SÁCH HAY CUỐI TUẦN: Những ông trùm tư bản cuối cùng của Thượng Hải

Là một nhà nghiên cứu về Do Thái, đồng thời là một trong những nhà báo phương Tây đầu tiên được phép vào Trung Quốc từ năm 1979, Jonathan Kaufman đã có cơ duyên phát hiện ra mối liên hệ đặc biệt giữa hai gia tộc Do Thái với quá trình chuyển biến của Trung Quốc.

Từ đây ông bước vào quá trình nghiên cứu, tìm kiếm thông tin nghiêm túc trong nhiều năm trời. Cuối cùng cuốn sách “Những ông trùm tư bản cuối cùng của Thượng Hải” đã ra mắt công chúng lần đầu vào năm 2020, hé lộ câu chuyện ít được giấu kín về cạnh tranh và phát triển của hai gia tộc có nguồn gốc Do Thái - nhà Sassoon và Kadoorie tại Trung Quốc; cũng như những tác động của họ trong việc thúc đẩy sự trỗi dậy thành công của Đảng Cộng sản Trung Quốc và đường hướng phát triển trong tương lai của đất nước tỷ dân này.

Chạy trốn khỏi Baghdad dưới quyền cai trị của Đế quốc Ottoman, với tài năng và vốn liếng của gia đình, David Sassoon là một trong những thương nhân giàu có nhất ở Bombay (Ấn Độ) trước khi mở rộng công việc kinh doanh sang nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Thượng Hải. Với tám người con trai của mình, ông đã tạo ra một đế chế kinh doanh ở Trung Quốc, từ việc buôn bán thuốc phiện đến bất động sản, khách sạn, tài chính…

David Sassoon và các con cháu của ông đã trở thành những thương nhân giàu có ở Trung Quốc, kiểm soát phần lớn hoạt động buôn bán thuốc phiện vào thời kỳ đỉnh cao. Victor Sassoon- một người chắt của David - để lại dấu ấn của mình tại Thượng Hải với một loạt các tòa nhà trang trí nghệ thuật tuyệt đẹp, bao gồm các công trình kiến trúc mang tính bước ngoặt dọc theo con lạch Tô Châu, nơi Tòa lâu đài Broadway 20 tầng của ông trở thành một địa chỉ kiêu kỳ, thời thượng nhất nơi này. Ngôi nhà kề bên kia sông của ông còn lớn hơn với mặt tiền uốn lượn tồn tại cho đến ngày nay.

Gia tộc Kadoorie khởi đầu tại Trung Quốc bởi Elly và vợ ông Laura Kadoorie. Là một người họ hàng xa, học việc tại cơ sở nhân đạo đồng thời cũng là trường đào tạo nhân lực người Do Thái của đế chế Sassoon, Elly đã học hỏi được nhiều kiến thức, kinh nghiệm kinh doanh buôn bán; sau đó được cử sang Hồng Kông và Thượng Hải làm việc cho chi nhánh của Sassoon. Tuy nhiên, do xung đột về quan điểm nhân đạo và áp lực phải làm việc với cấp trên độc đoán, Elly quyết định tách ra kinh doanh riêng.

Với 500 đô la được anh trai cho, ông đã khởi nghiệp bằng nghề môi giới chứng khoán, sau đó trở thành một nhà tư bản tài chính, thành lập mới cũng như đầu tư vào nhiều công ty triển vọng, và ngày càng giàu có.

Khi việc buôn bán thuốc phiện bị cấm, gia đình Sassoon đã chuyển sang lĩnh vực tài chính ngân hàng, bất động sản, khách sạn… cạnh tranh mạnh mẽ với gia đình Kadoorie. Dầu vậy hai đế chế này luôn dang tay hỗ trợ, giúp đỡ những người Do Thái phải chạy tị nạn đến Trung Quốc, Hồng Kông – là thuộc địa của Anh quốc khi đó.

