Bước lùi của PPP?

>> Những thay đổi đáng chú ý trong đầu tư dự án cao tốc Bắc - Nam

Bởi một trong những mục tiêu quan trọng của Luật PPP là thể chế hóa định hướng, chỉ đạo về phát triển cơ sở hạ tầng quốc gia, thu hút tối đa nguồn lực của khu vực tư nhân.

Thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, mới đây, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Văn Thể đã đã có Tờ trình số 519/TTr-CP gửi Quốc hội báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án xây dựng công trình đường bộ cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2021-2025.

Thay đổi kịch bản

Theo đó, Chính phủ đề xuất đầu tư toàn 12 dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam bằng hình thức đầu tư công, gồm: Bãi Vọt - Hàm Nghi, Hàm Nghi - Vũng Áng, Vũng Áng - Bùng, Bùng - Vạn Ninh, Vạn Ninh - Cam Lộ, Quảng Ngãi - Hoài Nhơn, Hoài Nhơn - Quy Nhơn, Quy Nhơn - Chí Thạnh, Chí Thạnh - Vân Phong, Vân Phong - Nha Trang, Cần Thơ - Hậu Giang, Hậu Giang - Cà Mau.

Sơ bộ tổng mức đầu tư theo quy mô phân kỳ (4 làn xe) khoảng 146.990 tỷ đồng, gồm: Chi phí xây dựng và thiết bị (95.837 tỷ đồng), chi phí giải phóng mặt bằng, tái định cư (19.097 tỷ đồng), chi phí quản lý dự án, tư vấn, chi phí khác (12.015 tỷ đồng, chi phí dự phòng (20.041 tỷ đồng).

Đáng chú ý, phương án đầu tư và tổng vốn đầu tư của dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021 - 2025 trong Tờ trình 519 của Chính phủ đã có sự thay đổi so với hai phương án trước đó. Cụ thể, tại Tờ trình 11792 ngày 6/11/2021 gửi Chính phủ, Bộ GTVT đề xuất triển khai đầu tư 729km cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021 - 2025 với 8 dự án đầu tư công và 4 dự án theo hình thức PPP, tổng mức đầu tư khoảng 148.492 tỷ đồng.

Trước đó, tại Tờ trình 334 ngày 22/9/2021 gửi đến Quốc hội, Chính phủ đề xuất giai đoạn 2021 - 2025 sẽ triển khai đầu tư 9 dự án thành phần theo hình thức PPP dài khoảng 552km, còn lại 3 dự án thành phần (Vũng Áng - Bùng, Bùng - Vạn Ninh, Vạn Ninh - Cam Lộ) sẽ chỉ triển khai trước công tác giải phóng mặt bằng, tái định cư, tổng mức đầu tư khoảng 124.619 tỷ đồng.

Tại Tờ trình 519 ngày 15/11/2021, Chính phủ đề xuất triển khai toàn bộ 12 dự án thành phần cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021 - 2025 bằng hình thức đầu tư công, tổng vốn đầu tư khoảng 146.990 tỷ đồng.

12 dự án thành phần của dự án xây dựng tuyến đường cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2021-2025 được đề xuất vốn đầu tư công, thay vì triển khai theo hình thức đối tác công tư như đề xuất trước đó. 

Trên cơ sở tiến độ triển khai, sơ bộ nhu cầu vốn và giải ngân trong giai đoạn 2021 - 2025 cần bố trí khoảng 139.640 tỷ đồng (khoảng 95% tổng mức đầu tư), phần còn lại khoảng 7.350 tỷ đồng (khoảng 5% tổng mức đầu tư, chi phí giữ lại bảo hành công trình) chuyển tiếp bố trí giai đoạn 2026 - 2030.

Theo kế hoạch đầu tư công trung hạn 2021 - 2025 đã được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết 29 ngày 28/7/2021, dự kiến bố trí cho dự án khoảng 47.169 tỷ đồng, trong giai đoạn 2021 - 2025 cần bổ sung khoảng 92.471 tỷ đồng, Chính phủ kiến nghị cân đối từ chương trình phục hồi và phát triển KT-XH.

