Chuyên đề
Không gian công cộng - khoản đầu tư sinh lợi hút dòng vốn tỷ đô
Không gian công cộng tại các đô thị lớn đang được tái định vị như một tài sản chiến lược của nền kinh tế đô thị, có thể thu hút dòng vốn tỷ đô.
Từ tài sản chiến lược
Thực tiễn từ các siêu đô thị như New York, London, Singapore cho thấy: không gian công cộng không còn là chi phí ngân sách đơn thuần, mà đã trở thành khoản đầu tư sinh lợi, đóng vai trò “mỏ neo” thu hút dòng vốn đầu tư mới trị giá hàng tỷ đô-la, kích hoạt kinh tế dịch vụ, gia tăng giá trị bất động sản và nâng cao năng suất đô thị.
Trong bối cảnh các đô thị lớn trên thế giới đang cạnh tranh gay gắt để thu hút dòng vốn đầu tư, nguồn nhân lực chất lượng cao và nâng cao chất lượng sống cho người dân, không gian công cộng đang được tái định vị như một tài sản chiến lược của nền kinh tế đô thị, thay vì chỉ là hạng mục phúc lợi xã hội, tại chương trình tọa đàm chuyên sâu với chủ đề “Không gian công cộng - Từ biểu tượng đô thị đến động lực tăng trưởng kinh tế” do Trung tâm Truyền hình Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh VTV9) tổ chức ngày 23/12, các diễn giả cho biết. Chương trình, quy tụ các chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực quy hoạch đô thị, kinh tế phát triển và đầu tư quốc tế, nhằm thảo luận các giải pháp chuyển hóa những “khoảng trống” đô thị thành nguồn lực tăng trưởng mới cho TP.HCM.
Tại New York, các dự án tái thiết không gian công cộng như High Line hay Hudson Yards đã góp phần làm thay đổi diện mạo đô thị và kéo theo làn sóng đầu tư tư nhân quy mô lớn. Trong khi đó, Singapore – với mô hình “City in a Garden” – đã biến không gian công cộng thành hình ảnh nhận diện quốc gia, tạo nền tảng cho tăng trưởng du lịch, dịch vụ và thu hút dòng vốn dài hạn.
Các chuyên gia tại tọa đàm khẳng định, trong cuộc cạnh tranh toàn cầu để giữ chân nhân lực chất lượng cao, không gian công cộng chất lượng cao chính là một trong những thước đo quan trọng của sức hấp dẫn đô thị và năng lực cạnh tranh kinh tế.
Ở góc độ đầu tư - tài chính, những con số dự phóng thấy được từ khai thác tài sản chiến lược, khá cụ thể. Ông Nguyễn Bá Hùng, Chuyên gia Kinh tế trưởng tại Văn phòng ADB Việt Nam, nhấn mạnh TP.HCM đặt mục tiêu lọt vào Top 100 thành phố đáng sống nhất thế giới vào năm 2030. ADB rất ủng hộ mục tiêu này và hiện đang hỗ trợ các nước thành viên phát triển các đô thị đáng sống, với nguồn tài trợ khoảng 40,8 tỷ USD.
Khi áp dụng 5 tiêu chí để đánh giá một đô thị đáng sống vào TP.HCM, ADB nhận thấy có 3 nhóm chỉ số còn ở mức tương đối thấp so với mặt bằng quốc tế, gồm: dịch vụ y tế, hạ tầng đô thị và môi trường văn hóa – xã hội. Đây đều là những lĩnh vực mà không gian công cộng có thể tạo ra tác động cải thiện rõ rệt.
Theo chuyên gia Nguyễn Bá Hùng, với quy mô lớn, nguồn lực đa dạng và nhiều sáng kiến mới, TP.HCM có đủ điều kiện để hiện thực hóa mục tiêu này. Tuy nhiên, thách thức không nằm ở khâu xây dựng, mà ở việc vận hành và khai thác hiệu quả không gian công cộng trong dài hạn.
“Nếu thiếu mô hình quản lý, vận hành phù hợp, không gian công cộng rất dễ xuống cấp và mất đi sức sống”, ông Nguyễn Bá Hùng nhấn mạnh.
Đến không gian thu hút đầu tư, hài hòa lợi ích
Theo Kiến trúc sư Steven Townsend, Giám đốc điều hành Studio Urban Design (SUDV), thực tế tại TP.HCM cũng đã có các mô hình rất thành công, như khu đô thị Phú Mỹ Hưng tại quận 7 do ông dẫn dắt đồ án quy hoạch vào năm 1993. Hay gần đây nhất là dự án Vinhomes Central Park, chủ đầu tư là Vingroup dành khoảng 14 ha để phát triển công viên ven sông cho người dân, đầu tư cảnh quan, cây xanh chỉn chu và trở thành nơi tổ chức nhiều sự kiện văn hoá, trải nghiệm cho người dân TP.HCM cũng như khách du lịch.
