.jpg "Việt Nam bứt phá trong bảng xếp hạng đổi mới sáng tạo toàn cầu")
Gửi bình luận
Thị trường vốn trong phát triển khoa học - công nghệ cùng với đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số là rất quan trọng. Tuy nhiên, tại Việt Nam hiện nay còn phát triển chưa tương xứng với tiềm năng.
TS Lê Xuân Sang – Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam nhấn mạnh: Cải cách tài chính công trước hết cần dồn lực cho những lĩnh vực có khả năng lan tỏa mạnh mẽ nhất - trong thời điểm hiện nay là phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Trong đó, ưu tiên vốn cho đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp công nghệ và các ngành có tiềm năng lan tỏa; tinh gọn các quỹ ngoài ngân sách kém hiệu quả; đồng thời tái phân bổ ngân sách cho công nghệ, giáo dục kỹ thuật và hạ tầng số.
- Thưa ông, vì sao cải cách tài chính công lại được coi là trọng tâm của cuộc cải cách lần này?
Hệ thống tài chính công đóng vai trò trụ cột trong phân bổ nguồn lực quốc gia. Ngân sách nhà nước không chỉ chi cho hạ tầng và dịch vụ công, mà còn quyết định dòng vốn sẽ chảy vào những ngành nào, từ đó định hình tốc độ và chất lượng tăng trưởng. Nếu không cải cách lĩnh vực này, mọi nỗ lực đổi mới khác sẽ khó đạt hiệu quả. Tôi cho rằng có ba hướng đi cấp thiết.
Thứ nhất, ưu tiên vốn cho đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp công nghệ. Trong bối cảnh Việt Nam không thể mãi gia công giá rẻ, cần nuôi dưỡng hệ sinh thái startup, khuyến khích doanh nghiệp công nghệ cao, các dự án nghiên cứu – phát triển (R&D) và đổi mới quy trình sản xuất. Đây là “cái nôi” để hình thành năng lực sáng tạo nội sinh, giảm dần lệ thuộc vào công nghệ nhập khẩu.
Thứ hai, tinh gọn các quỹ ngoài ngân sách kém hiệu quả. Thực tế hiện có quá nhiều quỹ được thành lập, nhưng phân tán, chồng chéo, hiệu quả thấp, thậm chí chỉ mang tính hình thức. Điều này vừa gây lãng phí, vừa làm méo mó dòng chảy vốn. Cần mạnh dạn rà soát, giải thể những quỹ không hiệu quả, hợp nhất những quỹ có chức năng tương đồng, đồng thời tăng tính minh bạch trong quản lý.
Thứ ba, tái phân bổ ngân sách cho các ngành chiến lược. Tôi đặc biệt nhấn mạnh ba trụ cột: công nghệ, giáo dục kỹ thuật – nghề nghiệp và hạ tầng số. Đây là nền móng để nâng cao năng suất, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đồng thời đưa Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Nếu không tập trung vào đây, chúng ta sẽ tiếp tục mắc kẹt trong bẫy thu nhập trung bình.
Do đó, tôi cho rằng, cải tổ tài chính công không đơn thuần là cắt giảm chi tiêu, mà quan trọng hơn là tái định hướng phát triển, dồn lực cho những lĩnh vực có khả năng lan tỏa mạnh mẽ nhất.
- Trong hơn ba thập kỷ qua, Việt Nam tăng trưởng nhờ mô hình thâm dụng vốn, lao động giá rẻ và xuất khẩu dẫn dắt. Mô hình này từng rất hiệu quả, nhưng giờ đã lộ rõ giới hạn. Ông có bình luận ra sao?
Tôi cho rằng có một số điểm cần lưu ý. Một là, nền kinh tế quá phụ thuộc vào thị trường và đầu vào nước ngoài. Khi chuỗi cung ứng toàn cầu biến động, sản xuất trong nước lập tức bị ảnh hưởng. Điều này khiến Việt Nam luôn ở thế bị động.
