SÁCH HAY CUỐI TUẦN: “Tôi ổn - Bạn ổn”

>> SÁCH HAY CUỐI TUẦN: “Cuộc đời phía trước”

Thomas Harris trong cuốn sách “Tôi ổn - Bạn ổn” hẳn đã chạm đến tâm can của rất nhiều người trong số chúng ta.

Ra mắt lần đầu tiên vào năm 1969, nhờ chạm đến một nỗi niềm phổ quát của con người, “Tôi ổn - Bạn ổn” (“I’m OK - You’re OK”) trở thành một trong những tác phẩm tâm lý học kinh điển nhất từng được xuất bản. Đến nay, “Tôi ổn – Bạn ổn” đã được dịch ra 20 thứ tiếng với hơn 15 triệu bản in.

Những “cuộn băng quá khứ” áp đặt lên hiện tại

“Tôi ổn - Bạn ổn” sử dụng các nguyên tắc của Phân tích Tương giao (Transactional Analytics) - một học thuyết và phương pháp trị liệu tâm lý được phát triển bởi tiến sĩ Eric Berne.

Bằng chứng lâm sàng chỉ ra rằng, não bộ con người có khả năng ghi lại những ấn tượng quan trọng trong thời thơ ấu - trung thực và chính xác hệt như một chiếc máy ghi âm. Những ký ức tuổi thơ, vì thế được não bộ lưu trữ giống như trong những “cuộn băng”. Trong đó, những “cuộn băng” về cảm xúc nội tâm của đứa trẻ - từ sự tò mò ban sơ, niềm vui được vỗ về cho đến những sợ hãi, hoảng loạn mà mọi đứa trẻ nhỏ bé đều từng trải qua - được lưu giữ trong phần Cái Tôi Trẻ Em (Child - C).

Còn phần Cái Tôi Cha Mẹ (Parent - P) là tập hợp những cuộn băng về người lớn xung quanh đứa trẻ, cùng với những gì họ nói và làm.

Điều đáng nói, những dữ kiện trong Cái Tôi Cha Mẹ và Cái Tôi Trẻ Em, dù được hình thành chủ yếu trong 5 năm đầu đời, vẫn có thể được “phát lại” bất cứ lúc nào trong cuộc sống về sau - mỗi khi bị kích thích bởi các yếu tố bên ngoài. Chính sự “phát lại” này khiến hành vi, cảm xúc và nhận thức của con người giống như đang bị một “trạng thái cái tôi” (ego state), một nhân cách riêng biệt giành quyền kiểm soát.

Ở hiện tại, trong quá trình tương tác, giao tiếp với người, nếu một trong hai Cái Tôi trên bị “câu ra”, chúng ta sẽ phải sống lại những cảm xúc từ những tình huống gốc cũ xưa; và thực tại, nhận thức lẫn cách giải quyết vấn đề của ta sẽ bị giới hạn như chúng từng bị trong thời thơ ấu.

>> SÁCH HAY CUỐI TUẦN: “Cửa hàng tiện lợi bất tiện”

>> SÁCH HAY CUỐI TUẦN: “Bạn thật sự là ai?”

>> SÁCH HAY CUỐI TUẦN: “Trí óc minh mẫn” giúp não bộ sắc bén ở mọi lứa tuổi

“Tôi không ổn – bạn ổn” và cách sống tiêu cực của số đông

Ngoài các khuôn mẫu hành vi, cảm xúc rập khuôn và lỗi thời, theo Thomas Harris, những dữ kiện trong cái tôi cha mẹ và cái tôi trẻ em còn tạo ra một “sản phẩm phụ” tiêu cực khác: vị thế sống.

Theo Harris, bên trong cái tôi trẻ em, so với phần cảm xúc tích cực thì phần tiêu cực thường nặng ký hơn: những sợ hãi, hoảng loạn, thất vọng, tổn thương, bất lực lẫn cảm giác thấp kém của một đứa trẻ trước những người lớn trong môi trường xung quanh – tạo ra cảm giác không-ổn về bản thân.

Bác sĩ Thomas Harris cho rằng, kết luận “tôi không ổn - bạn ổn” sẽ được xác lập và được đứa trẻ mang theo suốt đời. Ông gọi đây là một “vị thế sống” - cách con người cảm nhận về bản thân trong mối tương quan với người khác. Vị thế sống đầu đời này sẽ mãi ở đó và rất khó bị phá vỡ, trừ khi con người quyết định một cách có ý thức về việc chuyển sang vị thế “tôi ổn - bạn ổn” - vị thế sống duy nhất đảm bảo sự hạnh phúc.

Nếu không được thay đổi, vị thế sống tiêu cực “tôi không ổn - bạn ổn” trở thành căn cơ của những đau khổ trong cuộc sống: Ta sẽ sống mà liên tục tìm kiếm sự công nhận và phần thưởng từ bên ngoài - tất cả nhằm giảm nhẹ gánh nặng đau đớn của cảm giác không-ổn mình đang mang.
“Họ bị giam cầm trong một cuộc sống không ngừng leo thang, khi họ đạt tới một đỉnh núi thì họ lại đối mặt với một ngọn núi tiếp theo”, Harris mô tả. Cách sống đó, theo tác giả, không thể nào tạo ra hạnh phúc hay ý nghĩa có giá trị lâu dài.

Giải phóng cái tôi người lớn cũng là chìa khoá cho vị thế sống “tôi ổn - bạn ổn” của mỗi người. Vì vậy, “Làm sao để ở lại trong Cái Tôi Người Lớn?” chính là câu hỏi cốt lõi mà Thomas Harris đã nỗ lực giải đáp trong cuốn sách.

Lý thuyết về 4 vị thế sống của Thomas Harris: • “TÔI KHÔNG ỔN - BẠN ỔN”: Vị thế sống tiêu cực đầu đời của số đông. Người sống ở vị thế này nhìn nhận bản thân kém cỏi, không có giá trị và phải liên tục tìm kiếm tương tác kích thích và sự công nhận từ người khác. • “TÔI KHÔNG ỔN - BẠN KHÔNG ỔN”: Xuất hiện ở những đứa trẻ bị bỏ rơi, không được chăm sóc. Trong vị thế này, Cái Tôi Người Lớn ngừng phát triển và cá nhân rơi vào trạng thái thu rút và tuyệt vọng. • “TÔI ỔN – BẠN KHÔNG ỔN”: Harris gọi đây là vị thế của kẻ phạm tội, thường xuất hiện ở những đứa trẻ bị bạo hành nghiêm trọng. Người chấp nhận vị thế này không thể khách quan về bản thân và luôn đổ lỗi cho người khác. Họ “mù luân lý” và dễ sa vào các hành vi phạm tội. • “TÔI ỔN – BẠN ỔN”: Đây là vị thế được chọn bởi Cái Tôi Người Lớn lành mạnh, được giải phóng, là vị thế duy nhất đảm bảo cho hạnh phúc con người.