Không gian công cộng đa chức năng - nơi nhà đầu tư có thể kinh doanh các dịch vụ tạo ra lợi nhuận bền vững và dùng nguồn lợi nhuận đó đầu tư phát triển không gian công cộng - là mô hình tối ưu cho TP.HCM cũng như các siêu đô thị khác, đảm bảo lợi ích hài hoà cho cả nhà đầu tư, nhà nước và người dân.
"TP.HCM nên kết nối các đơn vị quy hoạch, nhà đầu tư ngồi lại với nhau xây dựng một cơ chế hợp tác liên ngành, mang tính cộng tác cao, để tất cả các bên cùng có lợi", ông Steven Townsend gợi ý, Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng đang và sẽ thu hút lượng vốn đầu tư rất lớn. Chính quyền Thành phố cần sớm triển khai những cơ chế này để nắn nguồn lực đầu tư đi đúng hướng, để mọi người đều được hưởng lợi.
Cùng quan điểm, Kiến trúc sư David Ching, chuyên gia quy hoạch, cho rằng không gian công cộng cũng cần được nhìn nhận dưới góc độ hiệu quả kinh tế. Nhìn sang Singapore, có khoảng 2.000 cộng đồng dân cư trực tiếp tham gia vận hành và chăm sóc các công viên. Chính phủ có thể cho thuê đất, còn cộng đồng chủ động tổ chức hoạt động, thậm chí thương mại hóa không gian để tạo doanh thu tái đầu tư cho công viên, đặc biệt là cho công tác vận hành và bảo trì - vốn là khoản chi lớn nhất của không gian công cộng.
Do đó, ông cho rằng TP.HCM cần tạo ra nhiều không gian thương mại, dịch vụ gắn với không gian công cộng. Chẳng hạn dọc sông Sài Gòn hiện có rất nhiều cửa hàng, chuỗi tiệm cà phê, nhưng cần được quy hoạch, sắp xếp lại để tránh che chắn tầm nhìn ra sông.
Đặc biệt, trong bối cảnh giá đất tại TP.HCM ngày càng đắt đỏ, việc tối đa hóa công năng và giá trị trên mỗi mét vuông đất là yêu cầu tất yếu. Khi không gian mặt đất đã dày đặc, TP.HCM cần nghĩ đến không gian công cộng trên cao, các dịch vụ, hoạt động văn hoá giải trí trên các toà nhà cao tầng.
Ở góc nhìn khác, ông Nguyễn Bá Hùng cho rằng để phát triển không gian công cộng thì cần có giao thông công cộng. Nếu không có giao thông thuận tiện, người dân sẽ không tập trung được tại các nơi này. Cộng đồng sẽ hình thành khi số lượng người đến nhiều hơn, đồng thời nhà nước cũng có nguồn để tái đầu tư, hoặc ít nhất để bảo dưỡng cơ sở vật chất tốt hơn.
Ông Sử Ngọc Khương, Giám đốc cấp cao bộ phận Đầu tư Savills Việt Nam cũng nhìn nhận, không gian công cộng là nơi mang bản sắc riêng của thành phố, có thể tạo ra sức hút về mặt du lịch, sức hút nhà đầu tư vào một thị trường nào đó. TPHCM mang rất nhiều màu sắc, không chỉ có phố đi bộ, Bến Bạch Đằng mà còn có các khu chợ nhộn nhịp... Nơi đây có thể tạo ra không gian mở, nơi mọi người tập trung tại với nhau. Và để làm được điều này, thành phố cần quan tâm hơn nữa về vấn đề sử dụng đất, cách quản trị của chính quyền địa phương, các chính sách mở đối với những hoạt động tại không gian công cộng, thu hút nhà đầu tư tham gia.
Các gợi ý giải pháp để TP.HCM hiện thực hóa mục tiêu đến năm 2030 đạt tối thiểu 1 m² cây xanh công cộng/người, đã được các chuyên gia thảo luận với những vấn đề then chốt.
Thứ nhất, khai thác đặc thù sông nước, tận dụng hệ thống sông ngòi – kênh rạch làm trục không gian công cộng liên hoàn, thay vì chỉ phát triển theo mô hình công viên truyền thống.
Thứ hai, cơ chế hợp tác công – tư (PPP), đặc biệt là bài toán điều tiết địa tô chênh lệch để tái đầu tư cho chính không gian công cộng, thay vì chỉ tạo lợi ích cục bộ cho các dự án bất động sản lân cận.
Thứ ba, vận dụng Nghị quyết 98, đề xuất các định chế tài chính và mô hình quản lý thí điểm, giúp các quận, huyện chủ động hơn trong việc “xã hội hóa” công viên, quảng trường và không gian công cộng đa chức năng.