Việt Nam lên hạng thị trường mới nổi: Ai sẽ hưởng lợi?

Khi tôi mới gia nhập HSBC Việt Nam trong vai trò Giám đốc Khối Dịch vụ Chứng khoán vào giữa năm 2024, tâm lý nhà đầu tư nước ngoài, tổ chức môi giới quốc tế và các đơn vị trung gian khác vẫn còn khá hoài nghi về khả năng nâng hạng của thị trường Việt Nam. Dù việc nâng hạng thành công sẽ là một cột mốc đáng chú ý, việc nhìn nhận lại hành trình phát triển thị trường trong một thập kỷ qua và động lực hiện tại cũng mang rất nhiều ý nghĩa.

Nhìn lại hành trình phát triển của thị trường

Câu chuyện tăng trưởng

Trong một thập kỷ qua, thị trường chứng khoán Việt Nam đã phát triển đáng kể, minh chứng qua những con số cụ thể. Chỉ số VN-Index tăng 2,3 lần, vốn hóa thị trường tăng 6,4 lần và thanh khoản tăng 3,8 lần. Số lượng tài khoản giao dịch tăng 6,7 lần, số lượng mã số giao dịch chứng khoán (MSGD) cấp cho nhà đầu tư nước ngoài tăng 2,8 lần.

Chỉ tính riêng trong năm 2024, chỉ số VN-Index tăng 12,9%, vốn hóa thị trường tăng 21,2% và đạt xấp xỉ 70% GDP. Số lượng tài khoản giao dịch vượt mốc 9 triệu tài khoản (tương đương với 9% dân số). Gần 50.000 MSGD đã được cấp cho nhà đầu tư nước ngoài, trong đó 12,4% là nhà đầu tư tổ chức. Thanh khoản liên tục ở mức cao, với giá trị giao dịch bình quân trong ngày đạt khoảng 21,1 nghìn tỷ đồng, tăng 19,9% so với năm trước.

Rõ ràng, các chỉ số và các bước phát triển định lượng không phải là rào cản đối với tiến trình nâng hạng và câu chuyện tăng trưởng của Việt Nam rất đáng được ghi nhận.

Câu chuyện cải cách

Các tiêu chí định tính nhằm đánh giá thị trường thường khó đo lường hơn, do đó, các nhà cung cấp chỉ số như FTSE Russell cùng cộng đồng đầu tư nước ngoài xây dựng một hệ thống các tiêu chí đánh giá. Quy trình này hoàn toàn công khai, minh mạch, theo đó, Việt Nam đã được đưa vào danh sách theo dõi từ năm 2018. Các chính sách cải cách gần đây được đưa ra nhằm mục tiêu đáp ứng các tiêu chí nâng hạng đồng thời cải thiện khả năng tiếp cận thị trường nói chung cho nhà đầu tư nước ngoài, bao gồm: gỡ bỏ yêu cầu ký quỹ trước giao dịch đối với giao dịch mua cổ phiếu của nhà đầu tư nước ngoài là tổ chức, đơn giản hóa thủ tục gia nhập thị trường (MSGD điện tử và sử dụng điện SWIFT), công bố thông tin bắt buộc bằng tiếng Anh theo lộ trình đối với tổ chức phát hành và áp dụng ngay đối với Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK), Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam (VSDC) và các Sở giao dịch chứng khoán (SGDCK), cải thiện quy định về giao dịch ngoài sàn và áp dụng bỏ phiếu điện tử/họp trực tuyến nhằm hỗ trợ nhà đầu tư nước ngoài thực hiện quyền bỏ phiếu tại đại hội cổ đông của công ty đại chúng.

Các chính sách cải cách không chỉ dừng ở đó. UBCK mới đây đã đưa ra một công bố bằng tiếng Anh trên trang thông tin điện tử chính thức, cho phép nhà đầu tư nước ngoài có thể tiếp cận thông tin ngay lập tức mà không cần nhờ đến dịch thuật hay công cụ AI. Công bố này cho thấy Việt Nam đang nhanh chóng giải quyết các vấn đề FTSE Russell nêu ra hồi tháng 2/2025. Trong số 9 giải pháp cụ thể được đưa ra, một giải pháp đã được áp dụng, bốn giải pháp được kỳ vọng sẽ triển khai ngay trong vòng 3 tháng tới và chỉ có một giải pháp chiến lược liên quan tới hoạt động thanh toán bù trừ thông qua mô hình Đối tác bù trừ trung tâm (Central Counterparty – ‘CCP’) dự kiến triển khai sau năm 2025. Nếu như tốc độ phát triển thị trường còn khiến cộng đồng quốc tế hoài nghi trong giai đoạn giữa năm 2024, giờ đây tiến độ dường như đã trở nên rõ nét hơn.

