Dự án Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành áp dụng mô hình đối tác công tư (PPP) - hợp đồng BOT, đã phát sinh nhiều biến động nên cần chuyển sang BT để bảo đảm tiến độ, mục tiêu đầu tư của dự án.
Đó thông tin đề xuất từ Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành (Doanh nghiệp dự án) đối với Dự án thành phần (DATP) 1 - Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành.
Đáng chú ý, Dự án Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành đã được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết số 138/2024/QH15. Theo đó, tuyến cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành dài khoảng 128,8 km, chia thành 5 DATP với tổng mức đầu tư sơ bộ 25.540 tỷ đồng.
Trong 5 dự án này, có 4 DATP sử dụng vốn đầu tư công, còn DATP 1 (tổng mức đầu tư dự kiến 19.612 tỷ đồng) do UBND tỉnh Bình Phước trước đây (nay là tỉnh Đồng Nai) tổ chức thực hiện theo mô hình PPP, áp dụng hợp đồng BOT, với kỳ vọng thu hút nguồn lực tư nhân thông qua cơ chế thu phí hoàn vốn.
Tháng 9/2024, Chính phủ ban hành Nghị quyết 147/NQ-CP giao trách nhiệm lập Báo cáo nghiên cứu khả thi (FS), thẩm định nhà nước và phê duyệt Dự án trong năm 2024, để đảm bảo khởi công năm 2025 và hoàn thành cơ bản năm 2026.
Với hành lang pháp lý được chuẩn hóa, tuyến cao tốc nhanh chóng được Liên danh nhà đầu tư (Vingroup - Techtra) triển khai bước chuẩn bị đầu tư và DATP 1 đã được khởi công ngày 19/8/2025. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện đã nảy sinh nhiều bất cập khiến nhà đầu tư phải đề xuất phương án thay thế để đảm bảo mục tiêu dự án.
Nhiều phát sinh ngoài dự kiến?
Cụ thể, theo Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành, sau hơn 1 năm thực thi, Dự án thành phần (DATP) 1 thực hiện theo mô hình đầu tư đối tác công tư (PPP) áp dụng hợp đồng BOT đã phát sinh hàng loạt biến động ngoài dự kiến, khiến phương án tài chính không còn khả thi. Trước những bất cập đó, Nhà đầu tư đang đề xuất chuyển đổi hình thức hợp đồng từ BOT sang BT, mở ra một hướng điều chỉnh mới, nhằm bảo đảm tiến độ và mục tiêu đầu tư của Dự án.
Cũng theo Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành, DATP 1 đã lựa chọn Liên danh Tedi South - Tecco 1 là đơn vị tư vấn thiết kế kỹ thuật và Liên danh Tecco 2 - Đại học Giao thông vận tải làm đơn vị thẩm tra thiết kế kỹ thuật. Các đơn vị tư vấn đã bàn giao hồ sơ thiết kế đợt 1 với chiều dài 40,67 km tuyến chính và 10 cầu trên tuyến (đạt khoảng 30% tiến độ thiết kế toàn tuyến). Hồ sơ thiết kế đang được hoàn thiện để trình Sở Xây dựng tỉnh Đồng Nai thẩm định.
Công tác thi công DATP 1 cũng đang được Công ty CP Lizen triển khai tại Km117, thuộc xã Nha Bích (tỉnh Đồng Nai). Theo kế hoạch lựa chọn nhà thầu của Doanh nghiệp dự án, DATP 1 có 22 gói thầu, trong đó gồm 11 gói thầu tư vấn, 1 gói thầu bảo hiểm, 9 gói thầu xây lắp (6 gói xây lắp đường, 3 gói xây lắp cầu), 1 gói thầu thiết bị trạm thu phí, ITS. Đến nay, giá trị đã thực hiện của DATP 1 (bao gồm: chi phí quản lý, chi phí giai đoạn chuẩn bị đầu tư, chi phí bảo lãnh) là hơn 400 tỷ đồng.
Tuy nhiên, Báo cáo nghiên cứu khả thi và mô phỏng dòng tiền cho thấy, phương án BOT đang bộc lộ nhiều rủi ro. Cụ thể, theo Hợp đồng số 222/HĐ.BOT ký ngày 29/6/2025 với UBND tỉnh Bình Phước (cũ), doanh thu từ nguồn thu phí lại là nguồn hoàn vốn duy nhất của nhà đầu tư. Và chỉ sau 5 tháng kể từ thời điểm ký kết, dự án đã xuất hiện nhiều biến số lớn khiến doanh nghiệp dự án khó có thể đảm bảo mục tiêu đề ra.
