Bùng nổ cạnh tranh năng lượng hạt nhân ở Đông Nam Á

Đông Nam Á đang trở thành điểm nóng về cạnh tranh năng lượng với dự báo nhu cầu điện của khu vực này sẽ tăng gấp ba vào năm 2050. Khi các quốc gia trong khu vực chạy đua để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của mình, một nguồn năng lượng đang tạo ra cả hy vọng và tranh cãi: năng lượng hạt nhân.

Trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu về ảnh hưởng đang gia tăng, năng lượng hạt nhân đang nhanh chóng trở thành chiến trường quan trọng, nơi các nhà cung cấp khác nhau tranh giành để định hình tương lai của bức tranh năng lượng trong khu vực.

Vào tháng 1, Indonesia đã công bố kế hoạch xây dựng 20 nhà máy điện hạt nhân mới, với nhà máy đầu tiên sẽ đi vào hoạt động vào năm 2036. Nếu thành công, Indonesia sẽ là quốc gia Đông Nam Á đầu tiên có nhà máy điện hạt nhân đang hoạt động, một bước đột phá đối với một khu vực vốn rất thận trọng về năng lượng hạt nhân. Jakarta cũng có kế hoạch dựa vào các Lò phản ứng mô-đun nhỏ (SMR), một công nghệ mới hơn, an toàn hơn, rẻ hơn và xây dựng nhanh hơn.

Tham vọng hạt nhân của Indonesia khiến nhiều người phải ngạc nhiên. Nằm dọc theo Vành đai lửa, thường xuyên xảy ra động đất và phun trào núi lửa, người dân Indonesia vẫn lo sợ về thảm họa hạt nhân. Bất chấp những lo ngại này, Indonesia đã hợp tác với công ty con của công ty ThorCon của Mỹ tại Indonesia để phát triển ít nhất một trong 20 lò phản ứng, chủ động ứng phó với những rủi ro liên quan đến năng lượng hạt nhân.

Ngoài ra, công ty điện lực Nhà nước Indonesia PT PLN đang hợp tác với các công ty của Mỹ và Nhật Bản để tiến hành các nghiên cứu và xây dựng SMR ở các vùng xa xôi. Khi những nỗ lực này diễn ra, các cường quốc toàn cầu khác, bao gồm Hàn Quốc, Pháp, Trung Quốc và Nga, đã bày tỏ sự quan tâm đến lĩnh vực hạt nhân của Indonesia.

Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống Indonesia Prabowo đã thảo luận về hợp tác hạt nhân trong một cuộc họp cấp cao vào tháng 8 năm ngoái. Rosatom của Nga và BATAN của Indonesia đã ký một thỏa thuận hợp tác về việc xây dựng các nhà máy điện hạt nhân nổi, nhưng vẫn chưa công bố kế hoạch cụ thể.

Việc Indonesia dấn thân vào năng lượng hạt nhân phản ánh một xu hướng lớn ở Đông Nam Á: các cường quốc ngoài khu vực đang tận dụng năng lượng hạt nhân để mở rộng ảnh hưởng địa chính trị của họ.

Cụ thể, Nga đã thúc đẩy ký kết hợp tác trong lĩnh vực này với nhiều quốc gia trong khu vực. Dù chưa rõ liệu những dự án này có cho thấy sự gia tăng ảnh hưởng của Nga ở Đông Nam Á hay không, nhưng sự tham gia của Nga sẽ có tác động lớn đến các nhà cung cấp năng lượng phương Tây.

Mặc dù vậy, cuộc chiến với Ukraine đã hạn chế khả năng của Nga trở thành nhà cung cấp năng lượng hạt nhân hàng đầu, mở ra cơ hội cho các nhà cung cấp khác.

Trong khi đó, Trung Quốc đang sở hữu các kế hoạch điện hạt nhân đầy tham vọng của mình, đặc biệt là thông qua Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường (BRI). Tổng công ty hạt nhân quốc gia Trung Quốc đã đề xuất kế hoạch xây dựng 30 lò phản ứng hạt nhân tại các quốc gia đối tác BRI, điều này sẽ củng cố vị thế của Trung Quốc là quốc gia dẫn đầu toàn cầu về đầu tư năng lượng hạt nhân.