Ai sẽ hưởng lợi?

Những cải cách nói trên dường như nhắm tới nhóm nhà đầu tư tổ chức nước ngoài, thực tế, quá trình phát triển thị trường chứng khoán mang lại lợi ích cho tất cả các bên tham gia thị trường thông qua việc tác động tích cực lên chức năng của thị trường vốn. Trong bối cảnh nhà đầu tư cá nhân trong nước chiếm gần 90% giao dịch trên thị trường chứng khoán, việc liên tục cải thiện chất lượng thị trường có thể giảm thiểu rủi ro cho nhóm này. Khuôn khổ pháp lý vững chắc, tăng cường giám sát thị trường, cải thiện quản trị doanh nghiệp, cơ sở hạ tầng hiện đại hơn, tăng tính minh bạch và hiệu quả, tất cả không chỉ giúp nhà đầu tư nước ngoài vững tin hơn mà còn củng cố niềm tin vào thị trường của nhà đầu tư trong nước.

Việt Nam được nâng hạng bởi FTSE Russell sẽ đánh dấu một cột mốc quan trọng, nhưng không thể không công nhận rằng tiềm năng của thị trường vốn Việt Nam mới là điều đáng nói hơn cả.

Bộ phận Nghiên cứu Toàn cầu HSBC ghi nhận Việt Nam là thị trường chứng khoán có kết quả hoạt động tốt nhất ASEAN trong năm 2024 nhưng cũng nhận định thị trường vốn Việt Nam vẫn chưa được coi là chưa phát triển đúng tiềm năng, ở đó, tăng trưởng kinh tế Việt Nam chủ yếu dựa vào tín dụng ngân hàng trong nhiều thập kỷ qua. So với các nước ASEAN khác, sự phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng so với dòng vốn từ thị trường chứng khoán của Việt Nam đang ở mức đáng chú ý. Mức độ quá phụ thuộc vào tín dụng này có thể dẫn đến việc những điều chỉnh về mặt kinh tế gia tăng tác động theo hướng bất lợi lên chi phí đi vay như hồi cuối năm 2022 khi chi phí tăng khiến Ngân hàng Nhà nước phải thắt chặt chính sách tiền tệ, tăng trưởng tín dụng giảm mạnh và ảnh hưởng bất lợi đến nhiều lĩnh vực kinh tế trong nước, đặc biệt là ngân hàng và bất động sản.

Tổ chức Ngân hàng Thế Giới (World Bank Group – ‘WBG’) nhận định hồi tháng 8/2024 rằng thị trường vốn Việt Nam đã phát triển mạnh mẽ trong một thập kỷ qua và bắt kịp với các thị trường khác có cùng quy mô. Tuy nhiên, khi đánh giá ba chức năng của thị trường vốn, bao gồm huy động vốn, tích lũy tiết kiệm và thiết lập giá, báo cáo của WBG đã chỉ ra những mảng cần cải thiện ở từng chức năng. Một vấn đề then chốt được nhấn mạnh chính là chưa phát triển nhóm các nhà đầu tư tổ chức. Số lượng nhà đầu tư cá nhân chiếm tỷ lệ lớn trên thị trường chứng khoán có thể tạo ra nhiều biến động mạnh làm giảm động lực niêm yết của các công ty chất lượng trong bối cảnh thị trường thiếu vắng những nhà đầu tư dài hạn có chất lượng như các quỹ hưu trí hoặc nhà đầu tư tổ chức vốn đóng một vai trò quan trọng tại các thị trường chứng khoán đã phát triển.