“Việc thay đổi quy hoạch liên vùng, điều chỉnh hướng tuyến, sắp xếp lại địa giới hành chính (sáp nhập các tỉnh Bình Phước, Đắc Nông cũ) và điều chỉnh quy hoạch giao thông theo chiến lược liên kết Tây Nguyên - Đông Nam Bộ khiến nhiều tuyến kết nối mới hình thành; làm phân tán lưu lượng dự kiến của cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành. Điều này làm giảm đáng kể doanh thu so với dự báo”, doanh nghiệp dự án nêu.
Ở một diễn biến khác, theo đánh giá của Techcombank (ngân hàng được đề nghị thu xếp vốn cho DATP 1), DATP 1 có khả năng khó thu hồi vốn vay do các yếu tố thay đổi hoàn cảnh cơ bản không thẩm định được. Cụ thể, về hướng tuyến, nút giao và phương án khai thác sau khi sáp nhập, điều chỉnh địa giới giữa Bình Phước và Đắk Nông, tuyến cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành không có sự thay đổi về điểm đầu và điểm cuối địa lý, nhưng có thay đổi về ranh giới hành chính, quy hoạch vùng và thẩm quyền phê duyệt, cũng như các định hướng phát triển kinh tế vùng/khu vực bị điều chỉnh theo. Những thay đổi này có thể dẫn tới lưu lượng xe bị ảnh hưởng.
“Mục tiêu ban đầu là xây dựng tuyến cao tốc trọng điểm kết nối vùng Tây Nguyên với vùng Đông Nam Bộ, kết nối các tỉnh Bình Phước, Đắk Nông và các địa phương khác với TP HCM, nhưng sau khi sáp nhập tỉnh Bình Phước vào tỉnh Đồng Nai, tỉnh Đắk Nông vào tỉnh Lâm Đồng, các tuyến đường có sự thay đổi rất lớn về địa chính, về nhu cầu và sự cần thiết kết nối khi không còn là trục giao thông trung tâm của khu vực”, Techcombank nêu.
Cũng theo Techcombank, ngoài ra, quy hoạch giao thông mới gây quan ngại về lưu lượng, doanh thu và nguồn trả nợ của DATP 1. Quy hoạch giao thông mới theo trục Đông - Tây (hướng biển) sau sáp nhập tỉnh có sự xuất hiện của dự án đường bộ cao tốc Gia Nghĩa - Bảo Lộc - Phan Thiết, dự kiến sẽ tác động đáng kể đến nhu cầu sử dụng đường cao tốc Bắc - Nam phía Tây đoạn Gia Nghĩa - Chơn Thành. Chưa kể, một biến số khác nảy sinh là giá vật liệu xây dựng, chi phí GPMB và yêu cầu tiêu chuẩn kỹ thuật mới.
Đề xuất phương thức đổi đất lấy hạ tầng (BT)?
Nêu chí tiết những lý do chuyển đổi từ phương thức đầu tư BOT sang BT, đại diện Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành, so sánh tiến độ GPMB tại Hợp đồng số 222/HĐ.BOT (trong tháng 9/2025, bàn giao 30% diện tích mặt bằng sạch) thì DATP 1 đã bị chậm tiến độ từ 2 - 3 tháng. Về giá vật liệu, mặc dù Nghị quyết 147/NQ-CP cho phép áp dụng cơ chế đặc thù, nhưng mức biến động chi phí vẫn vượt xa giả định ban đầu, làm tăng chi phí khấu hao và nghĩa vụ tài chính khi thực hiện Dự án.
Vì vậy, Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành có văn bản gửi UBND tỉnh Đồng Nai đề xuất chuyển đổi hình thức đầu tư từ BOT sang BT (xây dựng - chuyển giao). Sở dĩ, doanh nghiệp dự án đề xuất chuyển đổi hình thức đầu tư là vì: Căn cứ Luật PPP 2020 và các văn bản sửa đổi, bổ sung cho phép điều chỉnh hợp đồng dự án khi xuất hiện yếu tố khách quan làm thay đổi căn bản tính khả thi tài chính; khi có biến động pháp lý, quy hoạch hoặc kinh tế ảnh hưởng nghiêm trọng đến dòng tiền dự án; và khi việc điều chỉnh nhằm bảo đảm mục tiêu dự án. Tiếp đến, Điều 86, Hợp đồng BOT số 222/HĐ.BOT cũng quy định thủ tục, nghĩa vụ, trách nhiệm của các bên khi điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án khi sửa đổi hợp đồng.
