Thúc đẩy logistics xanh nâng cao năng lực cạnh tranh cho xuất khẩu Việt Nam

Kinh tế toàn cầu đang chứng kiến sự "tái định hình thương mại" với nhiều rào cản kỹ thuật tinh vi, các tiêu chuẩn về môi trường và bền vững đang trở thành công cụ quyết định khả năng tiếp cận thị trường, như ông Trương Tấn Lộc - Phó Chủ tịch Hiệp hội Logistics TP Hồ Chí Minh (HLA) - đã nhận định. Đối với Việt Nam, việc nắm bắt và thích nghi với các quy định xanh không còn là một lựa chọn mà là một điều kiện tiên quyết để tồn tại và phát triển.

Tiềm năng và thách thức của ngành logistics Việt Nam

Ông Trần Phú Lữ - Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TP Hồ Chí Minh - đã khẳng định logistics là một trụ cột quan trọng giúp ổn định chuỗi cung ứng, nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy xuất khẩu. Việt Nam được nhận định có nhiều tiềm năng để trở thành trung tâm logistics mới của thế giới nhờ vị trí địa lý chiến lược trong khu vực, bờ biển dài hơn 3.000 km, nhiều cảng nước sâu, sân bay quốc tế và mạng lưới giao thông thuận lợi.

Ngành logistics Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể với tốc độ tăng trưởng bình quân từ 14% đến 16% mỗi năm, và chỉ số hiệu quả logistics (LPI) đã vươn lên đứng thứ 49/139 toàn cầu và thứ 5 trong khối ASEAN. Ông Trương Tấn Lộc cũng bổ sung rằng TP Hồ Chí Minh dẫn đầu cả nước về năng lực cạnh tranh logistics và hệ thống cảng biển của thành phố (khi cộng với Cái Mép) nằm trong top 10 của thế giới về sản lượng thông qua.

Tuy nhiên, logistics Việt Nam vẫn còn nhiều điểm yếu. Ông Trần Phú Lữ chỉ ra rằng chi phí logistics còn cao, thiếu sự liên kết giữa các doanh nghiệp dịch vụ tiếp vận với các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh, xuất nhập khẩu. Quy mô và tiềm lực tài chính của các doanh nghiệp logistics Việt Nam còn yếu, hoạt động manh mún, thiếu tính liên kết giữa các vùng. Hơn nữa, hoạt động logistics đã gây ra nhiều tác động lớn đến môi trường như ô nhiễm không khí, nước thải, chất thải rắn và tiếng ồn.

Ông Trương Tấn Lộc nhấn mạnh rằng kết nối đường bộ chưa đồng bộ và chất lượng dịch vụ chưa đồng đều là nguyên nhân gây lãng phí nhiên liệu, tăng phát thải các bon, và đây chính là góc lõi của bài toán tiếp vận thiếu bền vững. Trước thực trạng này, ông Trần Phú Lữ khẳng định việc nghiên cứu và đẩy mạnh hoạt động logistics xanh tại Việt Nam là rất cần thiết.

Đòn bẩy chiến lược

Ông Trần Phú Lữ và ông Trương Tấn Lộc đều khẳng định phát triển logistics xanh là xu hướng tất yếu và là tiêu chí quan trọng để đánh giá sự phát triển bền vững của toàn ngành. Ông Trần Phú Lữ cho rằng, khi các doanh nghiệp ứng dụng tiếp vận xanh vào chiến lược của mình, về lâu dài sẽ gia tăng được số lượng khách hàng, tăng nguồn thu và cắt giảm chi phí, nâng cao sức cạnh tranh.

Ông Trương Tấn Lộc xem logistics xanh như một “tấm hộ chiếu” cho hàng hóa Việt Nam xâm nhập thị trường toàn cầu, tái định giá hàng hóa dựa trên lượng phát thải các bon. Đây là điều kiện cần để tuân thủ, tránh bị phạt, và là điều kiện đủ để nâng cao giá trị thương hiệu và năng lực đàm phán của doanh nghiệp xuất khẩu, bởi các nhà mua hàng sẽ ưu tiên đối tác có chuỗi cung ứng minh bạch, bền vững và có thể định lượng được phát thải ESG.

Trong thực tế, xu hướng xanh hóa diễn ra rất mạnh mẽ trong vận tải biển, lĩnh vực chiếm xấp xỉ 85% khối lượng hàng hóa xuất nhập khẩu của Việt Nam. Ông Trương Tấn Lộc đã chia sẻ về các nỗ lực của Tân Cảng Sài Gòn và TCIT, đơn vị nơi ông đang công tác và là cảng nước sâu, “cảng xanh” đầu tiên của Việt Nam. Các nỗ lực này bao gồm phát triển sà lan điện, hành lang vận tải xanh, đầu tư năng lượng mặt trời, năng lượng vanadium và điện hóa thiết bị để giảm CO₂, giúp tiết kiệm nhiên liệu ước tính khoảng 1,5 đến 2 triệu USD mỗi năm. Việc này giúp doanh nghiệp hoàn thiện "hồ sơ xanh" cho sản phẩm và biến các yêu cầu khắt khe của thị trường thành lợi thế cạnh tranh.

