Bài học đắt giá cho ngành xuất khẩu sầu riêng

Vụ việc Bộ Công an vừa khởi tố 17 bị can liên quan đến sai phạm trong hoạt động xuất khẩu sầu riêng nhận được sự quan tâm lớn từ dư luận. Vụ án này không chỉ phơi bày những lỗ hổng trong quản lý vùng trồng và quy trình kiểm định, mà còn gióng lên hồi chuông cảnh báo về sự tuân thủ pháp luật, trách nhiệm trong chuỗi xuất khẩu nông sản Việt.

Theo thông tin ban đầu, các bị can bị cáo buộc đã làm giả hồ sơ, giấy tờ kiểm dịch thực vật và sử dụng mã số vùng trồng không hợp lệ để xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc, thị trường tiêu thụ lớn nhất của Việt Nam. Việc gian dối này không chỉ vi phạm quy định trong nước, mà còn làm tổn hại uy tín quốc gia đối với đối tác thương mại quan trọng.

Đáng chú ý, vụ việc xảy ra chỉ ít tháng sau khi cơ quan Hải quan Trung Quốc liên tục cảnh báo về chất lượng sầu riêng nhập khẩu từ Việt Nam, trong đó có nhiều lô hàng bị phát hiện nhiễm cadimi vượt ngưỡng cho phép hoặc không đạt yêu cầu về kiểm dịch thực vật.

Trao đổi với Diễn đàn Doanh nghiệp xung quanh câu chuyện này, nhiều ý kiến nhận định, vụ án cho thấy sự thiếu đồng bộ giữa các cơ quan kiểm soát chuỗi xuất khẩu. Hệ thống giám sát chất lượng, truy xuất nguồn gốc và chứng nhận vùng trồng vẫn manh mún, dễ bị lợi dụng. Khi một số doanh nghiệp vì lợi nhuận ngắn hạn mà bỏ qua quy trình, hậu quả không chỉ là mất thị trường, mà còn khiến hàng loạt nông dân, hợp tác xã chân chính có thể chịu thiệt hại nặng nề.

Luật sư Tạ Anh Tuấn, Giám đốc Công ty Luật TNHH Tạ Anh Tuấn, cho rằng, đây là bài học đắt giá về tính minh bạch và trách nhiệm thương mại. Theo ông, việc giả mạo hồ sơ xuất khẩu không chỉ vi phạm pháp luật hình sự, mà còn gây hậu quả sâu rộng đối với uy tín quốc gia và hệ thống pháp lý của Việt Nam.

“Các sai phạm trong xuất khẩu sầu riêng không chỉ là hành vi cá nhân, mà phản ánh lỗ hổng thể chế. Cần có cơ chế liên thông giữa cơ quan kiểm dịch, quản lý vùng trồng và hải quan, để mọi thông tin từ cấp mã số, truy xuất đến khai báo xuất khẩu đều được giám sát bằng dữ liệu số, tránh tình trạng “đánh tráo hồ sơ” như hiện nay”, Luật sư Tuấn nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, ông Tuấn cũng cho rằng, ngoài việc xử lý nghiêm các cá nhân vi phạm, Việt Nam cần thiết lập cơ chế cảnh báo sớm mà nhiều quốc gia đang áp dụng. Khi có sự cố về chất lượng hoặc cảnh báo từ phía nhập khẩu, thông tin phải được cập nhật tức thời đến các doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng, địa phương có vùng trồng liên quan.

“Không thể để đến khi bị đối tác phát hiện mới truy ngược hồ sơ. Đây là điểm yếu cố hữu khiến Việt Nam bị động trong xử lý khủng hoảng nông sản. Nếu chúng ta xây dựng được chuỗi kiểm soát thông minh, mọi cảnh báo đều có thể được xử lý ngay từ gốc”, ông nói.

Theo Luật sư Tuấn, điều quan trọng hơn cả là trách nhiệm của doanh nghiệp. Nhiều đơn vị thiếu kiến thức pháp lý, phụ thuộc thương lái, nên dễ bị cuốn vào vòng xoáy gian dối. Vì vậy, cần bắt buộc các doanh nghiệp xuất khẩu phải có cán bộ pháp chế hoặc tư vấn thường xuyên về quy định thương mại quốc tế, đặc biệt là với thị trường Trung Quốc, nơi có hàng rào kỹ thuật khắt khe và thay đổi liên tục.

Luật sư Tuấn cũng kiến nghị, trong dài hạn, cần xem xét xây dựng bộ quy tắc đạo đức nghề nghiệp trong xuất khẩu nông sản, có chế tài với cả doanh nghiệp môi giới và đối tác thu mua trung gian.

“Nếu chỉ xử lý vụ việc sau khi đã xảy ra, chúng ta sẽ mãi chạy theo khủng hoảng. Cần chuyển từ tư duy giải quyết hậu quả sang phòng ngừa chủ động”, Luật sư Tạ Anh Tuấn nhấn mạnh.