Gửi bình luận
Dự thảo Nghị định mới về kinh doanh đa cấp đang mở rộng định nghĩa và siết chặt điều kiện cấp phép, nhằm ngăn tình trạng lách luật, núp bóng lừa đảo…
Kinh doanh đa cấp không còn xa lạ tại Việt Nam. Nhưng sau hàng loạt vụ việc chấn động dư luận, từ vụ án Công ty Liên Kết Việt đến các dự án trá hình như “từ thiện”, tiền ảo, bất động sản… mô hình này đang bị biến tướng, trở thành công cụ trục lợi.
Thực tế, pháp luật hiện hành chưa định nghĩa rõ ràng “kinh doanh đa cấp”, đặc biệt là ranh giới giữa mô hình hợp pháp và các hình thức tiếp thị một cấp như liên kết, nhượng quyền hay mạng lưới cộng tác viên. Chính khoảng trống khái niệm này đã trở thành nơi trú ẩn lý tưởng cho nhiều mô hình trá hình.
Để khắc phục, Bộ Công Thương đang lấy ý kiến cho dự thảo Nghị định thay thế Nghị định 40/2018/NĐ-CP. Một nội dung cốt lõi là bổ sung định nghĩa kinh doanh đa cấp, nhấn mạnh tính lan truyền nhiều tầng và cơ chế trả thưởng dựa trên việc tuyển người mới và tiêu thụ hàng hóa trong mạng lưới.
Dự thảo cũng đề xuất chấm dứt hiệu lực giấy phép bán hàng đa cấp nếu doanh nghiệp chuyển nhượng cổ phần, thay đổi chủ sở hữu hoặc cơ cấu vốn chi phối, nhằm chặn tình trạng mua bán “giấy phép đa cấp” từng bị lạm dụng.
Đáng chú ý, mức tiền ký quỹ tối thiểu có thể tăng từ 10 lên 20 hoặc 50 tỷ đồng, tùy quy mô hoạt động, để bảo đảm quyền lợi người tham gia nếu công ty đột ngột ngừng hoạt động.
Theo giới chuyên gia, những đề xuất trên là tín hiệu siết chặt cần thiết. Tuy nhiên, hiệu quả thực thi sẽ phụ thuộc vào khả năng nhận diện sớm và giám sát chặt chủ thể tham gia.
Trao đổi Với Diễn đàn Doanh nghiệp, luật sư Nguyễn Đức Biên – Giám đốc Công ty Luật TNHH Đại La cho rằng, việc bổ sung định nghĩa là cần thiết, nhưng chỉ giải quyết phần nổi của vấn đề. “Cốt lõi vẫn nằm ở khả năng kiểm soát các mô hình trá hình đang biến tướng rất tinh vi”, luật sư Biên nói.
Theo phân tích của ông Biên: nhiều mô hình như “đầu tư cộng đồng”, “mua hàng hoàn tiền”, “chia sẻ lợi nhuận theo cấp bậc” hay nền tảng số hóa tiếp thị… mang bản chất đa cấp nhưng được ngụy trang dưới các thuật ngữ tài chính mới. Một số còn sử dụng coin nội bộ, mã ảo, thuật toán tự động… khiến cơ quan chức năng gần như bất lực trong giám sát.
“Chúng ta đang đối mặt với các mô hình vận hành ẩn danh qua mạng xã hội, ví điện tử, blockchain… Việc sửa luật chỉ hiệu quả khi song hành với cơ chế hậu kiểm mạnh, nền tảng công nghệ giám sát và hệ thống dữ liệu kết nối liên ngành. Không thể dùng tư duy quản lý truyền thống để xử lý một hiện tượng đang số hóa và phân tầng phức tạp”, ông Biên nhận định.
Ở góc độ khác, luật sư Nguyễn Trọng Hiệp – Giám đốc Công ty Luật HPVN đánh giá cao đề xuất chấm dứt giấy phép đa cấp khi có thay đổi sở hữu chi phối, gọi đây là “đòn đánh trực diện vào hành vi núp bóng pháp nhân có sẵn”.
Tuy nhiên, theo luật sư Nguyễn Trọng Hiệp, quy định này sẽ chỉ có hiệu lực nếu đi kèm một hệ thống công khai, cập nhật dữ liệu doanh nghiệp đa cấp.
“Cần xây dựng cổng tra cứu giấy phép, người đại diện, lịch sử thay đổi chủ sở hữu… để người dân, báo chí và các cơ quan cùng giám sát. Tính minh bạch là tuyến phòng thủ đầu tiên”, luật sư Hiệp nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, ông Hiệp cũng kiến nghị thiết lập cơ chế cảnh báo sớm các mô hình có nguy cơ lừa đảo, với bộ tiêu chí cụ thể như: chi hoa hồng không gắn với sản phẩm, yêu cầu phí tham gia bất thường, cam kết lợi nhuận bất hợp lý, sử dụng thuật ngữ đánh lạc hướng… “Cần một hệ thống radar pháp lý để nhận diện rủi ro từ sớm, thay vì phản ứng muộn màng sau khi hàng nghìn người bị lừa”, ông Hiệp nhấn mạnh.
Cũng trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp về việc siết đa cấp “trá hình”, nhiều ý kiến chuyên gia nhận định rằng, khung pháp lý sắp tới cần dịch chuyển theo hướng chủ động và minh bạch hơn, thay vì chỉ phản ứng sau sự vụ.
Theo các chuyên gia, việc bổ sung khái niệm và siết quy định với kinh doanh đa cấp là bước cần thiết để chấn chỉnh mô hình phân phối nhiều tầng tại Việt Nam. Nhưng nếu không đi kèm giám sát chủ thể, cảnh báo rủi ro và dữ liệu minh bạch, khung pháp lý mới sẽ tiếp tục bị vô hiệu hóa bởi các chiêu trò “đổi vỏ – giữ ruột”.
