Thanh Hóa: Vì sao đất bãi bồi tả ngạn Sông Mã dần biến mất?

Theo hướng dẫn của người dân xã Vĩnh Hòa dẫn chúng tôi ra tận bờ tả ngạn sông Mã, nơi tình trạng sạt lở đất nông nghiệp của người dân đang diễn ra hết sức phức tạp. Phía sát bờ sông là một chiếc biển báo lớn, được viết bằng chữ màu đỏ: “Khu vực sạt lở nguy hiểm!”, để cảnh báo cho người dân đi làm đồng qua lại hàng ngày.

Do khai thác cát ồ ạt?

Ông Nguyễn Văn Đ, chỉ tay về phía bờ sông nói: “Đấy các cháu xem, 5 sào đất màu, nguồn thu chính hàng năm của cả gia đình tôi đang dần biến mất theo từng đợt sóng. Cứ tình trạng này thì chỉ hết mùa mưa lũ năm nay, cả khu bãi bồi màu mỡ này sẽ chẳng còn lại gì”.

Theo quan sát của phóng viên: Phía dưới, bờ sông đã tạo thành những taluy dựng đứng, có nhiều đoạn tạo thành hàm ếch sâu hoắm, cắm sâu vào bờ. Từng khối đất bồi pha cát màu vàng óng đổ ụp xuống lòng sông rồi biến mất dưới những con sóng. Chúng mang theo từng mảng màu xanh mơn mởn của lạc, ngô, vừng… đang vào kỳ đơm hoa, kết trái.

“Chỉ 5 năm về trước, nơi đây từng là một bến sông rất yên bình, mọi sinh hoạt của người dân trong làng đều gắn với dòng sông. Bây giờ mọi sự đã biến đổi quá nhanh, trâu bò không thể xuống sông uống nước vì bờ sông dựng đứng. Nhiều bữa đang làm cỏ ngô phải giật bắn người vì tiếng đất ầm ầm lở xuống sông. Thậm chí mới tháng trước, vụ tai nạn đuối nước thương tâm đã xảy ra tại đây khi một cháu bé trong xóm ra đây chơi và đã bị trượt chân vì đất lở, rơi xuống sông dẫn tới tử vong!” – ông Đ buồn bã kể lại.

Một người dân khác cùng ở xã Vĩnh Hòa, ông Lê Văn N cho biết: Tình trạng sạt lở nói trên đã kéo dài suốt nhiều năm qua, đặc biệt là trong khoảng 2 năm trở lại đây. Nguyên nhân chính vẫn là do tình trạng nạo hút cát rầm rộ trên đoạn sông Mã chảy qua xã. Để đối phó với nạn cát tặc, chính quyền cũng như người dân trong xã dã nhiều lần có ý kiến, kiến nghị lên các cấp có thẩm quyền của tỉnh Thanh Hóa, tuy nhiên cùng với sự buông lỏng quản lý, nạn khai thác cát vô tội vạ không những không thuyên giảm mà còn tăng lên. Hết cách, người dân tại hai thôn Giang Đông và Nghĩa Kỳ, xã Vĩnh Hòa đành phải kêu gọi nhau ra bờ sông gác cả ngày lẫn đêm. Mỗi khi có thuyền vào hút cát xâm phạm thì bà con huy động nhau nghĩ cách để xua đuổi.

“Mỗi ngày có từ 5 – 7 thuyền cát hoạt động liên tục. Có lúc, cùng thời điểm có tới 15 thuyền cát ồ ạt vào cắm vòi xuống sát bờ bãi bồi để hút cát. Sau khi bị lực lượng chức năng “nhắc nhở”, chúng chuyển vào khai thác lúc rạng sáng. Mọi hoạt động xua đuổi của người dân đều không đem lại hiệu quả. Thậm chí, nhiều đối tượng hút cát, xăm trổ đầy mình còn cầm theo hung khí nhảy lên bờ để uy hiếp chúng tôi!” – ông N không dấu được sự giận dữ của mình nói.

Chính quyền bất lực?

Được biết, toàn xã Vĩnh Hòa có 63ha đất bãi bồi ven sông. Số diện tích đất màu này được giao khoán lại cho người dân tại 2 thôn: Giang Đông và Nghĩa Kỳ canh tác. Tuy nhiên, số diện tích này đang nhanh chóng bị thu hẹp lại do tình trạng sạt lở bờ sông gây ra.

Trao đổi với phóng viên về vấn đề nêu trên, ông Lê Văn Tùng, Phó Chủ tịch UBND xã Vĩnh Hòa cho biết: Tình trạng sạt lở đất bãi bồi tại Vĩnh Hòa đã diễn ra từ khoảng gần chục năm nay. Đặc biệt là từ khoảng năm 2017 đến nay, tình trạng này càng trở nên nghiêm trọng do bãi bồi bị mất chân, dòng chảy bị thay đổi. Chỉ tính riêng từ năm 2019 trở lại đây, bãi bồi đã bị mất khoảng 30m chiều sâu và kéo dài hơn 2km. Như vậy, chỉ trong khoảng 3 năm, sông Mã đã lấy mất của bà con xã Vĩnh Hòa từ 6 – 7ha đất “bờ xôi, bãi mật”. Về nguyên nhân, ông Tùng còn khẳng định rằng, không hẳn là do tình trạng khai thác cát ồ ạt gây ra mà con do nhiều nguyên nhân khác như: Biến đổi khí hậu, mưa lũ, lòng sông thay đổi dòng chảy…

Ông Hoàng Văn Tuyên, Bí thư Đảng ủy xã Vĩnh Hòa cũng cho biết: Trước tình trạng sạt lở đất nông nghiệp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của người dân tại 2 thôn Giang Đông và Nghĩa Kỳ, trong quý IV, năm 2020, UBND huyện Vĩnh Lộc đã phải làm tờ trình xin được làm kè sạt lở tại khu vực phía tả ngạn sông Mã, đoạn chạy qua xã Vĩnh Hòa dài 2,1km. Tuy nhiên, do không có đủ kinh phí nên khi lập và triển khai dự án, chủ đầu tư chỉ làm được 400m, đoạn bị sạt lở nặng nhất, với tổng kinh phí gần 10 tỉ đồng (trích từ hỗ trợ khẩn cấp phòng chống thiên tai của tỉnh).

“Đối với số diện tích sạt lở còn lại hiện nay, trước mắt để đảm bảo an toàn cho người dân, chúng tôi đã cắm biển cảnh báo khu vực sạt lở nguy hiểm, đồng thời dùng máy múc bạt taluy, đóng cọc tre để hạn chế sạt lở trong mùa mưa bão năm nay. Tuy nhiên, đây cũng chỉ là giải pháp tình thế. Về lâu dài, để giữ được đất, Vĩnh Hòa vẫn cần phải có một dự án kè sông quy mô mang tính quốc gia. Còn hiện nay, địa phương không có đủ nguồn kinh phí để triển khai những dự án có nguồn kinh phí lớn như vậy", ông Tuyên cho hay.

Như vậy, khi người dân và chính quyền sở tại rơi vào tình cảnh bất lực thì tỉnh Thanh Hóa vẫn chưa có được giải pháp nào mang tính hiệu quả, tích cực để khắc phục hay “cứu” diện tích đất bồi còn sót lại.