Ít ai nghĩ, xứ Đài, nơi phát triển nền công nghiệp sản xuất và chế tạo, “ngôi sao bán dẫn” của thế giới lại là vùng cứ trú của những bộ lạc thổ dân với bản sắc dân tộc vô cùng độc đáo, như Taitung Bunun.
PHƯƠNG THẢO
Đến Đài Loan lần đầu tiên, mặc dù trong một thế giới phẳng với rất nhiều thông tin, nhưng Taitung Bunun đã khiến chúng tôi không khỏi bất ngờ.
Đến Đài Loan lần đầu tiên, mặc dù trong một thế giới phẳng với rất nhiều thông tin, nhưng Taitung Bunun đã khiến chúng tôi không khỏi bất ngờ.
Cả xứ Đài có 16 dân tộc, thì Đài Đông có 8 dân tộc. Ngoài dân tộc Hán, thì các dân tộc khác đều là dân tộc thiểu số. Trong đó, bộ lạc Taitung Bunun là một trong những minh chứng sống động về cách người Đài Loan phát triển hài hoà giữa kinh tế và lưu giữ giá trị truyền thống của người bản địa qua nhiều thế hệ.
Làng Đào Viên là một ngôi làng cổ kính được tìm thấy dưới chân dãy núi trung tâm. Đây là nhà của bộ lạc Bunun. Vào những ngày đầu, nhóm dân tộc vùng núi cao này định cư ở vùng núi cao 1.000 mét so với mực nước biển.
Theo truyền thống, Bunun sống bằng nghề săn bắn và canh tác cơ bản. Tuy nhiên, qua quá trình hiện đại hóa xã hội, họ trở thành nạn nhân của những chính sách không phù hợp.
Năm 1984, Bai Guangsheng trở lại làng Đào Viên để đảm nhận vị trí mục sư. Ông nhận ra rằng hy vọng duy nhất cho tương lai sẽ thông qua việc cung cấp một nền giáo dục tốt cho thế hệ tiếp theo của Bunun. Sử dụng nhà thờ của mình làm cơ sở, ông kêu gọi sinh viên đại học đến và dạy cho trẻ em làng. Mười một năm sau, ông thành lập "Tổ chức giáo dục và văn hóa Bunun" và bắt tay xây dựng "Khu định cư Bunun" trên bờ sông hoang vắng, phía bắc làng Đào Viên, tập hợp sức mạnh của bộ lạc.
Từ thành phố Đài Đông, chúng tôi di chuyển bằng xe ô tô 2 tầng đến Taitung Bunun mất khoảng 30 – 40 phút cho quãng đường 22 km, qua những con đường như dải lụa, bám quanh sườn núi, xanh ngút tầm mắt.
Cô Lâm, dáng người nhỏ thó, nhanh nhẹn, nói tiếng Anh như gió, đón chúng tôi ngay ở cổng vào. Nơi mà các biển hiệu, chỉ dẫn đều được chạm khắc tinh xảo trên những phiến đá khổng lồ như một bộ nhận diện thương hiệu độc lạ hiếm có.
Cô Lâm cho biết, bộ lạc Bunun hiện có khoảng 8.200 người, sống ở vùng núi cao 200 - 300m so với mặt nước biển. Cô là người nhỏ bé nhất trong những người Taitung Bunun chúng tôi gặp. Bởi hầu hết họ - đặc biệt ấn tượng về ngoại hình cao lớn, cùng làn da ngăm, mắt to, mũi cao… Tất cả họ đều là những người gìn giữ ký ức và lan toả giá trị văn hoá Taitung Bunun. Họ không chỉ kể câu chuyện di sản mà đưa chúng tôi trở về miền ký ức, sống với di sản ấy.
Trong suốt chiều dài lịch sử, bộ tộc Bunun có số lượng dân di cư lớn nhất trong số tất cả các bộ tộc bản địa ở Đài Loan. Ngày xưa, họ lấy săn bắt làm kế sinh nhai chính. Và từ săn bắt, họ phát triển văn hóa phân phối và chia sẻ thịt. Ngày nay họ vẫn giữ phương pháp nướng thịt trên đá nóng. Đây cũng là 1 món ăn trong khẩu phần bữa trưa hữu cơ 100% chúng tôi được thưởng thức sau khi trải nghiệm chạm khắc đồ da thủ công, bắn cung và hoà mình trong không gian âm nhạc bất tận ở nhà hát bộ lạc.
Trải nghiệm đầu tiên khi chúng tôi đến Bunun là học nghề chạm khắc da thú. Đi qua những cửa tiệm bày bán đồ lưu niệm - những sản phẩm chủ yếu được làm thủ công của người dân Taitung Bunun, chúng tôi được cô Lâm giới thiệu với một nghệ nhân làm đồ da thú. Cô gái có dáng người khỏe khoắn với đôi bàn tay khéo léo, tận tình truyền dạy cho chúng tôi cách chạm khắc đồ da treo vào móc chìa khóa, từ bước lên ý tưởng, chọn hình chạm khắc, tới kỹ thuật dập phôi lên da...
Để hình chạm được nét, từng nhịp búa đóng lên trụ phôi phải vừa đủ lực, dứt khoát và nhịp nhàng. Đây được coi là khâu quan trọng nhất, thu hút sự tập trung cao độ của đoàn du khách chúng tôi. Sau khi chọn cho mình một miếng da đã được cắt sẵn: hình tròn, thập giá hay giọt nước... rồi tự “học làm nghệ nhân”... ai nấy đều thích thú với thành phẩm do chính mình tạo ra và thổi hồn vào nó...