Việc nâng hạng được kỳ vọng sẽ cải thiện khả năng huy động vốn của thị trường, hỗ trợ phát triển kinh tế. Nếu chính thức triển khai, FTSE Russell, một công ty cung cấp chỉ số hàng đầu, ước tính việc thăng hạng này có thể thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài trị giá khoảng 6 tỷ USD, tương đương hơn 1% GDP, vào Việt Nam (Nikkei, 28/1/2025). Việc này cũng giúp thị trường ổn định hơn thông qua sự hiện diện của các nhà đầu tư tổ chức dài hạn trên thị trường, góp phần giải quyết các vấn đề hạn chế nêu trên. Một thị trường vốn vận hành đầy đủ chức năng, có khả năng huy động và phân bổ hiệu quả vốn cho các lĩnh vực, ngành nghề, sẽ đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy tăng trưởng GDP cho Việt Nam và giảm thiểu rủi ro liên quan đến tình trạng quá phụ thuộc vào tín dụng ngân hàng.

2025 – Đã đến lúc ăn mừng?

Năm 2025, HSBC kỷ niệm 155 năm thành lập tại Việt Nam và vinh dự là ngân hàng nước ngoài đầu tiên được cấp phép cung cấp dịch vụ lưu ký chứng khoán, phụng sự thị trường từ năm 2000. Chúng tôi đã lần đầu chia sẻ về khát vọng nâng hạng thị trường Việt Nam tại Hội nghị phát triển thị trường 2014 của UBCK và trong một thập kỷ qua, HSBC đã có vinh dự đồng hành cùng các cơ quan quản lý, các diễn đàn và hiệp hội của ngành, cũng như các thành viên khác trên thị trường. HSBC hiện đang cung cấp dịch lưu ký chứng khoán cho khoảng 50% nhà đầu tư tổ chức nước ngoài tại Việt Nam và chúng tôi thực sự yên tâm khi chứng kiến các cơ quan quản lý đã tích cực tiếp nhận ý kiến từ các nhà đầu tư tổ chức nước ngoài về các thông lệ quốc tế tốt nhất nhằm thúc đẩy phát triển thị trường. Đây là một hướng đi đúng đắn được thực tiễn chứng minh mà chúng tôi đã quan sát được ở các thị trường từng trải qua quá trình nâng hạng.

Một thử thách tiềm tàng đối với Việt Nam chính là tiêu chuẩn đối với thị trường vốn liên tục được nâng cao trong bối cảnh các thị trường khác không ngừng cạnh tranh. FTSE Russell đã chia sẻ trong các phiên thảo luận, chẳng hạn như Vietnam Investment Summit của Bloomberg vào tháng 12/2024 và hội thảo đầu tư Vietnam Access Days của Vietcap vào tháng 02/2025 rằng họ không đơn thương độc mã đưa ra quyết định mà chính thị trường sẽ tham gia vào quá trình này. Thực tế, việc đánh giá và xếp hạng được các ủy ban và hội đồng xem xét cũng như phê duyệt trong tháng 03/2025 trước khi kết quả sơ bộ được công bố vào ngày 8/4/2025.

Có thể Việt Nam đã đáp ứng được các tiêu chí tối thiểu cố định nhưng tiêu chuẩn để cộng đồng các nhà đầu tư quốc tế đưa ra ý kiến mang tính định tính được nâng lên một mức cao hơn so với thời điểm trước đây khi các thị trường láng giềng trong khu vực ASEAN được nâng hạng. Kinh nghiệm của HSBC cho thấy các nhà đầu tư tổ chức sẽ liên tục trông đợi thị trường có những bước phát triển mang lại hiệu quả, an toàn tài sản và khả năng mở rộng quy mô. Xét những yếu tố này cũng như những cải cách chính sách nhờ tiếp thu ý kiến cộng đồng quốc tế, có thể thấy câu chuyện phát triển thị trường của Việt Nam vẫn rất tích cực. Dù kết quả thế nào, HSBC Việt Nam vẫn giữ vững niềm tin rằng thị trường chứng khoán sẽ tiếp tục phát triển và tiến hóa, phát huy thành công đạt được trong 25 năm khai mở tiềm năng kể từ phiên giao dịch đầu tiên vào tháng 7/2000, mang lại lợi ích chung cho Việt Nam.