Gửi bình luận
Với sự ra đời của các quy định ASC mới, nhiều thách thức và bất cập đã phát sinh đối với các doanh nghiệp thủy sản Việt.
Chứng nhận ASC đang ngày càng khẳng định vị thế là một trong ba chứng nhận hàng đầu được nhiều doanh nghiệp thủy sản Việt Nam áp dụng, bên cạnh GlobalG.A.P và BAP. Theo bà Trần Hoàng Yến – Phó Trưởng Văn phòng đại diện Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản (VASEP) - thì chứng nhận này đóng vai trò then chốt, được các thị trường lớn như EU, Canada và Nhật Bản yêu cầu, mang lại nhiều lợi thế về mở rộng thị trường xuất khẩu, tăng cường niềm tin người tiêu dùng toàn cầu, cải thiện hiệu quả sản xuất và nâng cao thương hiệu sản phẩm. Thậm chí, Việt Nam đang tự hào dẫn đầu thế giới về số lượng trại nuôi đạt chuẩn ASC, chiếm 44% tổng số trại tôm ASC toàn cầu và 100% đối với cá tra.
Tuy nhiên, với sự ra đời của các quy định trong ASC mới, bao gồm tiêu chuẩn nhà máy thức ăn, tiêu chuẩn trang trại phiên bản mới nhất và tiêu chuẩn chuỗi hành trình sản phẩm, nhiều thách thức và bất cập đã phát sinh. Bà Yến tổng hợp ý kiến của các doanh nghiệp cho rằng những quy định này chưa phù hợp với điều kiện thực tiễn Việt Nam và chưa hài hòa với thông lệ quốc tế.
Một trong những vấn đề cốt lõi được nêu ra là quy định về kháng sinh và an sinh động vật. Các doanh nghiệp cho rằng quy định kháng sinh của ASC chưa cụ thể, thậm chí mâu thuẫn với các quy định của các thị trường quốc tế như EU và các tiêu chuẩn khác như BAP. Cụ thể, một số kháng sinh được EU cho phép lại không được ASC chấp thuận, trong khi một kháng sinh bị cấm ở EU, Mỹ, Nhật Bản là Chloramphenicol lại được ASC cho phép. Việc ASC không cho phép sử dụng kháng sinh khi tôm bệnh cũng bị coi là vi phạm quy định về an sinh động vật, gây đau đớn kéo dài cho tôm.
Thêm vào đó, việc phát hiện kháng sinh trên vỏ tôm (do môi trường hoặc tôm tự nhiên) nhưng ASC không quy định rõ việc kiểm tra trên thịt hay cả vỏ đã khiến nhiều cơ sở nuôi quảng canh bị "oan" khi bị quy kết vi phạm. Các doanh nghiệp đề xuất ASC cần ban hành tiêu chuẩn kháng sinh cụ thể hơn, tham khảo EU và BAP, đồng thời quy định chỉ kiểm tra kháng sinh trên thịt tôm.
Về hệ thống truy xuất nguồn gốc (CoC) của ASC, bà Yến nêu lên lo ngại về khả năng rò rỉ thông tin kinh doanh nhạy cảm như lượng thả nuôi, sản lượng và tồn kho, điều này có thể dẫn đến việc khách hàng ép giá hoặc đối thủ cạnh tranh lợi dụng. Các doanh nghiệp cũng gặp khó khăn với việc khai báo lặp lại, không kế thừa thông tin về hóa đơn, giống, thức ăn khi chuyển giai đoạn nuôi hoặc chuyển ao, gây lãng phí thời gian và dễ sai sót. VASEP kiến nghị ASC quy định rõ hơn về thông tin và tần suất khai báo, thiết lập quy trình bảo mật và cơ chế xử lý khi thông tin bị rò rỉ, cũng như cải thiện hệ thống khai báo theo chuỗi.
Các quy định về khoảng cách vùng đệm cũng là một thách thức lớn. Bà Yến cho biết yêu cầu vùng nuôi tôm cách biển 100m và cá cách sông 15m dẫn đến lãng phí diện tích đất nuôi đã được quy hoạch, trong khi chi phí đất rất cao. ASC hiện chưa chấp nhận các biện pháp chống xâm thực như trồng cây để tiếp tục sử dụng đất. VASEP đề xuất điều chỉnh linh hoạt quy định dựa trên thực tế vùng và quy hoạch của Việt Nam, chấp nhận nếu có biện pháp chống xâm thực.
Ngoài ra, bà Yến còn chỉ ra nhiều điểm bất cập khác. Yêu cầu kiểm soát độ mặn của nước giếng cách vùng nuôi 25m được xem là tốn kém và không thực tế, với đề xuất bỏ yêu cầu hoặc áp dụng linh hoạt như BAP. Việc đo mực nước ngầm của giếng sâu, miệng bé cũng gặp khó khăn lớn về chi phí và khả thi, nên chỉ nên áp dụng ở những vùng khan hiếm nguồn nước.
Về quản lý rác thải, yêu cầu dọn dẹp tuyệt đối tại khu vực ven biển là khó khả thi do sóng triều liên tục đưa rác vào. Đồng thời, việc ASC coi bao bì hóa chất không chứa chất độc hại là rác thải nguy hại, trong khi luật Việt Nam cho phép tái chế, gây lãng phí và không thân thiện với môi trường. VASEP kiến nghị cho phép một lượng rác nhất định ở vùng ven biển và nhận diện rác thải nguy hại theo luật Việt Nam để có thể tái chế.
