Cần cơ chế kiểm soát với Quỹ nhà ở quốc gia

Bộ Xây dựng đang hoàn thiện hồ sơ dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết về Quỹ nhà ở quốc gia.

Tạo lập một nguồn cung ổn định

Theo đó, xuất phát là từ tinh thần Nghị quyết số 201/2025/QH15 thí điểm về một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển nhà ở xã hội, Quỹ nhà ở quốc gia là quỹ chỉ cho thuê, “chỉ có vào, không có ra”. Hay nói cái khác, quỹ không thực hiện hoạt động mua bán kinh doanh, chỉ đảm bảo việc cung cấp dịch vụ cho thuê nhà, được hình thành từ ngân sách nhà nước và sự đóng góp hợp pháp từ các nguồn lực khác.

Theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Thành Trung, Quỹ nhà ở quốc gia được nghiên cứu và định hướng theo mô hình đơn vị sự nghiệp công lập, hoạt động phi lợi nhuận. Nguyên tắc “chỉ có vào, không có ra” mang ý nghĩa Quỹ sẽ tập trung tuyệt đối vào việc cung cấp dịch vụ cho thuê nhà ở xã hội, nhằm tạo lập một nguồn cung ổn định, bền vững và không bị ảnh hưởng bởi những biến động của thị trường mua bán. Mô hình này không chỉ tối ưu hóa hiệu quả sử dụng đất và ngân sách mà còn giúp quỹ nhà ở được quay vòng sử dụng qua nhiều thế hệ.

Về mặt vận hành, Quỹ được hình thành từ ngân sách Nhà nước và các nguồn đóng góp hợp pháp khác. Quỹ nhận hỗ trợ từ Nhà nước về vốn điều lệ và chi phí hoạt động ở cả cấp Trung Ương và địa phương giai đoạn đầu. Sau khi đi vào vận hành và tạo ra nguồn thu, Quỹ sẽ dần tự chủ về kinh phí, đồng thời trích lập khấu hao để bảo toàn tài sản của Nhà nước.

Khẳng định việc thành lập Quỹ nhà ở quốc gia với nguyên tắc “chỉ cho thuê” sẽ mang đến nhiều kỳ vọng về giải pháp nhà ở bền vững. Tuy nhiên, nhiều ý kiến nhấn mạnh rằng, để Quỹ thực sự hiệu quả, cần xây dựng một cơ chế kiểm soát toàn diện và chặt chẽ cùng với chiến lược đa dạng hóa nguồn vốn.

Cần cơ chế kiểm soát để hiệu quả dài lâu

Góp ý dự thảo tại cuộc họp để thảo luận và góp ý Hồ sơ dự thảo Nghị định của Chính phủ quy định chi tiết về Quỹ nhà ở quốc gia, đại diện Sở Xây dựng thành phố Hà Nội nhìn nhận, nếu để doanh nghiệp thực hiện công tác cho thuê sẽ rất khó để hút nhà đầu tư. Do đó, trách nhiệm này chuyển sang cho nhà nước sẽ đem lại giá trị dài hạn, nhà nước không phải bố trí liên tiếp các quỹ nhà ở xã hội. Do quỹ đất có hạn, không thể nào bố trí mãi nhà ở xã hội được, vậy nên, quỹ này đến một mức độ nhất định sẽ quay vòng nhu cầu cho thuê.

Tuy nhiên, cần có cơ chế quy định kiểm soát lựa chọn dự án cụ thể để tránh tình trạng doanh nghiệp tồn sản phẩm và tìm đến nhà nước như một kênh để "thoát hàng". Đồng thời, cần có cơ chế quy định về chất lượng công trình. Khi nhà nước mua cần tránh tình trạng chủ đầu tư giảm chất lượng công trình để tăng lợi nhuận, cần kiểm soát chất lượng ngay từ lúc mua đến lúc nghiệm thu công trình, hạn chế tình trạng gây thất thoát tiền của nhà nước.

Theo Chuyên gia Bất động sản Trần Khánh Quang, vai trò cho thuê nhà ở xã hội nên được giao cho Nhà nước. Điều này không chỉ giúp bảo đảm giá trị dài hạn của quỹ nhà mà còn nâng cao hiệu quả quay vòng vốn, đặc biệt trong bối cảnh quỹ đất đang ngày càng khan hiếm.

Ông đặc biệt cảnh báo về sự cần thiết của một cơ chế kiểm soát chặt chẽ trong việc lựa chọn dự án, nhằm ngăn chặn tình trạng doanh nghiệp lợi dụng Quỹ để "thoát hàng" tồn kho hoặc cố ý giảm chất lượng công trình nhằm tăng lợi nhuận, gây thất thoát ngân sách.

Từ góc độ pháp lý, luật sư Lê Thu Thảo, Đoàn Luật sư TP Hồ Chí Minh nhận định, Quỹ nhà ở quốc gia là hướng đi mang tính chiến lược, đòi hỏi sự nghiên cứu thấu đáo để bảo đảm hiệu quả bền vững theo thời gian. Trong đó Nhà nước giữ vị trí trung tâm, chủ động trong việc tạo lập, điều phối và vận hành. Đi kèm với đó, một cơ chế xét duyệt và giám sát phải được thiết lập thật chặt chẽ, như một "tấm khiên" bảo vệ Quỹ, bảo đảm nguồn vốn được sử dụng hiệu quả, tránh mọi sự thất thoát và chắc chắn rằng nhà ở sẽ đến tay đúng những đối tượng thực sự có nhu cầu.

“Cần có quy định riêng cho Quỹ ở cấp quốc gia và địa phương, đồng thời bổ sung cơ chế phối hợp giữa các quỹ này. Đặc biệt, cần có sự linh hoạt trong việc xác định đối tượng thuê nhà, bao gồm cả nhóm lao động tự do vốn chiếm số lượng lớn tại các đô thị lớn. Để đẩy nhanh tiến độ cũng cần rút ngắn thủ tục phê duyệt dự án nhà ở xã hội xuống còn 3 - 4 tháng và làm rõ trách nhiệm của địa phương trong việc bố trí quỹ đất”, luật sư Lê Thu Thảo kiến nghị.