Thu phí cao tốc do nhà nước đầu tư: Bài toán "đầu tư - thu phí"

Bộ Tài chính đang dự thảo Nghị quyết của UBTVQH quy định về phí sử dụng đường cao tốc thông qua trạm thu phí trên đường cao tốc do Nhà nước đầu tư.

Mức phí khoảng 1.000 đồng/km/xe tiêu chuẩn

Chính phủ sẽ trình dự thảo này lên Ủy ban Thường vụ Quốc hội theo 2 phương án với mức giá được Bộ Tài chính và Bộ Giao thông vận tải (GTVT) thống nhất dự kiến thu từ 1.000 - 1.500 đồng/xe/km (mức cụ thể sẽ được Bộ GTVT hoặc Chính phủ quyết định sau khi nghị quyết được thông qua). Thời gian dự kiến áp dụng ngay trong năm 2020. 

Theo tính toán của Bộ GTVT, trên cơ sở phân tích dữ liệu sử dụng 5 tuyến đường cao tốc hiện hành, kết quả lượng hóa chi phí vận hành và chi phí thời gian của phương tiện cho thấy, so với lưu thông tuyến trên quốc lộ song hành, phương tiện lưu thông trên các tuyến cao tốc sẽ được lợi bình quân theo xe đơn vị là 2.518 đồng/km/xe tiêu chuẩn. Như vậy, nếu phải nộp phí khoảng 1.000 đồng/km/xe tiêu chuẩn thì chủ phương tiện vẫn hưởng lợi khoảng 1.500 đồng/km.

Về tác động đối với ngân sách, Bộ Tài chính tính toán với tổng chiều dài 196 km (tổng chiều dài các tuyến cao tốc do nhà nước đầu tư tính đến nay), nếu thực hiện thu phí dịch vụ đường cao tốc với mức thu là 1.000 đồng/km/xe tiêu chuẩn thì dự kiến hằng năm sẽ thu được khoảng 2.142 tỉ đồng.

“Đây là nguồn vốn quan trọng bổ sung cho việc đầu tư cải tạo hệ thống đường cao tốc hiện hành, cũng như bổ sung vốn đầu tư xây dựng tuyến đường cao tốc mới”, Bộ Tài chính khẳng định.

Theo tờ trình của Bộ Tài chính, mạng lưới đường bộ Việt Nam đang khai thác dài 668.750 km. Trong đó, đường cao tốc có 16 tuyến, dài 968,7 km. Theo Quy hoạch phát triển mạng đường bộ cao tốc Việt Nam đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030, mạng đường bộ cao tốc sẽ gồm 21 tuyến với tổng chiều dài 6.411 km. Như vậy, tỷ lệ tuyến đường cao tốc hiện có so với quy hoạch mới đạt khoảng 15%. Bên cạnh đó, đầu tư xây dựng đường cao tốc đòi hỏi lượng vốn rất lớn, trong khi nguồn lực nhà nước còn hạn chế.

Cụ thể, suất đầu tư đường cao tốc 4 làn khoảng 130 tỉ đồng/km, 6 làn khoảng 190 tỉ đồng. Đặc biệt, chi phí bảo trì đường cao tốc khoảng 830 triệu đồng/km/năm, trong khi nguồn vốn ngân sách nhà nước bố trí cho công tác quản lý, bảo trì hằng năm chỉ đáp ứng khoảng 35 - 40% nhu cầu tối thiểu, dẫn đến tình trạng chất lượng đường xuống cấp nhanh... Vì vậy, cần bổ sung quy định thu phí (hoặc giá) dịch vụ hoàn vốn đầu tư xây dựng đường cao tốc do nhà nước đầu tư.

Bổ sung nguồn lực cho hạ tầng giao thông

Trước đó, tại phương án được Bộ Tài chính chọn để trình UBTVQH ban hành Nghị quyết quy định thu phí dịch vụ sử dụng đường cao tốc thông qua trạm thu phí trên đường cao tốc do Nhà nước đầu tư theo quy định pháp luật về giá Bộ Tài chính lý giải, phướng án này có các ưu điểm, thứ nhất, phù hợp với Nghị quyết số 52/2017/QH14 ngày 22/11/2017 của Quốc hội về chủ trương đầu tư dự án xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc - Nam, phía Đông giai đoạn 2017 - 2020.

Thứ hai, khuyến khích thu hút nguồn lực xã hội đầu tư xây dựng hạ tầng đường bộ. Thứ ba, công khai, minh bạch và dễ nhận được sự đồng thuận của người dân và chủ phương tiện.

Chia sẻ với DĐDN về vấn đề này, PGS TS Trần Chủng, Chủ tịch Hiệp hội các nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam đồng tình cho rằng, nếu được tổ chức thu phí sử dụng các tuyến đường cao tốc đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách, cơ quan quản lý nhà nước sẽ thu được cả chục ngàn tỷ đồng mỗi năm. Cần sớm triển khai thu phí sử dụng các tuyến cao tốc do Nhà nước đầu tư để không tiếp tục lãng phí một nguồn lực lớn.

“Các nhà đầu tư xã hội sẵn sàng tham gia đầu tư khi một tuyến đường có sự đầu tư của nhà nước và nhà nước cùng thu phí. Chính việc không thu phí cao tốc do Nhà nước đầu tư mới gây khó khăn cho nhà đầu tư tư nhân”, ông Chủng phân tích.

Đồng thời cho rằng, vấn đề nằm ở công tác tổ chức thu minh bạch, mức thu hợp lý, đồng thời tuyên truyền cho người dân về việc có thể lựa chọn hạ tầng cao tốc chất lượng cao mất phí hoặc sử dụng tuyến quốc lộ bình thường không phải trả phí.

Tuy nhiên, bên cạnh hiệu quả thu hút được nguồn lực đầu tư xã hội vào hạ tầng giao thông, nhiều ý kiến cũng lo ngại về tình trạng "phí chồng phí" tại các cao tốc này.

PGS.TS Nguyễn Đình Thám, nguyên Trưởng Bộ môn Công nghệ và Xây dựng, Đại học Xây dựng cho biết, mức phí thu phải phù hợp với chất lượng dịch vụ, nhưng cũng không được vượt quá lợi ích thu được và khả năng chi trả của người sử dụng đường cao tốc. Số tiền thu được sẽ sử dụng để bảo trì và tái đầu tư tiếp. Như vậy, khả năng phát triển kinh tế sẽ nhanh hơn, thay vì phải chờ có đầy đủ ngân sách nhà nước, người dân đóng thuế đầy đủ mới làm.

"Việc thu phí cao tốc do Nhà nước đầu tư cũng có cái lý của nó, tuy nhiên nguyên tắc là vẫn phải đảm bảo cho người dân có quyền lựa chọn. Tuyệt đối tránh thu phí ở đường độc đạo, người dân đang đi, tự dưng Nhà nước đầu tư vào đó rồi thu phí trong khi người dân chưa có điều kiện trả thêm tiền để hưởng lợi ở mức cao hơn", PGS.TS Nguyễn Đình Thám nói và nhấn mạnh, nếu nhờ đóng thêm tiền mà dịch vụ, chất lượng đường cao tốc tăng thì nên ủng hộ, còn nếu tiền đó bị dùng sai mục đích, chẳng hạn như bù lỗ, thay vì để bảo trì, sửa chữa đường, tăng chất lượng dịch vụ thì không nên.