"Văn hóa" soi mói về quá khứ của đám đông

Những ngày qua đã có một đám đông như vậy, khi mà cô gái Đỗ Thị Hà trở thành hoa hậu Việt Nam 2020. Việc cô gái sinh năm 2001 trở thành tân hoa hậu Việt Nam dường như là chủ đề nóng để dư luận xôn xao, và trên các trang mạng xã hội thì càng dư dội hơn.

Thế là quá khứ của tân hoa hậu bị xới tung lên, không những về gia cảnh, sự đời mà cả những phát ngôn trên mạng xã hội của tân Hoa hậu cũng bị mang ra bình luận.

Mọi khía cạnh của vấn đề đều được xoáy tới, kể cả những suy luận, đồn đoán dù mơ hồ, xa lạ,... Và những thông tin ấy có thể dễ dàng tìm thấy đầy rải trên các trang tin điện tử và mạng xã hội. Bản chất của sự việc ngày càng bị đẩy đi xa.

Việc này khiến mọi người nhớ lại sự việc của cô hoa hậu Trần Tiểu Vy đăng quang trước đó. Điểm số học tập của hoa hậu này cũng đã bị dân cư mạng thay nhau truyền đi một cách ngỡ ngàng. Hình như việc soi mói về những người nổi tiếng đã trở thành "thông lệ" của người Việt mỗi khi một cá nhân nào đó bất ngờ trở nên nổi tiếng.

Có thể chúng ta khó chấp nhận một người có quá khứ không hẳn vẹn toàn. Nhưng quá khứ hãy để ngủ yên bởi những thay đổi tích cực ở hiện tại của họ đang dần thế chỗ.

Ở trong thời kỳ mạng xã hội bùng nổ như hiện tại, tư tưởng của đám đông đã lên tục được đưa lên cao. Chẳng cần phải xác minh rõ thực hư, ai ai cũng có thể lộng lộn lên để buông vài câu bình luận, chia sẻ về một vấn đề nổi trội. Kiểu như rằng, tự bản thân họ cần phải lên tiếng để chứng minh rằng mình có sự quan tâm đặc biệt đến vấn đề và muốn có sự gắn kết với những sự kiện đó.

Nhưng sau khi họ lên tiếng, bới móc về các vấn đề ấy, chẳng mấy ai muốn chịu trách nhiệm. Ai cũng cho rằng mình có quyền lựa chọn nêu lên quan điểm của mình hoặc im lặng để sự việc lặng lẽ trôi. Nhưng rất ít người chịu im lặng, họ chọn cách nói theo số đông, để thể hiện rằng mình là người có hiểu biết.

Do có nhiều người cùng lên tiếng, những cá nhân ở trong một đám đông không còn ý thức được rằng chính mình cũng đã bị ảnh hưởng bởi văn hóa ấy. Những con người ấy vẫn nghĩ mình đang giữ được sự tự chủ và vẫn là chính bản thân mình. Tuy nhiên, họ không để ý rằng mình đã mất khả năng phản biện chính những suy nghĩ hành động của bản thân.

Hiện nay, nhiều báo mạng hay các trang tin điện tử luôn thể hiện sự nhiệt tình trong việc khai thác đời tư cá nhân và những câu chuyện bên lề của người nổi tiếng. Không chỉ tân Hoa hậu, những cá nhân khác hoặc các sự kiện nổi bật khác cũng chịu cảnh tương tự. Trong khi đó, quyền nhân thân, với những quyền của cá nhân đối với hình ảnh và quyền bí mật đời tư của người khác lại bị lãng quên.

Nhìn từ góc độ văn hóa, Việt Nam vẫn mang nặng văn hóa làng xã, con người vẫn đang duy trì tính kết cộng đồng cao. Thật dễ dàng để có thể nhận thấy phần lớn người Việt Nam vẫn chưa ý thức hết được về quyền nhân thân của mình.

Thêm nữa, những quyền bất khả xâm phạm về đời tư, danh dự, bí mật của mình cũng ít người tường tận hiểu biết. Chỉ là đang ở trong một cộng đồng hóng tin tức, tư tưởng của bản thân đã bị lôi kéo theo. Thế là những bài viết sai lệch, câu view cứ thế hiện lên ngày một dày đặc.

Dĩ nhiên những người tìm kiếm, sản xuất ra những thông tin ấy sẽ cho rằng họ làm như vậy là để phục vụ nhu cầu của độc giả. Việc truyền tải thông tin đến bạn đọc là một yếu tố thiết yếu để phát triển. Nhưng đôi khi họ chẳng để tâm đến việc hậu quả mà các nhân vật được nêu phải nhận lại. Ranh giới quan tâm và soi mói mỏng manh chẳng ai phân biệt được. 

Ngoài việc truyền tải thông tin đến độc giả, thỏa mãn những nhu cầu thiết yếu thì báo chí, các trang mạng xã hội còn phải thực hiện vai trò cần thiết trong việc định hướng dư luận xã hội. Các đơn vị thông thin bắt buộc phải phản ánh các góc cạnh vấn đề một cách có tâm, có tầm và định hướng theo chiều tích cực, độc lập.

Việc chạy theo đám đông đã tạo nên một sự soi mói quá trớn, bỏ qua cả giới hạn, không cần kiểm chứng và cũng không sợ pháp luật. Từ đó, xã hội lại thúc đẩy triển thêm một ngành có thể hái ra tiền từ việc thu hút sự chú ý của dư luận. Điều đó đi trái ngược lại với đạo đức, lương tâm của bản thân.

Theo thông tin từ Bộ Thông tin và Truyền thông, năm 2019 Việt Nam có 64 triệu người sử dụng internet. Trong con số đó có hơn 58 triệu người dùng mạng xã hội và hiển nhiên năm 2020 đã tăng lên rất nhiều. Trong thời buổi con người tiếp cận công nghệ càng nhiều, nhu cầu sử dùng mạng xã hội ngày càng cao thì môi trường trên không gian mạng bắt buộc càng phải “sạch”.

Trong bối cảnh hiện tại, việc sử dụng mạng xã hội trong các mục đích đòi hỏi người dùng phải có các đánh giá lý tính, khách quan. Trước khi đăng tải, bình luận, chia sẻ các thông tin cần phải xác minh tính thực tế, hiểu rõ thông tin có bổ ích, mang lại giá trị thông tin như thế nào cho cộng đồng.

Đồng thời, mỗi cá nhân cần phải ý thức được rằng việc soi mói, quá tò mò chuyện cá nhân người khác thật sự không tốt mà ngược lại còn mang lại nhiều hậu quả, từ đó sẽ phát sinh ra những vấn đề tiêu cực. Không cần thiết phải tỏ ra mình là người thạo tin, có sức ảnh hưởng trên không gian mạng bởi điều đó thật sự không quá quan trọng trong một môi trường nhiễu loạn thông tin như hiện tại.

Hãy là người tiếp thu thông tin có chọn lọc, phân biệt rõ ràng những điều mình cần tiếp thu. Đừng là những kẻ soi mói quá nhiều về đời tư của người khác bởi đó là một sự bơi móc độc ác.