Sửa đổi Luật Bảo hiểm tiền gửi: Phân quyền để ứng phó rủi ro hệ thống tài chính

Đây là chia sẻ của TS Châu Đình Linh, Chuyên gia kinh tế, Giảng viên Trường Đại học Ngân hàng TP Hồ Chí Minh với Diễn đàn Doanh nghiệp.

Ông đánh giá thế nào về chủ trương phân cấp, phân quyền từ Chính phủ/Thủ tướng Chính phủ sang Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) trong Dự thảo Luật Bảo hiểm tiền gửi sửa đổi (Dự thảo)?

Tôi nhìn nhận chủ trương này ở ba khía cạnh sau.

Thứ nhất, về tính hiệu quả trong quản trị, phân cấp, phân quyền hay ủy quyền là một xu hướng tất yếu trong quản trị hiện đại, giúp nhà quản trị có thể giao việc kèm quyền hạn và trách nhiệm cho cấp có năng lực, nhằm đảm bảo quyết định được đưa ra kịp thời, hiệu quả và sát thực tế hơn. Cách làm này không chỉ góp phần nâng cao tính chủ động, trách nhiệm và động lực cho người được phân quyền, mà còn giúp nhà quản trị tập trung vào những vấn đề mang tầm chiến lược. Đồng thời, đây cũng thể hiện bước chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” trong quản lý nhà nước - phù hợp với định hướng cải cách thể chế hiện nay.

Thứ hai, về tính ổn định của hệ thống tài chính, trong bối cảnh khủng hoảng thanh khoản ngân hàng, yếu tố thời gian là cực kỳ quan trọng - việc xử lý thường được tính bằng giờ hoặc thậm chí từng phút. Khi trao thẩm quyền trực tiếp cho Thống đốc NHNN, vòng phê duyệt được rút ngắn đáng kể, cho phép đưa ra quyết định nhanh chóng, kịp thời, “nhắm đúng chỗ cháy, khoanh vùng hoảng loạn”, ngăn ngừa hiệu ứng lan truyền và ổn định tâm lý thị trường. Đây cũng là cơ chế can thiệp sớm đã được áp dụng phổ biến ở các nền tài chính phát triển, nơi NHNN không chỉ là cơ quan giám sát mà còn là chủ thể có đủ thông tin và quyền hành động tức thời để bảo đảm an toàn hệ thống.

Thứ ba, về phân bổ rủi ro tài khóa, việc cho phép NHNN quyết định cho Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam (BHTGVN) vay đặc biệt với lãi suất 0% và không có tài sản bảo đảm, thực chất là một cơ chế “người cho vay cuối cùng”, đóng vai trò tấm đệm an toàn cho hệ thống ngân hàng và người gửi tiền. Điều này củng cố niềm tin công chúng rằng nếu một tổ chức tín dụng (TCTD) gặp sự cố, họ không ngay lập tức mất tiền gửi. Đồng thời, khoản vay này được ghi nhận trên bảng cân đối kế toán của NHNN và hoàn trả thông qua phương án xử lý của BHTGVN, qua đó phân tán rủi ro tài khóa và tránh việc tạo thêm gánh nặng cho ngân sách nhà nước.

Theo ông, việc Dự thảo bổ sung các quyền mới cho tổ chức bảo hiểm tiền gửi sẽ tác động như thế nào đến vai trò và năng lực can thiệp của các tổ chức này trong bảo đảm an toàn hệ thống tài chính?

Trước hết, tôi cho rằng Dự thảo lần này đã thể hiện bước chuyển rất quan trọng trong tư duy tiếp cận đối với bảo hiểm tiền gửi - từ vai trò bị động chi trả sau khi ngân hàng gặp sự cố sang vai trò chủ động tham gia bình ổn hệ thống và thiết lập lại trật tự. Đây mới chính là bản chất cốt lõi của bảo hiểm tiền gửi, và là “cánh tay nối dài” của NHNN trong ứng phó, xử lý các tình huống rủi ro hệ thống.

Việc trao quyền cho vay đặc biệt giúp BHTGVN trở thành “đội cứu hộ hiện trường”, công cụ mạnh mẽ để lập lại trật tự và ổn định khi xảy ra biến động. Trong bối cảnh mạng xã hội khiến tin đồn lan truyền theo phút, khả năng bơm thanh khoản cầu nối vào các TCTD đang bị rút tiền ồ ạt sẽ giúp chặn đứng hiệu ứng domino, bảo vệ người gửi tiền tốt hơn và ngăn chặn khủng hoảng lan rộng.

Cơ chế này cũng góp phần gia tăng năng lực chi trả của BHTGVN, củng cố niềm tin của công chúng vào sự sẵn sàng can thiệp của cơ quan bảo hiểm tiền gửi khi cần thiết. Tuy nhiên, năng lực giám sát, điều hành và ứng phó thực tế của BHTGVN - đặc biệt là năng lực của đội ngũ cán bộ khi đối diện với khủng hoảng thực sự là yếu tố cần được quan tâm nhiều hơn để đảm bảo hiệu quả thực thi.

Vậy cơ chế phối hợp giữa NHNN, tổ chức bảo hiểm tiền gửi và các cơ quan liên quan cần được xây dựng như thế nào để vừa đảm bảo an toàn hệ thống, vừa minh bạch và hiệu quả, thưa ông?

Để cơ chế phối hợp giữa NHNN, tổ chức bảo hiểm tiền gửi và các cơ quan liên quan vận hành hiệu quả, theo tôi, cần thiết kế một thể chế phối hợp tối thiểu dựa trên nguyên tắc rõ chức năng - minh bạch thông tin - đồng trách nhiệm.

Trước hết, cần xác định ranh giới chức năng ngay trong luật. Theo đó, NHNN giữ vai trò đánh giá sức khỏe TCTD và kích hoạt các tình huống “can thiệp sớm”, “kiểm soát đặc biệt” hoặc “nguy cơ rút tiền hàng loạt”; BHTGVN triển khai các biện pháp tài chính tương ứng như giám sát ngân hàng gặp vấn đề, chi trả bảo hiểm, cho vay đặc biệt để giữ thanh khoản hoặc tham gia phương án tái cấu trúc ngân hàng; Chính phủ chỉ bước vào khi rủi ro vượt ra ngoài phạm vi một ngân hàng và có nguy cơ lan ra toàn hệ thống. Thiết kế này giúp tránh NHNN vừa giám sát vừa chi tiền, đồng thời tránh các tổ chức bảo hiểm tiền gửi tự ý bơm vốn do áp lực chính trị địa phương mà thiếu đánh giá rủi ro hệ thống.

Cơ chế đồng phê duyệt là cần thiết đối với các quyết định cực đoan, nhằm bảo đảm kiểm soát chéo và trách nhiệm minh bạch. Bên cạnh đó, việc chia sẻ dữ liệu bắt buộc theo thời gian thực giữa NHNN và BHTGVN sẽ giúp tránh thanh tra chồng chéo và thông tin rời rạc; kết luận kiểm tra của BHTGVN cần gửi NHNN để chuẩn hóa tính pháp lý và đảm bảo thống nhất dữ liệu.

Cuối cùng, việc ban hành bộ tiêu chí minh bạch, công bố ở mức phù hợp vừa nâng kỷ luật thị trường, vừa củng cố niềm tin người gửi tiền. Khi các TCTD hiểu rõ ngưỡng an toàn và cơ chế ứng phó đã được luật hóa, hệ thống sẽ vận hành ổn định, minh bạch và hiệu quả hơn.

Trân trọng cảm ơn ông!