Việc thiếu hụt nguồn cung vật liệu xây dựng thông thường đã trở thành một trở ngại lớn, đe dọa trực tiếp đến tiến độ giải ngân vốn đầu tư công.
Nội dung trên được ông Võ Minh Đức – Phó Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Khoáng sản TP HCM, Phó Chủ tịch Hiệp hội Vật liệu xây dựng Việt Nam nêu tại Tọa đàm “Đầu tư công - gỡ nút thắt để bứt phá tăng trưởng năm 2026”, do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp, phối hợp với Hiệp hội Công nghiệp khoáng sản TP HCM tổ chức chiều ngày 23/12, tại TP HCM.
Phát biểu tại phiên trao đổi của Tọa đàm, ông Võ Minh Đức cho rằng, trong giai đoạn vừa qua, tình hình đầu tư công và thị trường bất động sản đã rơi vào trạng thái “rối ren” do sự thiếu hụt nguồn vật liệu trầm trọng, dẫn đến giá cả leo thang và gây khó khăn cho các nhà thầu triển khai dự án.
Theo phân tích của ông Võ Minh Đức, các giải pháp hiện nay chủ yếu mới chỉ giải quyết được phần ngọn, trong khi cái gốc của vấn đề nằm ở những lỗ hổng pháp lý và tư duy quản lý. Ông cho rằng, hiện nay Việt Nam đang thiếu một quy hoạch tổng thể về vật liệu xây dựng thông thường ở cấp quốc gia. Trong khi các loại vật liệu như xi măng, gạch ốp lát, kính đã có quy hoạch phát triển rõ ràng đến năm 2030 và tầm nhìn 2050, thì các loại vật liệu thiết yếu cho san lấp và hạ tầng như đất, cát, đá lại đang nằm trong một khoảng trống quản lý.
“Điều này dẫn đến việc không có cơ quan nào thực sự nắm giữ vai trò điều tiết và tổng hợp nhu cầu vật liệu thông thường để phục vụ cho các công trình quốc gia”, ông Võ Minh Đức chia sẻ.
Ông cũng nhấn mạnh sự lệch pha giữa quy hoạch và thực tế khai thác. Theo đó, tại khu vực miền Đông và miền Tây Nam Bộ, nhu cầu vật liệu đá xây dựng và cát san lấp đang cực kỳ lớn, đặc biệt là khi các dự án cao tốc đồng loạt triển khai. Mặc dù quy hoạch đã được phê duyệt với trữ lượng lên tới hàng tỷ mét khối đá, nhưng để đưa được nguồn tài nguyên này vào thực tế lại là một hành trình gian nan.
Các giấy phép khai thác cũ thường chỉ có thời hạn ngắn, sản lượng thấp và giới hạn độ sâu khai thác rất hạn chế, có nơi chỉ cho phép khai thác sâu 10 mét trong khi tài nguyên phân bố sâu đến hàng trăm mét. Khi nhu cầu đột ngột tăng cao, các thủ tục để thay đổi công suất, thông mỏ hay mở rộng quy mô gặp phải rào cản hành chính phức tạp khiến doanh nghiệp nản lòng.
Theo ông Võ Minh Đức, các sở ngành địa phương hiện nay thường có tâm lý làm việc sao cho “chắc ăn” để tránh sai sót, dẫn đến việc cấp phép và điều phối vật liệu bị chậm trễ, ảnh hưởng đến kế hoạch của các ban quản lý dự án giao thông. Ngay cả tại các đô thị đặc biệt như TP HCM, nhu cầu đá xây dựng cho năm 2026 dự kiến lên tới 26 triệu m3, nhưng việc liên kết vùng để điều tiết nguồn cung từ các tỉnh lân cận vẫn chưa có cơ chế rõ ràng.
Về khía cạnh kỹ thuật và định mức, ông Võ Minh Đức cho rằng nhiều quy định đã lỗi thời trong công tác thăm dò khoáng sản. Việc bắt buộc phải khoan thăm dò với mật độ quá dày đối với những khối đá có cấu tạo đơn giản không chỉ gây lãng phí thời gian, tiền bạc mà còn làm chậm tiến độ cấp phép mỏ một cách vô lý.
Một điểm nghẽn lớn khác được ông chỉ ra là sự thiếu đồng bộ trong quá trình triển khai dự án đầu tư công. Thông thường, công tác chuẩn bị nguồn vật liệu chỉ được bắt đầu khi dự án đã triển khai thi công, dẫn đến tình trạng “nước đến chân mới nhảy”.
Từ đó, ông Võ Minh Đức kiến nghị, việc đảm bảo nguồn cung vật liệu cần phải được thực hiện song song và đồng thời với công tác giải phóng mặt bằng ngay từ khi Quốc hội và Chính phủ phê duyệt chủ trương đầu tư. Nếu không có cái nhìn tổng thể về nguồn cung ngay từ đầu, các nhà thầu sẽ rơi vào cảnh “vỡ kế hoạch” khi phải chạy vạy khắp nơi để tìm nguyên liệu.
Để khắc phục những tồn tại này, ông Võ Minh Đức đã đưa ra một lộ trình giải pháp quyết liệt. Theo đó, ông kiến nghị Bộ Xây dựng đóng vai trò là đầu mối chỉ đạo, phối hợp liên vùng và điều tiết nhà nước đối với nhu cầu vật liệu xây dựng thông thường phục vụ đầu tư công nhằm tránh tình trạng cục bộ địa phương.
Các địa phương cũng cần lập quy hoạch nhu cầu vật liệu phù hợp với quy hoạch khoáng sản, cho phép các mỏ hiện hữu được linh hoạt nâng công suất và tăng độ sâu khai thác dựa trên nhu cầu thực tế của thị trường thay vì áp đặt các định mức cứng nhắc.
Ông cũng kỳ vọng vào sự thay đổi của Luật Địa chất và Khoáng sản năm 2024 trong việc phân cấp cho chính quyền địa phương phê duyệt các khu vực không đấu giá quyền khai thác. Đây là mấu chốt để giải quyết bài toán cho các mỏ đang hoạt động muốn mở rộng hoặc xuống sâu mà không phải trải qua quy trình đấu giá phức tạp, vốn thường gây ra xung đột về quyền lợi đất đai và máy móc thiết bị giữa doanh nghiệp cũ và mới. Đồng thời, cần mạnh dạn chuyển từ tư duy “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” trong quản lý đầu tư để giảm bớt các thủ tục hành chính rườm rà cho doanh nghiệp.
“Nếu chúng ta có được sự chủ động, có kế hoạch cung ứng dài hạn cho cả giai đoạn 2026 – 2030 thì bộ máy lãnh đạo sẽ không phải vất vả xử lý những vấn đề mang tính sự vụ như vậy. Chỉ khi cái gốc của chính sách được khơi thông và cái tâm của người thực thi được đặt đúng chỗ, nguồn lực vật liệu mới thực sự trở thành bệ đỡ vững chắc cho các công trình hạ tầng vươn xa”, ông Võ Minh Đức nhấn mạnh.