Logistics xanh còn là đòn bẩy để tái cấu trúc và tối ưu hóa vận hành, trực tiếp giải quyết bài toán chi phí và hiệu suất. Ông Lộc nhấn mạnh rằng việc đo lường mức tiêu thụ nhiên liệu và khí nhà kính là cần thiết để xác định và cải thiện các khâu không hiệu quả. Ứng dụng công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), giúp tối ưu hóa lộ trình vận chuyển, có thể giúp giảm tới 15% lượng nhiên liệu tiêu thụ và 25% thời gian giao hàng. Ông Lộc đặc biệt kiến nghị ưu tiên vận tải thủy và đường sắt cho đường dài và sử dụng phương tiện đường bộ chạy bằng năng lượng sạch cho các tuyến ngang.

Giải pháp và kiến nghị

Để thúc đẩy logistics xanh và khử carbon hiệu quả, ông Trần Phú Lữ và ông Trương Tấn Lộc đã đưa ra nhiều kiến nghị và đề xuất quan trọng. Về chính sách, ông Trương Tấn Lộc đề nghị cần có thước đo chung cho logistics xanh thông qua bộ tiêu chí đo lường. Cả hai ông đều nhấn mạnh sự cần thiết của chính sách tài chính xanh như tín dụng xanh, ưu đãi thuế và phí cụ thể (giảm thuế nhập khẩu với các phương tiện/thiết bị xanh, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp cho các doanh nghiệp đạt chứng nhận tiếp vận xanh, miễn hoặc giảm phí hạ tầng cảng biển hoặc phí đường bộ đối với các phương tiện đạt tiêu chuẩn khí phát thải cao) để khuyến khích các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, đầu tư vào chuyển đổi xanh. Ông Lộc cũng đề xuất sớm hoàn thiện hành lang pháp lý để phát triển thị trường tín chỉ carbon trong nước, tạo nguồn thu mới để tái đầu tư vào các công nghệ xanh.

Ông Trần Phú Lữ cũng bổ sung rằng chính phủ cần xây dựng các chính sách hỗ trợ phát triển chuỗi tiếp vận tại địa phương hiệu quả và bố trí ngân sách hỗ trợ nghiên cứu, ứng dụng công nghệ cho logistics xanh.

Về hạ tầng, ông Trương Tấn Lộc kiến nghị đẩy nhanh tiến độ các dự án hạ tầng tiếp vận trọng điểm, phát triển hệ thống cảng thủy nội địa dọc sông Sài Gòn, sông Đồng Nai, sông Cái Mép để giảm tải cho đường bộ và đẩy mạnh logistics xanh. Ông cũng đề xuất quy hoạch lại các trung tâm tiếp vận ưu tiên các vị trí có khả năng kết nối đa phương thức (đường bộ, đường thủy, đường sắt) và phát triển mạng lưới trạm sạc công cộng cho xe điện.

Đối với hạ tầng mềm và nền tảng số, ông Trương Tấn Lộc đề xuất tháo gỡ nút thắt về phân mảnh dữ liệu tiếp vận và xây dựng một hệ sinh thái dữ liệu chung cho Vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam và TP Hồ Chí Minh. Nền tảng này sẽ là trục xương sống kết nối thông tin liền mạch giữa các cảng, hệ thống hải quan và cộng đồng doanh nghiệp, hoạt động như một sàn giao dịch thông minh, giúp loại bỏ các thủ tục trùng lắp, đẩy nhanh tốc độ thông quan và biến chuỗi cung ứng từ các mắt xích riêng lẻ thành một hệ thống thông minh, minh bạch và cạnh tranh.

Logistics xanh không chỉ là một yêu cầu bắt buộc từ các thị trường quốc tế mà còn là một "đòn bẩy chiến lược" để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững cho hàng hóa xuất khẩu Việt Nam. Để hiện thực hóa mục tiêu này, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, các cơ quan quản lý, các hiệp hội và cộng đồng doanh nghiệp trong việc xây dựng chính sách hỗ trợ, đầu tư hạ tầng xanh, ứng dụng công nghệ và phát triển nguồn nhân lực. Đây là con đường cần thiết để các doanh nghiệp Việt Nam vững vàng trên bản đồ thương mại quốc tế.