Về hiệu lực chứng nhận và thông báo đình chỉ, bà Yến phản ánh rằng quy định của ASC chưa rõ ràng về thời hạn treo/cấp lại chứng nhận, và ngày hiệu lực đình chỉ thường sớm hơn ngày doanh nghiệp nhận được thông báo, gây thiệt hại lớn về kinh tế và uy tín. Các doanh nghiệp đề xuất quy định rõ ràng hơn về thời hạn, cơ chế cấp lại và đảm bảo ngày hiệu lực đình chỉ phải sau ngày doanh nghiệp nhận được thông báo.
Đối với vùng nuôi đa loài, ASC yêu cầu đánh giá riêng từng loài dù cùng trang trại và điều kiện chung, khiến doanh nghiệp đề xuất hợp nhất quy trình đánh giá.
Vấn đề hồi tố hiệu lực chứng nhận khi bị treo cũng gây tổn thất lớn, và các doanh nghiệp yêu cầu bổ sung quy định không hồi tố và minh bạch trách nhiệm của ASC/đơn vị đánh giá.
Những thách thức này, theo bà Yến, đang gia tăng chi phí sản xuất, gây tổn thất hình ảnh và uy tín cho doanh nghiệp, tạo tâm lý e ngại, làm giảm động lực cho việc áp dụng ASC. VASEP kiến nghị ASC sớm xem xét hài hòa các quy định với thông lệ quốc tế (EU, Hoa Kỳ, BAP, Codex Alimentarius) và pháp luật Việt Nam, đơn giản hóa các yêu cầu quản lý truy xuất nguồn gốc, tăng cường bảo mật thông tin, minh bạch quy trình xử lý vi phạm và cấp lại chứng nhận, áp dụng theo điều kiện của Việt Nam.
Ông Koji Yamamoto – Tổng Giám đốc ASC tại Nhật Bản, Trưởng nhóm hợp tác sản xuất khu vực Đông Nam Á - đại diện ASC gửi lời cảm ơn VASEP và bà Yến vì đã thu thập những phản hồi chi tiết từ các thành viên. Ông khẳng định rằng ASC là một tổ chức phi lợi nhuận hướng đến mục tiêu, cam kết cải thiện chương trình dựa trên những đóng góp và đang chuẩn bị phản hồi bằng văn bản cho tất cả các điểm được nêu ra. Ông giải thích rằng chương trình ASC mang tính quốc tế và phải tích hợp nhiều khuôn khổ quốc tế khác nhau, đôi khi dẫn đến sự không nhất quán giữa các yêu cầu của chính phủ quốc gia và yêu cầu của ASC. Tuy nhiên, ASC có quy trình chính thức để điều chỉnh những tình huống thực tế thông qua "yêu cầu điều chỉnh" (variance request), nhằm sửa đổi tiêu chuẩn hoặc cho phép các giải pháp thay thế.
Ông Yamamoto thừa nhận vấn đề kháng sinh là điều ASC muốn hợp tác chặt chẽ. Ông giải thích rằng yêu cầu của ASC khá bắt buộc, và tiêu chuẩn đối với tôm đặc biệt nghiêm ngặt hơn so với các loài khác do yêu cầu thị trường và đặc tính sinh học. Nếu kháng sinh được sử dụng, lô sản phẩm đó sẽ không được bán dưới nhãn ASC, nhưng trang trại vẫn có thể duy trì chứng nhận ASC và bán sản phẩm đó như sản phẩm thông thường. ASC cũng có đội ngũ giám sát trực tiếp tại chỗ và lấy mẫu từ các nhà máy chế biến.
Về tiêu chuẩn thức ăn mới của ASC, ông Yamamoto cho biết tiêu chuẩn này đã được ban hành từ năm 2023 và sẽ trở thành bắt buộc từ tháng 10 năm nay. Điều này có nghĩa là các nhà sản xuất được chứng nhận ASC hiện tại sẽ phải chuyển sang sử dụng thức ăn từ các nhà máy thức ăn được chứng nhận ASC. Ông kêu gọi các nhà sản xuất chia sẻ mọi khó khăn trong việc đáp ứng yêu cầu này để ASC có thể cùng tìm giải pháp.
Ông Yamamoto đã ghi nhận những khó khăn do đại diện VASEP nêu ra và tái khẳng định rằng ASC có cơ chế "yêu cầu điều chỉnh" để xem xét tình hình cụ thể từng trường hợp và tìm ra giải pháp tốt nhất, nhấn mạnh rằng việc không tuân thủ ngay lập tức không có nghĩa là bị loại khỏi chương trình.
VASEP cũng cam kết sẵn sàng đồng hành doanh nghiệp và ASC trong việc xem xét, sửa đổi để hoàn thiện tiêu chuẩn ASC phù hợp với điều kiện thực tiễn, thông lệ quốc tế và quy định pháp luật Việt Nam. Với những cam kết từ ASC và sự đồng hành của VASEP, hy vọng các bất cập sẽ sớm được giải quyết, giúp ngành thủy sản Việt Nam tiếp tục phát triển bền vững trên thị trường quốc tế.
