Vì sao ASEAN cần thay đổi động lực tăng trưởng?

Đông Nam Á đang đứng trước thời điểm then chốt. Trong nhiều thập kỷ, nền kinh tế khu vực này đã phát triển mạnh mẽ nhờ vào ngành sản xuất chi phí thấp và trung bình, hướng đến xuất khẩu, đáp ứng nhu cầu toàn cầu.

Động lực đó hiện đang chững lại. Chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, các căng thẳng thương mại kéo dài và trật tự địa chính trị phân mảnh đang phơi bày những điểm yếu về mặt cấu trúc của ASEAN.

Đặc biệt, hai thị trường lớn của ASEAN là Mỹ và Trung Quốc đang làm giảm triển vọng xuất khẩu của khu vực này. Mỹ, thị trường tiêu thụ hơn 15% kim ngạch xuất khẩu của ASEAN, đã trở nên khó khăn hơn do mức thuế quan cao hơn. Đồng thời, tình trạng dư thừa công suất công nghiệp của Trung Quốc đang tràn ngập thị trường khu vực với hàng hóa giá rẻ, làm suy yếu các ngành công nghiệp của nhiều quốc gia trong khu vực.

Trước bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt và sự tiến bộ nhanh chóng của công nghệ, những nỗ lực đa dạng hóa đối tác thương mại của ASEAN, mặc dù đang được triển khai ở nhiều mức độ khác nhau, nhưng chỉ có thể tạo ra một vùng đệm ngắn hạn cho các ngành công nghiệp hiện có.

Điều này là không đủ để đảm bảo khả năng phục hồi kinh tế hoặc duy trì năng lực cạnh tranh trong dài hạn. Các chuyên gia cho rằng, khu vực này cần khẩn trương xem xét lại các chính sách công nghiệp và tái cấu trúc nền tảng kinh tế để thích ứng với những biến động toàn cầu.

Để vượt qua cú sốc thương mại tiếp theo và phát triển bền vững trong dài hạn, bà Doris Liew, Trợ lý Giám đốc nghiên cứu tại IDEAS Malaysia chỉ ra, ASEAN phải tái tạo động lực kinh tế của mình, bao gồm việc xem xét lại sản phẩm, cách thức tăng trưởng và cách thức hội nhập nội bộ lẫn bên ngoài.

Điều này đồng nghĩa với việc chuyển đổi từ chiến lược dựa vào chênh lệch giá sang đổi mới, từ thị trường nội địa phân mảnh sang hội nhập khu vực sâu rộng hơn, và từ tăng trưởng tiêu dùng ngắn hạn sang xây dựng các ngành có khả năng phục hồi và giá trị cao.

Bà Liew cho biết, có ba lĩnh vực chính cần được cải tiến trong tương lai. Trước tiên, ASEAN phải chuyển đổi quyết liệt từ sản xuất giá trị thấp sang sản xuất giá trị cao trên mọi lĩnh vực nếu muốn duy trì khả năng cạnh tranh.

Đầu tiên, sản xuất vẫn là xương sống của khu vực, chiếm khoảng 20% ​​GDP của ASEAN và tạo việc làm cho hàng triệu người, nhưng phần lớn vẫn tập trung vào gia công giá trị thấp đến trung bình. Chỉ riêng ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu dự kiến ​​sẽ đạt 1 nghìn tỷ USD vào năm 2030, nhưng các nền kinh tế ASEAN như Malaysia và Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào các quy trình hậu cần như lắp ráp và kiểm tra thuê ngoài.

Nếu không chuyển sang thiết kế mạch tích hợp, đóng gói tiên tiến, nghiên cứu và phát triển (R&D), khu vực này có nguy cơ bị mắc kẹt trong tình trạng lợi nhuận giảm dần.

Nông nghiệp, vốn vẫn sử dụng khoảng 30% lực lượng lao động của ASEAN, không thể tiếp tục mắc kẹt trong vai trò truyền thống là một ngành giá trị thấp. Mặc dù các mặt hàng như dầu cọ, gạo và cao su tiếp tục tạo ra thu nhập xuất khẩu và duy trì sinh kế nông thôn, nhưng chúng lại mang lại ít cơ hội phát triển cho nông dân.