Cô Lâm cho biết, những miếng da chúng tôi chạm khắc hay các sản phẩm đồ da được bày bán nhiều ở Bunun đều là da thú. Ngày nay, các bộ lạc bản địa ở Đài Loan vẫn có các hoạt động săn bắn truyền thống, tuy nhiên chúng đều được kiểm soát bởi luật pháp và các quy định của cộng đồng. Dù số lượng và chủng loại thú săn bắn ngày càng hạn chế, nhưng nhờ việc gia tăng giá trị dịch vụ, mang lại cho du khách nhiều trải nghiệm độc đáo, đời sống vật chất và tinh thần của người dân bộ lạc không ngừng được nâng cao, trong khi, các giá trị truyền thống lại được giữa gìn ngày càng sâu sắc hơn.
Quả thực, nếu không được trải nghiệm tập bắn cung thì du khách khó mường tượng được sự khó khăn và nỗ lực của phương pháp săn bắn của những thợ săn nguyên thủy. Nó đòi hỏi sự kiên nhẫn và khả năng tập trung cao độ. Họ cần có khả năng đọc hiểu môi trường tự nhiên, phân tích và dự đoán hành vi của con vật mục tiêu, đưa ra phán đoán và những quyết định sáng suốt, và chọn thời điểm hành động thích hợp... Đó cũng chính là những tố chất nổi trội của người Bunun, giúp họ có thể tập hợp sức mạnh, hồi sinh nghề truyền thống, gìn giữ bản sắc văn hóa bản địa trước sự tàn phá của thời gian.
.jpg)
Một thày giáo dạy triết học của tôi từng dẫn lại lời Tchaikovski: “Khi nào ngôn ngữ bất lực thì âm nhạc lên tiếng”, và ông cũng nói thêm rằng: khi âm nhạc bất lực thì hội hoạ lên tiếng! Đến Bunun, du khách sẽ cảm nhận được cả hai: âm nhạc – nghệ thuật của thính giác và hội hoạ - nghệ thuật của thị giác, những biểu hiện sáng tạo của người Bunun, như tiếng vọng của cảm xúc xuất phát từ trái tim, tâm hồn của thổ dân Bunun từ ngàn đời xưa.
Tình yêu âm nhạc của người Bunun không chỉ vì không gian văn hoá gần gũi thiên nhiên, tình yêu thương, phóng khoáng của con người mà liên quan chặt chẽ đến truyền thống và nghi lễ của họ, chứa đầy ý nghĩa thiêng liêng. Ví dụ, Pasibutbut truyền thống của người Bunun, còn được gọi là Hát đa âm tám phần, là một bài hát cầu nguyện cho vụ thu hoạch kê. Hát đa âm phức tạp này bao gồm nhiều giọng hát và sự hòa hợp của những người hát, và độc đáo trên thế giới. Biểu hiện âm nhạc hiếm có như vậy được thế giới âm nhạc coi là một tài sản văn hóa và dân tộc quý giá.
Tình yêu âm nhạc của người Bunun không chỉ vì không gian văn hoá gần gũi thiên nhiên, tình yêu thương, phóng khoáng của con người mà liên quan chặt chẽ đến truyền thống và nghi lễ của họ, chứa đầy ý nghĩa thiêng liêng. Ví dụ, Pasibutbut truyền thống của người Bunun, còn được gọi là Hát đa âm tám phần, là một bài hát cầu nguyện cho vụ thu hoạch kê. Hát đa âm phức tạp này bao gồm nhiều giọng hát và sự hòa hợp của những người hát, và độc đáo trên thế giới. Biểu hiện âm nhạc hiếm có như vậy được thế giới âm nhạc coi là một tài sản văn hóa và dân tộc quý giá.
Còn màu sắc hội hoạ của người Bunun hiển lộ rất rõ qua những hoạ tiết trên đồ da, những bức điêu khắc tinh tế trên gỗ, trên đá được bày khắp nơi, trên hoa văn trang trí của những bộ trang phục lễ hội… Tất cả đều tái hiện một đời sống cần cù, sáng tạo và hoà thuận tự nhiên…
Người Bunun săn bắn và trồng trọt theo mùa vụ và hình dạng của mặt trăng. Hàng năm từ tháng 5 đến tháng 6, vào thời điểm trăng tròn, Lễ hội bắn tai và Lễ hội ban phước cho trẻ sơ sinh được tổ chức. Lễ hội trước là một trong những nghi lễ kỷ niệm "sự trưởng thành". Những người lớn tuổi trong bộ lạc dạy các bé trai kỹ năng săn bắn, và từ nghi lễ này, di sản văn hóa được truyền lại cho thế hệ trẻ. Lễ hội sau được tổ chức để cầu nguyện phước lành cho tất cả trẻ sơ sinh trong năm đó, và cũng là nơi chúng nhận được những lời chúc tốt đẹp từ bộ lạc.
Trong màn tái hiện phong tục này, 3 du khách sẽ được chọn “hoá thân” thành những trẻ sơ sinh, được bộ lạc làm lễ đặt tên và ban phước. Tên của mỗi “bé” sẽ được khắc trên miếng da nhỏ, gắn vào chiếc vòng cổ trao cho mỗi người.
Dù chỉ là hoá thân, nhưng dường như mỗi du khách chúng tôi được chọn đều cảm nhận được sự linh thiêng và phép nhiệm màu từ những phước lành mà bộ lạc Tatung Bunun ban tặng.
* Nội dung và trình bày: Phương Thảo
* Ảnh: Phương Thảo, Taiwan Tourism Administration
