kiểm soát và tăng cường hợp tác công – tư trong ươm tạo.
Ươm tạo khởi nghiệp hiện nay không thiếu chương trình, mà thiếu chiến lược phát triển doanh nghiệp; không thiếu ý tưởng, mà thiếu năng lực thương mại hóa; không thiếu chính sách, mà thiếu sự gắn kết với thị trường. Vì vậy, nâng cao chất lượng hệ sinh thái ươm tạo, tăng cường liên kết giữa viện - trường, Nhà nước và doanh nghiệp chính là chìa khóa để chuyển phong trào khởi nghiệp thành động lực phát triển doanh nghiệp bền vững trong dài hạn.