Nếu các dự án này thành công, kết hợp với năng lực trong nước của Trung Quốc, quốc gia này sẽ sở hữu chương trình hạt nhân lớn nhất thế giới.

Theo bà Kaitlyn Flynn, chuyên gia phân tích tại Viện Chính sách Chiến lược Australia (ASPI) chi nhánh Mỹ, tham vọng hạt nhân của Trung Quốc làm dấy lên những lo ngại về an toàn, đặc biệt là khi nhiều quốc gia đối tác BRI thiếu cơ sở hạ tầng công nghệ, chuyên môn và khuôn khổ pháp lý để đảm bảo hoạt động an toàn của các lò phản ứng.

Các quốc gia đối tác này sẽ nhận thấy sự phụ thuộc vào công nghệ của Trung Quốc, tạo ra lo ngại rằng Bắc Kinh có thể tận dụng các thỏa thuận năng lượng để gây sức ép kinh tế và chính trị.

Bà cũng chỉ ra, Trung Quốc là một đối tác rất hấp dẫn đối với các quốc gia muốn mở rộng công suất năng lượng bằng điện hạt nhân nhờ vào các phương thức tài chính rẻ hơn.

Tuy nhiên, Mỹ và Hàn Quốc có thể tận dụng sức mạnh chung và lợi thế so sánh khác nhau của họ để hợp tác hiệu quả, trở thành đối tác được ưa chuộng trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân tại Đông Nam Á.

Trên thực tế, Mỹ không tụt hậu trong cuộc cạnh tranh hạt nhân. Hoa Kỳ đã ký hai thỏa thuận năng lượng hạt nhân với Singapore trong năm qua, nhằm cho phép hợp tác hạt nhân sâu sắc hơn, trong cả khía cạnh không phổ biến vũ khí hạt nhân và các dự án hạt nhân dân sự.

Xuất phát từ mục 123 của Đạo luật Năng lượng Nguyên tử Hoa Kỳ, các thỏa thuận cho phép chuyển giao vật liệu, thiết bị, thành phần và thông tin hạt nhân để nghiên cứu nguyên tử và sản xuất năng lượng hạt nhân dân sự; đồng thời hợp lý hóa các yêu cầu cấp phép cho các công ty tư nhân muốn đầu tư vào công nghệ hạt nhân. Mỹ cũng có 123 Hiệp định đang có hiệu lực với Philippines, Indonesia và Việt Nam.

Tương tự, Hàn Quốc là một trong những quốc gia sản xuất năng lượng hạt nhân nổi bật nhất thế giới. Xuất khẩu công nghệ và hạ tầng hạt nhân của quốc gia này đã đạt mức cao kỷ lục trong hai năm qua, tương đương 21,9 tỷ USD.

Hàn Quốc đã thiết lập một thỏa thuận nghiên cứu về công nghệ hạt nhân và kinh tế với Philippines nhằm khôi phục nhà máy điện hạt nhân Bataan đã ngừng hoạt động. Ngoài ra, Mỹ và Hàn Quốc đã ký một Biên bản ghi nhớ vào ngày 7/1 dựa trên quan hệ đối tác lâu dài của họ để mở đường cho hợp tác năng lượng hạt nhân dân sự sâu sắc hơn ở các nước thứ ba.

Mặc dù vậy, bà Flynn cho rằng, năng lượng hạt nhân ở Đông Nam Á vẫn là một chủ đề gây tranh cãi do chi phí lớn cùng các mối quan ngại khác về môi trường và tính an toàn, những điều đã làm dấy lên sự hoài nghi của công chúng, làm hạn chế sự mở rộng hạt nhân của khu vực cho đến nay.

Các chuyên gia khuyến nghị, những lựa chọn được đưa ra không chỉ định hình tương lai năng lượng của khu vực mà còn định hình sự liên kết chính trị và kinh tế của khu vực trong nhiều thập kỷ tới. Trong cuộc cạnh tranh này, năng lượng hạt nhân không còn chỉ là tạo ra điện, mà còn là tầm ảnh hưởng toàn cầu và chiến lược trong thời gian tới.