Gửi bình luận
Tư duy mới phải chuyển từ phục vụ sản xuất nông nghiệp sang đảm bảo an ninh nguồn nước quốc gia, ngang hàng với an ninh lương thực và an ninh năng lượng.
Quản lý khai thác tài nguyên nước tại Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả tích cực, cơ bản đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội, quốc phòng, an ninh và đời sống sinh hoạt của người dân, theo nhận định của ông Nguyễn Hồng Hiếu – Phó Cục trưởng Cục Quản lý Tài nguyên nước, Bộ Nông nghiệp và Môi trường. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức lớn, bao gồm nguồn nước phụ thuộc chủ yếu vào nước ngoài, mâu thuẫn khai thác sử dụng nước ngày càng gia tăng, hiệu quả sử dụng nước còn thấp và tác động nghiêm trọng của thiên tai, biến đổi khí hậu.
Thay đổi tư duy quản trị
Trong tình hình các yếu tố ngoại sinh đang ngày càng phức tạp, bao gồm cả diễn biến khó lường của biến đổi khí hậu, thì đã có một sự thay đổi rõ ràng về tư duy quản trị nguồn nước ở cấp cao. PGS Lương Văn Anh – Phó Cục trưởng Cục Xây dựng và Quản lý công trình Thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh rằng, Kết luận số 36/KL/TW và Quyết định 1595/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã thể hiện sự thay đổi này.
Tư duy mới chuyển dịch mạnh mẽ từ phục vụ sản xuất nông nghiệp sang đảm bảo an ninh nguồn nước quốc gia, đặt việc an ninh nguồn nước ngang hàng với an ninh lương thực và an ninh năng lượng. Theo PGS Lương Văn Anh, việc này xác định rõ mục tiêu phải đảm bảo số lượng và chất lượng nước phục vụ dân sinh trong mọi tình huống, đồng thời cân bằng phát triển kinh tế, đặc biệt chú trọng để mọi người dân được tiếp cận và sử dụng nước một cách công bằng, hợp lý.
Cùng với sự thay đổi về mục tiêu, phương thức quản lý cũng được yêu cầu phải cải tiến. PGS Lương Văn Anh cho biết, cần chuyển từ quản lý các công trình thủy lợi vận hành độc lập sang quản lý liên vùng, liên tỉnh, nhằm đảm bảo chủ động trữ nước, điều nước và phân phối nguồn nước trên phạm vi toàn quốc. Đây là bước tiến quan trọng nhằm tối ưu hóa nguồn nước, giải quyết tình trạng vùng này thừa nước nhưng vùng khác lại thiếu nước trầm trọng.
Đầu tư đa mục tiêu và chuyển đổi số
Hệ thống công trình thủy lợi hiện tại của Việt Nam đã cung cấp nước cho khoảng 4,2 triệu hecta đất nông nghiệp, 868.000 hecta nuôi trồng thủy sản, và cung cấp khoảng 1,5 tỷ mét khối nước cho sinh hoạt và công nghiệp. Với yêu cầu mới, PGS Lương Văn Anh khẳng định, các công trình thủy lợi phải được xây dựng theo hướng đa mục tiêu. Thay vì chỉ phục vụ tưới tiêu, các công trình thủy lợi phải kết hợp các chức năng như cấp nước sinh hoạt, phòng chống lụt, phát điện và nuôi trồng thủy sản, giúp tối ưu hóa hiệu quả sử dụng nguồn nước.
Trong quản trị, Việt Nam đang quyết tâm chuyển từ quản lý hành chính truyền thống dựa trên kinh nghiệm sang quản trị trên dữ liệu thực tế và khoa học thông qua ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số. Cục Thủy lợi đã xây dựng các ứng dụng trên điện thoại di động để chuyển tải thông tin về hạn mặn và thời điểm lấy nước tới bà con, giúp người dân chủ động hơn trong sản xuất và sinh hoạt.
Thích nghi kinh tế tại Đồng bằng Sông Cửu Long
Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), vùng trọng điểm nông nghiệp của cả nước, đang chịu tác động ngoại biên nghiêm trọng, bao gồm sự gia tăng xâm nhập mặn, thay đổi quy luật dòng chảy do phát triển thượng nguồn sông Mê Công, và hiện tượng lún sụt đất. TS Trần Thái Hùng – Phó Giám đốc Trung tâm Thủy Nông, Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam cho biết, xu thế xâm nhập mặn các năm gần đây đã gia tăng sâu vào nội đồng, xuất hiện sớm hơn trung bình nhiều năm, gây hệ lụy lớn cho việc lấy nước phục vụ sản xuất từ tháng 2 đến tháng 3.
Tuy nhiên, nhờ công tác chỉ đạo phòng chống hạn mặn rất triệt để, các giải pháp đã mang lại hiệu quả rõ rệt, giảm thiểu tác động xấu tới sản xuất. Cụ thể, diện tích lúa bị ảnh hưởng do hạn mặn đã giảm mạnh, từ trên 400.000 hecta năm 2016 xuống chỉ còn khoảng 100 hecta vào năm 2024, theo thống kê của TS Hùng.
Về lâu dài, các địa phương đã có kế hoạch chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi nhằm thích ứng với điều kiện mới, chuyển từ sản xuất lúa hoặc cây ăn trái sang nuôi trồng thủy sản tại các vùng bị xâm nhập mặn. Đồng thời, Chính phủ đang có những động thái quyết liệt để thực hiện đề án phát triển bền vững 1 triệu hecta lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh, trong đó có việc khuyến cáo các giải pháp tích trữ nước và áp dụng công nghệ tưới tiết kiệm nước thông minh.
Hợp tác quốc tế và tăng trưởng xanh
Việc đảm bảo phát triển bền vững cần có sự hợp tác quốc tế. Ông Kees van Baar – Đại diện Đại sứ quán Hà Lan tại Việt Nam - nhận định rằng, mặc dù ở hai phía đối diện của thế giới, Hà Lan và Việt Nam có nhiều điểm tương đồng về thách thức quản lý đồng bằng, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Hà Lan và Việt Nam đã thiết lập quan hệ hợp tác chiến lược nhằm trao đổi kiến thức và kinh nghiệm trong quản lý nước và thích ứng biến đổi khí hậu.
Để bảo vệ đồng bằng, ông Baar đề xuất các giải pháp dựa vào tự nhiên (nature-based solutions), ví dụ như việc khôi phục lại rừng ngập mặn. Rừng ngập mặn được xem là sự bảo vệ tốt nhất cho bờ biển Việt Nam, đồng thời có thể được sử dụng cho nuôi trồng thủy sản.
Một vấn đề kinh tế lớn khác là nhu cầu về vật liệu xây dựng. Ông Baar cảnh báo rằng việc khai thác cát từ sông sẽ làm đồng bằng biến mất, do đó, Việt Nam cần phải tìm giải pháp khai thác cát bền vững ngoài khơi (offshore). Giải pháp này giúp Việt Nam phát triển nhanh chóng nhưng vẫn đảm bảo sự bền vững về tài nguyên, tránh những tác động nghiêm trọng không thể đảo ngược.
“Quản trị nước trong kỷ nguyên mới đã trở thành trọng tâm xuyên suốt trong chiến lược phát triển, đòi hỏi sự phối hợp liên ngành, đồng bộ giữa các cấp và địa phương, cũng như sự chủ động tích trữ và điều hòa nguồn nước để đối phó hiệu quả với biến đổi khí hậu”, PGS Lương Văn Anh kết luận.