Hai là, tăng trưởng vẫn thiên về số lượng, chưa dựa nhiều vào năng suất, khoa học – công nghệ hay đổi mới sáng tạo. Đây là nguyên nhân khiến khoảng cách năng suất giữa Việt Nam và nhiều quốc gia trong khu vực ngày càng nới rộng.
Ba là, bối cảnh quốc tế thay đổi nhanh chóng. Các hiệp định thương mại thế hệ mới (EVFTA, CPTPP) mở ra cơ hội, nhưng cũng đặt ra yêu cầu khắt khe về tiêu chuẩn, môi trường và năng lực cạnh tranh. Nếu không nhanh chóng tái cấu trúc, Việt Nam có nguy cơ bỏ lỡ cơ hội vàng trong dịch chuyển chuỗi cung ứng.
Chính vì vậy, tôi cho rằng đã đến lúc phải tiến hành một cuộc “đại phẫu”. Đây không chỉ là việc điều chỉnh vài chính sách, mà là cải cách căn cơ từ thể chế, cơ chế phân bổ nguồn lực, đến cách thức tổ chức và vận hành nền kinh tế.
- Vậy, theo ông, đâu là điều kiện tiên quyết?
Có ba điều kiện then chốt. Một là thay đổi tư duy điều hành. Nhà nước không thể tiếp tục chạy theo quy mô, mà phải tập trung vào chất lượng tăng trưởng. Không đầu tư dàn trải, mà tập trung có trọng tâm, trọng điểm, vào những ngành chiến lược có sức lan tỏa. Mọi chính sách mới phải được tính toán dựa trên dữ liệu và đánh giá tác động kỹ lưỡng.
Hai là huy động sức mạnh tư nhân và gắn kết hiệu quả với FDI. Doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là vừa và nhỏ, cần được hỗ trợ thiết thực về tín dụng, thuế và cơ hội tham gia các dự án hạ tầng lớn, chuỗi cung ứng toàn cầu. Song song đó, chính sách FDI phải chuyển từ “mở cửa đại trà” sang chọn lọc chất lượng, ưu tiên dự án công nghệ cao, thân thiện môi trường, có cam kết chuyển giao công nghệ. Chỉ khi FDI thực sự liên kết với doanh nghiệp trong nước, chúng ta mới tạo được giá trị lan tỏa.
Ba là nâng cao chất lượng đội ngũ công chức. Thể chế hiện đại không thể đi kèm bộ máy yếu kém. Cơ chế tuyển dụng, bổ nhiệm phải minh bạch, dựa trên thực tài, chấm dứt tình trạng chọn nhầm người dẫn đến trì trệ, lợi ích nhóm. Công chức phải đồng hành cùng doanh nghiệp, có khả năng phản ứng nhanh trước biến động, thay vì trở thành rào cản.
- Nếu làm quyết liệt Việt Nam có thể kiến tạo một nền kinh tế tự chủ, sáng tạo, bền vững, thưa ông?
Cuộc “đại phẫu” mà Việt Nam đang đứng trước không phải là chỉnh sửa lặt vặt, mà là thay đổi tận gốc mô hình tăng trưởng. Cải cách hệ thống tài chính công – ưu tiên vốn cho đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp công nghệ, tinh gọn các quỹ ngoài ngân sách và tái phân bổ ngân sách cho công nghệ, giáo dục kỹ thuật, hạ tầng số chính là “nhát dao mổ” quyết định.
Tôi cho rằng, nếu làm quyết liệt thì Việt Nam có thể kiến tạo một nền kinh tế tự chủ, sáng tạo, bền vững. Nếu ba điều kiện như tôi đề cập ở trên được thực hiện đồng bộ cùng cải cách tài chính công, Việt Nam có cơ sở để bước vào giai đoạn tăng trưởng bền vững hơn, tiến gần ngưỡng thu nhập cao trong thập kỷ tới.
- Trân trọng cảm ơn ông!
