Tinh thần Việt từ xà bông Cô Ba

Nguyễn Xuân Tuấn• 09/02/2024 00:10

Việt Nam những năm 1940 - 1945 đã xảy ra thảm hoạ khiến hơn 2 triệu người chết vì đói. Trong khi đó, các hộ nông dân ở miền Nam ngày một giàu lên.

>>Huyền thoại kỹ nghệ gia Trương Văn Bền: (Kỳ 1) Vươn lên từ vùng đất sình

Người Sài Gòn cũng như không ít người Nam bộ, có ít nhất hai ba thế hệ đã được tắm gội bằng xà bông Cô Ba, đây là loại xà bông thơm đầu tiên của người Việt Nam.

Gia đình ông Trương Văn Bền những năm 1935-1940.

Sau khi đất nước thống nhất, xà bông Việt Nam còn tràn ra phía Bắc và được người dân tin dùng. Điều này chứng tỏ ở Việt Nam đã có một thời kỳ “kinh tế tư nhân” phát triển rực rỡ và góp phần vào công cuộc phát triển kinh tế đất nước.

Đi buôn từ lúc lên 7

Trung tâm thương mại tọa lạc tại số 40, đường Kim Biên, quận 5, TPHCM trải qua bao thời gian nhưng vẫn sừng sững với dáng dấp cổ kính, tĩnh lặng, thâm u, càng làm cho những giai thoại về chủ nhân của nó thêm nhiều huyền hoặc. Dù hiện nay khu mua sắm đã đổi qua nhiều đời chủ nhưng nó vẫn chất chứa rất nhiều điều bí ẩn, gợi sự tò mò cho nhiều người bởi nó gắn liền với nhiều giai thoại của một đại phú hộ lừng lẫy có gia sản giàu có bậc nhất của Sài Thành những năm đầu thế kỷ thứ 20.

Trong cuốn hồi ký ông Trương Văn Bền, kỹ nghệ gia lừng lẫy một thời viết, lúc lên 7 tuổi tôi được ông nội là Trương Quốc Thái cho theo học ý chí độc lập, quật cường từ nghề đi buôn. Ông viết, tôi theo nội đi ghe xuồng, ăn ngủ ở dưới sông đi trừng 10 ngày thì tới Rạch Gía. Khi đưa hàng bán xong, trên đường về thì ghé Long Xuyên mua đồ khô là những mặt hàng thổ sản như bắp, gạo, khô cá dược, tôm khô…đưa về Sài Gòn-Gia Định bán kiếm lời. Đi ghe một ngày ăn hai bữa ngắm cảnh trời nước bao la, đồng ruộng bát ngát. Tuy nhiên làm nghề buôn cũng lắm khi hoảng hồn. Có lần, ghe chở khẳm hàng lại gặp mưa bão, gió thổi vù vù, sóng đánh tới tấp, ghe thuyền chòng chành, nước ào vô muốn chìm. Mỗi lần đi buôn về là tiền lại được chất thành từng đống ở trong buồng.

Nhớ về người cha tỷ phú lừng danh một thời, bà Trương Ngọc Lang (người con gái duy nhất của ông cho biết), lúc đầu ông bán đậu phộng, đậu xanh, đường cát... trong một cửa tiệm nhỏ tọa lạc ở số 40 đường Cao Miên (nay là đường Kim Biên). Do tiệm làm ăn kinh doanh phát đạt, ông phải thuê người làm kế toán, hơn 100 người làm phu để khuân hàng, giao cho khách. Ông được mệnh danh là chỉ huy trưởng của nghề kỹ nghệ đầu tiên của Việt Nam.

Từ thực tế kinh doanh, Trương Văn Bền nhận thấy mặt hàng xà bông đang khan hiếm trên thị trường. Năm 1932, Công ty Trương Văn Bền và các con ra đời nhà máy sản xuất xà phòng Việt Nam với mục tiêu chính là trở thành nhà máy nấu xà phòng lớn nhất Đông Dương.