Cũng theo Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành, căn cứ tại Khoản 2, Điều 2 Nghị quyết 138/QH15 nêu: “DATP 1 được đầu tư theo phương thức đối tác công tư, loại hợp đồng Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao (BOT), được áp dụng cơ chế bảo đảm đầu tư, cơ chế chia sẻ phần giảm doanh thu theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư”.
“DATP 1 chịu tác động từ thay đổi quy hoạch vùng, điều chỉnh địa giới hành chính, thay đổi trung tâm hành chính cấp tỉnh… nên việc đề xuất chuyển đổi hình thức từ BOT sang BT là có cơ sở, nhằm bảo đảm khả thi về tài chính, tối ưu tiến độ thi công.
Do đó, doanh nghiệp dự án kiến nghị, UBND tỉnh Đồng Nai xem xét khách quan và đánh giá toàn diện tính khả thi về cân đối nguồn lực quỹ đất tại tỉnh Đồng Nai đối ứng với toàn bộ giá trị DATP 1 là 19.965 tỷ đồng, qua đó có thể sử dụng phương án thanh toán bằng quỹ đất khi sử dụng hình thức BT.
Việc xác định quỹ đất khả thi sẽ giúp tối ưu hóa phương án tài chính, giảm áp lực ngân sách, đồng thời là cơ sở để DATP 1 không phải thu phí trực tiếp người dân. Doanh nghiệp dự án đồng thời có báo cáo đề xuất hướng xử lý 6.842 tỷ đồng từ ngân sách đã bố trí cho Dự án, đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật”, đại diện Công ty TNHH Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành đề xuất.
Đánh giá về đề xuất của doanh nghiệp dự án khi chuyển đổi từ phương thức BOT sang BT, TS Phạm Viết Thuận - Viện trưởng Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TP HCM, cho rằng Cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành đã được Quốc hội thông qua tại Nghị quyết số 138/2024/QH15, ngày 28 tháng 6 năm 2024. Trong đó, Dự án thành phần 1 được đầu tư theo phương thức đối tác công tư, loại hợp đồng Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao (BOT), được áp dụng cơ chế bảo đảm đầu tư, cơ chế chia sẻ phần giảm doanh thu theo quy định của pháp luật về đầu tư theo phương thức đối tác công tư.
Mặt khác, khi Quốc hội duyệt chủ trương đầu tư tuyến cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành với mục tiêu không chỉ dừng lại là hình thành một trục động lực mới, kết nối Tây Nguyên với Đông Nam Bộ, thúc đẩy phát triển kinh tế, mà còn làm nhiệm vụ rất quan trọng là đảm bảo và hỗ trợ nhiệm vụ an ninh - quốc phòng.
Cũng theo TS Thuận, có thể nói, sau sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, cũng như các Bộ ngành liên quan, chắc chắn sẽ có những biến động và tác động tới các doanh nghiệp, dự án. Do đó, việc doanh nghiệp dự án nêu ra những bất cập làm phát sinh nhiều bất lợi và đề xuất điều chỉnh cho phù hợp là hoàn toàn có cơ sở.
“Những thay đổi, biến động và có nguy cơ làm mất cân đối tài chính trong hợp đồng BOT giữa Nhà nước và doanh nghiệp dự án là khách quan, có cơ sở xem xét. Song, việc chuyển đổi phương thức đầu tư từ BOT sang BT cần được xem xét cẩn trọng, chặt chẽ để phù bối cảnh. Bởi, trên thực tế, Nghị quyết 138/QH15 đã ghi rõ DATP 1 được đầu tư theo phương thức BOT nên các cơ quan quản lý Nhà nước, đặc biệt là các cơ quan tham mưu, giúp việc phải nghiên cứu một cách kỹ lưỡng trước khi đưa ra, trình quyết định có nên thay thế hay không”, TS Thuận nêu.
.jpeg "Đắk Nông: Khởi công dự án thành phần 2 cao tốc Gia Nghĩa - Chơn Thành")