Quy định kích thước cá ngừ vằn - Bài 2: Doanh nghiệp, ngư dân đều “thiệt đơn, thiệt kép”

Như Diễn đàn Doanh nghiệp đã thông tin, gần một năm kể từ khi Nghị định 37/2024/NĐ-CP quy định cá ngừ vằn xuất khẩu phải dài từ 50cm trở lên có hiệu lực, hàng nghìn ngư dân và doanh nghiệp tại 12 tỉnh ven biển vẫn loay hoay trong vòng luẩn quẩn: không thể đánh bắt – không thể chế biến – không thể xuất khẩu.

Kiến nghị vẫn nằm trên giấy?

Ngư dân mất nguồn thu, doanh nghiệp buộc cắt giảm lao động, công suất nhà máy lao dốc. Thị trường châu Âu – nơi yêu cầu chặt chẽ về truy xuất nguồn gốc nhưng từng là đầu ra quan trọng – đang dần khép cửa với cá ngừ Việt Nam.

Đáng chú ý, ngay sau khi nghị định ban hành, Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cùng các hiệp hội ngành hàng, doanh nghiệp đã liên tục gửi kiến nghị đến các bộ ngành, Văn phòng Chính phủ và Thủ tướng, đề nghị sửa đổi quy định không phù hợp với thực tiễn sản xuất.

Thủ tướng đã có công điện 111/CĐ-TTg, yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) nghiên cứu điều chỉnh. Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà cũng yêu cầu phối hợp cùng VASEP đánh giá tác động. Nhưng đến nay, mọi việc vẫn giậm chân tại chỗ.

Theo ông Lê Bá Hồng – Tổng giám đốc Công ty CP Bá Hải, cá ngừ vằn có chiều dài từ 20–25cm chiếm 90–95% tổng sản lượng. Quy định mới khiến sản phẩm này bị loại bỏ khỏi chuỗi giá trị xuất khẩu. Giá mua giảm mạnh từ 35.000 đồng/kg xuống còn 20.000–25.000 đồng/kg, khiến ngư dân không đủ chi phí bám biển, doanh nghiệp không có nguyên liệu sản xuất.

Hệ quả nhãn tiền

Ông Nguyễn Văn Triển – Giám đốc Công ty CP Tấn Phát cho biết, doanh thu sụt giảm 600 tỷ đồng, lao động từ 700 người chỉ còn 250. Thị trường EU bị đánh mất, trong khi các thị trường thay thế như Trung Đông hay châu Mỹ không có ưu đãi thuế quan.

Chi cục Thủy sản Bình Định cũng xác nhận: trong số hơn 55.000 tấn cá ngừ vằn đánh bắt mỗi năm, chỉ 10 - 15% đạt chiều dài trên 50cm. Quy định này khiến nhiều tàu cá không thể ra khơi, ngư dân thất nghiệp.

Quy định “cứng” trong khi thực tế đánh bắt “mềm” là minh chứng điển hình cho tình trạng chính sách thiếu đánh giá tác động, không lắng nghe tiếng nói từ hiện trường, trong khi, đối tượng bị tác động trực tiếp lại chính là ngư dân và doanh nghiệp, là vấn đề rất đáng bàn.

Chưa kể, trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực chống khai thác IUU, việc duy trì quy định phi thực tế chẳng khác nào tự mình đánh mất cơ hội thị trường.

Chia sẻ về những rào càn từ chính sách, ảnh tới cuộc sống của ngư dân và hoạt động bình thường của doanh nghiệp, ông Nguyễn Hoàng Anh - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Nam Miền Trung Group cho rằng trong bối cảnh diễn biến kinh tế thế giới với nhiều biến động, phức tạp thì Việt Nam chắc chắn không thể đứng ngoài lằn ranh này. Một minh chứng là mới chỉ đầu năm 2025, chúng ta đã chứng kiến sự leo thang trở lại của cuộc thương chiến giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, thậm chí lan rộng ra nhiều nước trên thế giới với các vòng trả đũa thuế quan liên tiếp, ảnh hưởng trực tiếp đến hàng hoá xuất khẩu của các quốc gia. Và chính điều này đã buộc các nước phải tìm ra hướng đi riêng cho mình, trong đó có Việt Nam.

Cũng theo ông Hoàng Anh, mục tiêu của Chính phủ là kiến tạo, xây dựng những cơ chế, chính sách mở, phù hợp, thuận lợi để doanh nghiệp hành động. Song, nếu những chính sách đó làm ảnh hưởng tới sự hoạt động bình thường của người dân và doanh nghiệp thì những người làm chính sách, ban hành chính sách phải tháo gỡ, là điều tất yếu.

Theo ông Hoàng Anh, những vấn đề liên quan đến quy định về kích thước tôi thiều với cá ngừ vằn bản thân đã từng nghe và mới đây nhất là thông tin phản ánh từ Diễn đàn Doanh nghiệp.

Rõ ràng cả người làm chính sách, người bị tác động và ai cũng thấy về sự bất cập trong chính sách nội địa, trong khi, thông lệ quốc tế và các nước nhập khẩu không bắt buộc, là quá cứng nhắc. Do đó, nếu chúng ta không sửa đổi kịp thời để gỡ vướng cho doanh nghiệp, thì trách nhiệm đó thuộc về các nhà làm chính sách.

“EU là một thị trường tiềm năng với những lợi thế về chính sách thuế quan, không chỉ giúp cho ngư dân ổn định kế sinh nhai, doanh nghiệp ngày một lớn mạnh, mà còn giúp ngành thuỷ sản Việt Nam khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Thế nhưng, nếu chỉ vì quy chuẩn “nội địa” mà chúng ta để tuột khỏi vòng tay, là điều không đáng”, ông Hoành Anh nhấn mạnh.

Với những nội dung trên, VASEP kiến nghị, Nghị định 37/2024/NĐ-CP cần sớm được sửa đổi theo hướng linh hoạt, phân biệt cá ngừ vằn đánh bắt để chế biến đồ hộp (không ảnh hưởng sinh sản) với cá ngừ đại dương. Song song đó, phải xây dựng cơ chế phản hồi nhanh, công khai giữa cơ quan ban hành chính sách và các đối tượng bị tác động.

Doanh nghiệp và ngư dân cần được xem là đối tác chính sách – không phải đối tượng bị động và chịu đựng.