"Để đảm bảo cả thu nhập cao hơn lẫn an ninh lương thực dài hạn, khu vực phải chuyển hướng sang công nghệ sinh học, công nghệ nông nghiệp và nông nghiệp thông minh. Những phương pháp này không chỉ cải thiện năng suất và giảm phát thải mà còn cho phép tạo ra các công nghệ có thể xuất khẩu và các sản phẩm giá trị gia tăng", bà Liew nhấn mạnh

Nông nghiệp công nghệ cao có thể biến các hộ nông dân nhỏ thành người có thu nhập cao hơn, hỗ trợ dân số đô thị đang tăng và tăng cường khả năng phục hồi của khu vực trước các cú sốc chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bằng cách này, ngoài việc tạo ra mạng lưới an sinh xã hội cho người lao động nông thôn, nông nghiệp có cơ hội phát triển thành một trụ cột chiến lược cho tăng trưởng bao trùm và ổn định lương thực.

Trong khi đó, lĩnh vực dịch vụ đã đóng góp hơn 45% GDP của ASEAN, nhưng phần lớn trọng lượng này vẫn đến từ các hoạt động năng suất thấp như du lịch, bán lẻ và khách sạn. Các ngành này rất quan trọng đối với việc làm nhưng không tạo ra mức tăng trưởng tiền lương hoặc sự đổi mới cần thiết để duy trì khả năng cạnh tranh dài hạn.

Để thúc đẩy làn sóng tăng trưởng tiếp theo, ASEAN phải chuyển hướng sang các dịch vụ dựa trên công nghệ. Một số quốc gia đã đi theo hướng này. Trong đó, Singapore đã xây dựng một hệ sinh thái công nghệ tài chính và công nghệ y tế vững mạnh. Philippines đã trở thành nước đi đầu thế giới trong lĩnh vực thuê ngoài quy trình kinh doanh (BPO), chiếm hơn 10% GDP của nước này, với các cơ hội ngày càng tăng trong các dịch vụ giá trị cao hơn như giải pháp IT, phân tích dữ liệu và các ngành công nghiệp sáng tạo.

Tuy nhiên, trên toàn khu vực, những thách thức về cơ cấu vẫn còn tồn tại. Tiền lương thực tế trong ngành dịch vụ vẫn thấp, sự thiếu đồng bộ về kỹ năng là phổ biến và việc áp dụng công nghệ số không đồng đều. Để đi lên trong chuỗi giá trị, ASEAN không chỉ phải đào tạo lại người lao động cho các vai trò cao cấp hơn mà còn phải tăng cường hội nhập kỹ thuật số khu vực và dịch vụ xuyên biên giới.

Thứ hai, khu vực ASEAN phải tăng tốc áp dụng công nghệ để tăng năng suất. Ở ASEAN, điều này có nghĩa là đảm bảo rằng không chỉ các công ty hàng đầu mà cả các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) và doanh nghiệp nhà nước cũng áp dụng tự động hóa, công cụ kỹ thuật số và ứng dụng AI để nâng cao hiệu quả.

Thứ ba, khả năng cạnh tranh lâu dài của ASEAN sẽ phụ thuộc vào các khoản đầu tư vào nguồn nhân lực và việc tạo ra các hệ sinh thái đổi mới khu vực. Điều này có nghĩa là các chương trình nâng cao kỹ năng và đào tạo lại quy mô lớn, cải cách giáo dục nhằm điều chỉnh chương trình giảng dạy theo nhu cầu của nền kinh tế số và kinh tế xanh, cùng với hợp tác xuyên biên giới trong R&D.

Thương mại nội khối ASEAN hiện chỉ chiếm chưa đến một phần tư tổng thương mại của ASEAN, thấp hơn nhiều so với thương mại nội khối ở các khối khác như EU (khoảng 60%) hoặc thậm chí là Hiệp định Mỹ-Mexico-Canada (trên 35%).

Trong những năm tới, tăng trưởng và khả năng phục hồi sẽ phụ thuộc vào việc liệu ASEAN có thể hợp lực để phát triển công nghệ, hài hòa các tiêu chuẩn và thúc đẩy các ngành công nghiệp tiên tiến hay không.

Để chống chọi với cú sốc thương mại tiếp theo và duy trì khả năng cạnh tranh trong một trật tự toàn cầu đang thay đổi, khu vực ASEAN phải đẩy mạnh tái cơ cấu nền kinh tế bao gồm việc nâng cấp năng suất ngành, tăng tốc áp dụng công nghệ và xây dựng một thị trường nội bộ tích hợp hơn, nơi thương mại bổ sung, giá trị cao phát triển mạnh.