“Đại phẫu” thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư

Luật sư Nguyễn Thanh Hà, Chủ tịch Công ty Luật SBLAW thừa nhận, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư đang bị hành chính hóa quá mức, biến thành một "rào cản kỹ thuật" khiến doanh nghiệp phải rơi vào vòng xoáy "xin - cho" ngay từ bước đầu tiên, đặc biệt là những dự án liên quan đến đất đai, tài nguyên hoặc quy hoạch.

Nặng tính "xin - cho"

Theo ông Hà, quy trình thẩm định hiện nay đang quá phụ thuộc vào sự phối hợp của nhiều sở, ngành. Chỉ cần một đơn vị chậm trả lời hoặc có ý kiến chưa thống nhất, hồ sơ sẽ bị "treo" vô thời hạn. Thậm chí, có những trường hợp, các sở, ngành đưa ra ý kiến mâu thuẫn nhau, khiến cơ quan chủ trì không thể tổng hợp để trình cấp có thẩm quyền. "Không ít dự án khu đô thị lớn đã phải mất cả năm trời chỉ để chờ thẩm định, dù doanh nghiệp đã nộp đầy đủ hồ sơ", ông Hà dẫn chứng.

Một thực trạng khác đang khiến nhà đầu tư "lao đao" là sự thay đổi quy hoạch đột ngột từ phía chính quyền địa phương. Có dự án đã được giới thiệu địa điểm, thực hiện đầy đủ các bước nghiên cứu khả thi, thậm chí nhận được chấp thuận sơ bộ. Nhưng khi xin chủ trương đầu tư, địa phương lại điều chỉnh quy hoạch, khiến dự án bị loại khỏi quy hoạch phù hợp, đẩy nhà đầu tư vào thế "trắng tay".

Ngoài ra, tình trạng "giấy phép con không tên" cũng là nỗi ám ảnh với nhiều nhà đầu tư. Dù pháp luật không yêu cầu, nhưng để hoàn tất thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, nhiều doanh nghiệp vẫn phải "vượt ải" những văn bản như "đồng thuận", "chấp thuận sơ bộ" từ các cơ quan, ban ngành khác nhau, gây tốn kém thời gian và chi phí lớn.

Rút gọn phạm vi áp dụng

Dù mang nặng tính "xin - cho" và tạo ra không ít rào cản cho doanh nghiệp, nhưng theo nhiều chuyên gia, việc bỏ hoàn toàn thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư là điều không nên và không phù hợp với bối cảnh hiện nay của Việt Nam.

Luật sư Lê Cao, Giám đốc điều hành Công ty Luật FDVN thừa nhận, về bản chất, chấp thuận chủ trương đầu tư là một khâu kiểm soát đầu vào quan trọng của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền nhằm xác định rõ các yếu tố then chốt của một dự án, như mục tiêu, địa điểm, quy mô, tiến độ, thời hạn thực hiện, hình thức lựa chọn nhà đầu tư, cũng như các cơ chế, chính sách đặc biệt (nếu có). Đây là những yếu tố cần thiết để đảm bảo rằng dự án phù hợp với quy hoạch, định hướng phát triển chung và có khả năng triển khai thực tiễn. Với những nội dung như vậy, nếu bỏ qua toàn bộ hoạt động chấp thuận chủ trương đầu tư, sẽ dẫn tới sự buông lỏng trong quản lý Nhà nước, nhất là với các dự án có quy mô lớn, tác động sâu rộng.

Hơn hết, những dự án đặc biệt quan trọng sẽ thuộc thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ. Nếu thủ tục này bị xóa bỏ, ai sẽ đủ thẩm quyền thay thế phê duyệt?. Điều này có nguy cơ tạo ra sự "đánh đồng" giữa các dự án lớn, nhỏ, giữa dự án trọng điểm quốc gia và các dự án thông thường, từ đó làm giảm hiệu quả giám sát, quản lý đầu tư ở tầm vĩ mô.

Trên thực tế, vấn đề cốt lõi không phải bỏ hay giữ thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, mà là làm thế nào để khâu thủ tục này thực sự đơn giản, minh bạch, tránh "xin - cho". "Thay vì bỏ hay giữ, sửa thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư là khả thi nhất, vừa phù hợp với mục tiêu cải cách hành chính, vừa đảm bảo hiệu quả quản lý Nhà nước", luật sư Nguyễn Thanh Hà chia sẻ.

Theo đó, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư cần sửa theo hướng chỉ áp dụng đối với các dự án có tính chất đặc biệt, như sử dụng đất lúa, đất rừng, đất quốc phòng - an ninh; xin ưu đãi vượt khung quy định; tác động lớn đến môi trường hoặc điều chỉnh quy hoạch lớn. Cùng với đó là tích hợp với các thủ tục khác, giảm số vòng xét duyệt, đẩy mạnh liên thông điện tử giữa các cơ quan. Công khai, minh bạch tiêu chí và quy trình xét duyệt, tránh tình trạng "xin – cho" cũng là một yêu cầu quan trọng. Ngoài ra, phải tăng cường hậu kiểm thay vì tiền kiểm, đồng thời có chế tài rõ ràng đối với những trường hợp vi phạm.

Luật sư Lê Cao cũng cho rằng, chỉ những dự án thực sự tầm vóc và quan trọng mới cần qua thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, và thủ tục này chỉ nên quy định thẩm quyền của Quốc hội và Thủ tướng Chính phủ. Đối với các dự án thuộc thẩm quyền UBND cấp tỉnh, thành phố, cần hệ thống hóa điều kiện, quy trình cấp phép đầu tư, đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư nhằm kiểm soát hiệu quả, giảm chồng chéo. Bên cạnh đó, phải xây dựng hệ thống dữ liệu minh bạch, đồng bộ về quỹ đất, quy hoạch, điều kiện đầu tư, cung cấp thông tin công khai về chính sách, yêu cầu đặc thù của từng địa phương để doanh nghiệp không phải mò mẫm đi tìm.