Điều khác biệt là trong khi gia đình Sassoon chỉ để mắt đến người Do Thái, ko hề liếc nhìn đến người Trung Quốc, kể cả tầng lớp thương nhân giàu có; thì gia đình Kadoorie lại dang tay cứu tế cho rất nhiều người nghèo Do Thái lẫn người Trung Quốc, đồng thời có mối quan hệ thân tình với nhiều thương nhân giàu có người Trung Quốc…

Cùng với nhạy cảm chính trị khác biệt, những điều này đã khiến số phận hai gia tộc khác hẳn nhau sau những rung chuyển chính trị lớn lao tại Trung Quốc. Thời điểm cách mạng nổ ra tại Trung Quốc, trong khi gia đình Kadoorie vẫn bảo toàn được tài sản, thậm chí trở thành người bạn thân thiết của chính quyền mới; thì đế chế Sassoon lại phải bỏ lại phần lớn của cải và tháo chạy khỏi Trung Quốc.

Song song với việc hình thành và phát triển của hai gia tộc có nguồn gốc Do Thái tại Trung Quốc, tác giả Jonathan Kaufman còn cung cấp cho độc giả một câu chuyện lớn hơn về quá trình hiện đại hóa của Trung Quốc.

Ông nói: “Khi chúng ta viết lịch sử thế giới, chúng ta có xu hướng tập trung vào các chính trị gia và tướng lĩnh. Tôi nghĩ rằng có một chủ thể năng động khác chưa được nói đến nhiều, đó chính là khía cạnh kinh doanh thương mại".

Và với đặc quyền khai thác những tư liệu quý giá chưa từng được công bố, trong đó có nhật ký của cả hai gia tộc Sassoon và Kadoorie, tác giả Kaufman đã mang đến cho độc giả một cuốn sách vô cùng hấp dẫn về sự phát triển của hai gia tộc cũng như ảnh hưởng lớn lao của nó tới quá trình hiện đại hóa của Trung Quốc.

Trong cuốn sách, ông viết: "Cả hai gia tộc Sassoon và Kadoorie đều đã được hưởng lợi từ đế quốc và chủ nghĩa thực dân… nhưng họ cũng châm ngòi cho một cuộc bùng nổ kinh tế, thu hút hàng triệu người Trung Quốc tìm thấy ở thành phố này (Thượng Hải) một nơi để theo đuổi giấc mơ kinh doanh,  khi Trung Quốc vươn mình từ một xã hội phong kiến chậm phát triển trở thành một xã hội công nghiệp hiện đại. Chính người Trung Quốc đã biến đổi Thượng Hải và Trung Quốc… Gia tộc Sassoon và Kadoorie đã giúp mở ra thế giới cho Trung Quốc – và mở cửa Trung Quốc cho thế giới.” Tuy nhiên việc phát triển đất nước theo tinh thần khép kín và chủ nghĩa dân tộc như Bắc Kinh; hay đổi mới, cởi mở, đa văn hóa như Thượng Hải vẫn là một lựa chọn chưa ngã ngũ của Trung Quốc ở thời điểm hiện tại.

Nhận xét về cuốn sách “Những ông trùm tư bản cuối cùng của Trung Quốc”, Tạp chí Financial Times viết: “Tác phẩm là một thiên sử thi kéo dài qua nhiều thế hệ về hai đế chế kinh tế Sassoon và Kadorie, những người đã nâng tầm công việc kinh doanh và góp phần không nhỏ tạo nên lịch sử Trung Quốc hiện đại. Tác giả đã nêu rõ sự đối lập giữa gia tộc Sasson không chịu theo bất cứ một khuôn phép nào với cách tiếp cận kinh doanh đầy khắt khe của nhà Kadoorie. Cuốn sách cũng thể hiện xuất sắc thời kỳ đầy biến động trong lịch sử Trung Quốc. Tác phẩm đã thành công khi đưa kinh doanh trở thành nhân vật trung tâm cho câu chuyện về sự trỗi dậy và phát triển của Trung Quốc.”