Trọng tài thương mại: Chỗ dựa cho doanh nghiệp khi gặp tranh chấp

Trọng tài thương mại ở Việt Nam là cơ quan tài phán được thành lập từ rất lâu, nhưng khái niệm trọng tài thương mại vẫn còn khá xa lạ trong nhận  thức của nhiều người.

Theo Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, trong 6 năm từ 2008 – 2014, Tòa án nhân dân các cấp thụ lý gần 100 nghìn vụ án kinh doanh thương mại. Trong đó, có 21 nghìn vụ án về mua bán hàng hóa.

Trọng tài thương mại, mới mà cũ

Cơ chế giải quyết các tranh chấp thương mại thông qua trọng tài được xác lập từ lâu tại Việt Nam, dù theo quy định của pháp luật mỗi thời kỳ, cách thức tổ chức và hoạt động của tổ chức trọng tài là khác nhau. Vào năm 1963, Chính phủ đã ban hành Điều lệ tổ chức Hội đồng Trọng tài ngoại thương, bên cạnh Phòng Thương mại, với thẩm quyền giải quyết các tranh chấp ngoại thương giữa tổ chức kinh tế trong nước và tổ chức kinh tế nước ngoài. Hệ thống trọng tài kinh tế được thành lập từ TW đến cấp huyện (theo Pháp lệnh Trọng tài kinh tế năm 1990), với chức năng vừa giải quyết tranh chấp về hợp đồng kinh tế, vừa quản lý nhà nước về chế độ hợp đồng kinh tế.

Năm 1994, Chính phủ ban hành Nghị định số 116/CP, cho phép thành lập tổ chức Trọng tài kinh tế với tư cách là một tổ chức xã hội -  nghề nghiệp dưới hình thức Trung tâm Trọng tài thương mại, tách biệt hẳn với Trọng tài kinh tế nhà nước. Đây là một bước ngoặt khi Nhà nước đã trả trọng tài thương mại về đúng bản chất và chức năng của nó.

Để đáp ứng nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế, đưa hệ thống pháp luật Việt Nam tiệm cận với pháp luật quốc tế, nâng cao tính minh bạch, chuyên nghiệp cho hoạt động của các trung tâm trọng tài thương mại, Pháp lệnh Trọng tài thương mại 2003 được ban hành cho đến khi được thay thế bằng Luật Trọng tài thương mại 2010, đang có giá trị áp dụng cho đến hiện nay.

Như vậy, có thể thấy, qua gần nửa thế kỷ hình thành, hoạt động của trọng tài thương mại đã được định hình và hoàn thiện ở Việt Nam. Thế nhưng, DN Việt Nam vẫn chưa có được sự hiểu biết tường tận và đánh giá đúng về tầm quan trọng của trọng tài thương mại.

Trên thực tế, cứ khi có tranh chấp thương mại xảy ra là doanh nghiệp Việt nghĩ ngay đến việc “lôi nhau” ra tòa án giải quyết, vừa gây tốn kém thời gian, tiền bạc vừa không hiệu quả. Chỉ trong vòng 6 năm từ 2008 – 2014, tòa án nhân dân các cấp đã thụ lý gần 100 nghìn vụ án kinh doanh thương mại. Trong đó, có 21 nghìn vụ án về mua bán hàng hóa.

Ưu điểm bị lãng quên

Xuất phát từ những nguyên tắc giải quyết tranh chấp của mình thì trọng tài thể hiện rất nhiều ưu điểm vượt trội, mang lại nhiều lợi ích cho các bên khi có tranh chấp trong hoạt động kinh doanh, thương mại, cụ thể như sau:

Thứ nhất, khác với tố tụng tòa án được quy định tại Bộ luật tố tụng dân sự áp dụng để giải quyết tất cả các vụ việc trong lĩnh vực dân sự nói chung, thủ tục trọng tài áp dụng cho các tranh chấp trong hoạt động thương mại đơn giản hơn, các bên có thể chủ động về thời gian, địa điểm giải quyết tranh chấp giúp đẩy nhanh thời gian giải quyết tranh chấp; thủ tục trọng tài không trải qua nhiều cấp xét xử như ở toà án, cho nên hạn chế tốn kém về thời gian và tiền bạc cho doanh nghiệp.

Thứ hai, việc được quyền lựa chọn trọng tài viên giải quyết tranh chấp cho phép các bên lựa chọn được các chuyên gia có chuyên môn và kinh nghiệm thực tế về vấn đề tranh chấp, có uy tín trong nghành nghề  trở thành trọng tài viên giải quyết tranh chấp của các bên, đảm bảo chất lượng giải quyết tranh chấp. (tranh chấp bảo hiểm, tranh chấp về cổ phiếu, chứng khoán; tranh chấp xây dựng,…).

Thứ ba, trọng tài tôn trọng tính bảo mật thông tin cho toàn bộ quá trình, phiên họp trọng tài cũng được thực hiện không công khai [khác với nguyên tắc Tòa án xét xử công khai trong tố tụng tòa án], nhờ đó, các bên trong tranh chấp có thể đảm bảo được uy tín của mình trên thương trường. Ngày nay, tính bảo mật ngày càng được doanh nghiệp chú ý trong bối cảnh các vấn đề tài chính của doanh hiện nay rất nhạy cảm với các thông tin liên quan tới doanh nghiệp (đặc biệt là với các công ty đã niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán).

Thứ tư, thẩm quyền của hội đồng trọng tài được thiết lập dựa trên sự tự nguyện thỏa thuận của các bên mà không phụ thuộc vào quyền lực nhà nước. Mềm dẻo hơn, linh hoạt hơn [cho phép sử dụng tiếng nước ngoài, áp dụng luật nước ngoài,…] phù hợp để giải quyết các tranh chấp có yếu tố nước ngoài.

Thứ năm, phán quyết của trọng tài có đặc điểm giống như bản án của tòa án đó chính là mang tính chung thẩm và bắt buộc các bên phải thi hành. Nếu đem thi hành trong lãnh thổ Việt Nam, phán quyết trọng tài VIAC có thể được đưa thẳng tới cơ quan thi hành án (Cục thi hành án dân sự) để được cưỡng chế thi hành; phán quyết trọng tài VIAC cũng có thể được cho công nhận và thi hành tại hơn 150 quốc gia và vùng lãnh thổ là thành viên Công ước NewYork về công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài nước ngoài.