Về lộ trình triển khai dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 2021 - 2025, Chính phủ dự kiến công tác chuẩn bị dự án thực hiện trong năm 2021 - 2022; giải phóng mặt bằng, tái định cư năm 2022 - 2023; khởi công giữa năm 2023, cơ bản hoàn thành năm 2025.

Khó hút vốn

Hệ thống đường cao tốc đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối, vận tải hàng hóa và hành khách, phục vụ phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo quốc phòng-an ninh, rút ngắn khoảng cách và thời gian đi lại giữa các vùng, miền, tạo liên kết giữa các trung tâm kinh tế-chính trị, các địa phương, cảng biển quốc tế, cảng hàng không quốc tế... Việc đầu tư hoàn thành toàn bộ tuyến đường bộ cao tốc Bắc-Nam sẽ đáp ứng nhu cầu vận tải ngày càng cao trên hành lang kinh tế Bắc-Nam, giải quyết những hạn chế mà các tuyến quốc lộ song hành, đặc biệt Quốc lộ 1 không thể khắc phục.

Tuy nhiên, ông Nguyễn Duy Lâm, Thứ trưởng Bộ GTVT cho biết, quá trình lựa chọn nhà đầu tư thực hiện các dự án PPP cao tốc Bắc - Nam phía Đông giai đoạn 2017 - 2020 cho thấy, nhóm nhà đầu tư thực sự quan tâm đến các dự án kết cấu hạ tầng giao thông chủ yếu là các nhà đầu tư đã huy động vốn tín dụng để thực hiện các dự án BOT giai đoạn trước đây, nên khả năng tiếp tục huy động tín dụng để đầu tư các dự án mới sẽ khó khăn hơn. Bản thân các tổ chức tín dụng hiện nay chủ yếu là huy động ngắn hạn để cho vay trung và dài hạn, dẫn đến khó khăn trong cân đối nguồn vốn cho các dự án PPP hạ tầng giao thông.

Chính vì vậy, nếu triển khai toàn bộ các dự án thành phần theo phương thức PPP, Bộ GTVT lo ngại mức độ thành công sẽ không cao, có thể phát sinh các tình huống không lựa chọn được nhà đầu tư hoặc không huy động được vốn tín dụng để triển khai.

Luật PPP có hiệu lực từ đầu năm 2021, dù được đánh giá có nhiều điểm mở, song thực tế vẫn chưa đủ sức hút với nhà đầu tư quay lại lĩnh vực hạ tầng. Với 3 dự án PPP cao tốc Bắc - Nam (không được áp dụng theo luật mới), thực tế triển khai đang gặp rất nhiều vướng mắc. Cụ thể, dự án cao tốc Diễn Châu - Bãi Vọt tới nay vẫn chưa thu xếp được khoản tín dụng trị giá hơn 4.000 tỉ đồng, dù đã tới thời hạn phải huy động vốn theo hợp đồng (6 tháng tính từ thời điểm ký kết hợp đồng dự án cuối tháng 5.2021). Trong trường hợp dự án không vay được vốn, Bộ GTVT sẽ phải thu hồi lại dự án và báo cáo Chính phủ hướng xử lý.

Luật PPP đã đề cập tới cơ chế chia sẻ rủi ro giữa nhà nước và nhà đầu tư, song để tạo niềm tin cho nhà đầu tư, nhà nước phải có các cam kết rõ ràng, kèm theo đó là các chính sách hấp dẫn, đặc thù. Thực tế các dự án BOT giai đoạn trước đây vỡ phương án tài chính do chính sách thay đổi, không được tăng phí theo quy định nên không chỉ nhà đầu tư mà ngân hàng cũng rất lo ngại. Muốn tạo được niềm tin cho cả hai phía thì nhà nước cần thực hiện đúng các cam kết trong hợp đồng, cũng như chia sẻ rủi ro trong trường hợp dự án bị sụt giảm doanh thu.