Bà Trương Ngọc Lang cho biết, có một thời, xà bông “Cô Ba” là món mỹ phẩm không thể thiếu của các bà, các cô từ miền Đông Nam bộ đến miền Tây Nam bộ. Có một thời, xà bông “Cô Ba” đánh bật những thương hiệu xà bông nổi tiếng nước ngoài nhập khẩu vào thị trường Việt Nam, trở thành “thương hiệu Việt” có tiếng nhất thời bấy giờ. Trước và sau khi đất nước giải phóng, sản phẩm này hầu như không có đối thủ. Và ông Trương Văn Bền cũng là cha đẻ của phong trào “Người Việt dùng hàng Việt”. Ông cũng là người đi tiên phong trong phong trào khuếch trương thương hiệu. Qua cục xà bông, người ta thấy ông thể hiện tinh thần sáng tạo, tháo vát trong nền kinh tế và thương mại của người Việt Nam xưa.

Bà Trương Thị Lang-người con gái duy nhất của ông Trương Văn Bền thắp hương cho cha.

Vua xà bông

Để làm được xà bông vang bóng một thời, bà Trương Ngọc Lang kể, năm 1932, ba tôi gặp ông Mazet, một người kỹ sư chuyên ngành hoá chất qua Việt Nam để sản xuất xà bông. Sau khi qua, người này dạy cho 4 người Việt Nam công thức để làm xà bông và trả lương mỗi tháng 40 đồng. Từ số người Việt biết làm xà bông ban đầu, ông đã chiêu dụ được một người tên Tắc về làm cho Công ty Trương Văn Bền và các con với mức lương 70 đồng/tháng. Thấy ông trả lương cao, cả 3 người còn lại đều xin nghỉ để về làm xà bông cho ông Bền.

Ban đầu mỗi ngày Trương Văn Bền nấu một chảo, cho ra 3 tấn xà bông/ngày. Vào thời gian này hầu hết xà bông dùng trong nước và ở Đông Dương là do các doanh nghiệp người Pháp làm chủ. Chỉ có một số ít xà bông làm từ các xưởng nhỏ thủ công ở Chợ Lớn nhưng chất lượng kém nên không thể cạnh tranh và so sánh với xà bông nhập từ Pháp. Từ khi xà bông Cô Ba tức xà bông thơm đầu tiên của Việt Nam ra đời, Cô Ba đã đánh bạt xà bông thơm của Pháp, nhập cảng từ Marseille, nhờ phẩm chất tốt, giá thành thấp.

Trong thương trường, ông Bền có chủ trương riêng để tạo uy tín là phải giữ chất lượng tốt và sản phẩm phải hợp với túi tiền người tiêu dùng. Ông nhìn xa thấy rộng, kinh doanh không theo lối chụp giựt, ăn xổi ở thì. Để khuếch trương thương hiệu và bán được hàng, ông Bền đã huy động một tốp người cứ lần lượt hàng ngày đi hết các tiệm tạp hóa hỏi có xà bông Việt Nam bán không? Hễ có thì mua một, hai xu, bằng không thì đi chỗ khác, trước khi bước chân ra khỏi tiệm nói với lại một câu “Sao không buôn xà bông Việt Nam về bán? Thứ đó tốt hơn xà bông khác nhiều. Hết người này tới người khác, thế rồi chủ tiệm cũng phải để ý lấy làm lạ, phải hỏi lại chỗ bán xà bông Việt Nam, cho người mua thử về bán.

Với sự ra đời của hãng xà bông Trương Văn Bền và các con, Việt Nam hãnh diện có được một xưởng công nghệ quy mô, góp phần vào công cuộc phát triển kinh tế trong thời kỳ phôi thai. Ông là cha đẻ của trào lưu “Người Việt dùng hàng Việt”. Ông không chỉ là tấm gương phát triển kinh tế tư nhân cho người đời sau học hỏi. Ông cũng là người đi tiên phong trong phong trào phát triển kinh tế, thương mại.