Định hình tương lai nước bền vững

Hôm qua ngày 22/10/2025, Triển lãm Vietwater 2025 lần thứ 16 đã khai mạc tại Trung tâm Hội chợ & Triển lãm Sài Gòn (SECC), quy tụ hơn 400 doanh nghiệp đến từ 25 đến 45 quốc gia và vùng lãnh thổ. Song song với đó là chuỗi các hội thảo quốc tế tập trung vào chủ đề cấp thiết: "Quản trị nước bền vững trong kỷ nguyên mới", nhằm tìm kiếm lời giải cho những thách thức lớn mà ngành nước Việt Nam đang phải đối mặt.

Ông Ben Wong – Tổng giám đốc Informa Markets VietNam phát biểu: “Việt Nam đang đối mặt với những thách thức hiện hữu liên quan đến nước, từ lũ lụt đô thị và khan hiếm nước đến xâm nhập mặn và quản lý nước thải công nghiệp. Chúng cần xây dựng một Việt Nam nơi tài nguyên nước được quản lý bền vững, nước sạch dễ tiếp cận đối với tất cả mọi người, và tăng trưởng công nghiệp phù hợp với bảo vệ môi trường”.

Các chuyên gia đã chỉ ra rằng, Việt Nam chịu áp lực chưa từng có do quá trình đô thị hóa nhanh chóng, công nghiệp hóa mạnh mẽ và tác động ngày càng gay gắt của biến đổi khí hậu. Những thách thức hiện hữu bao gồm việc nguồn nước phụ thuộc chủ yếu vào nước ngoài (chiếm đến 63% tổng nguồn nước), phân bố không đồng đều, mâu thuẫn khai thác nước gia tăng, và đặc biệt là hiệu quả sử dụng nước còn thấp. Theo số liệu ước tính của GS Nguyễn Văn Tỉnh – nguyên Tổng Cục trưởng Tổng cục Thủy lợi, Chủ nhiệm Chương trình KHCN về an ninh nguồn nước, Việt Nam chỉ đạt khoảng 4 USD/m³ nước được phân phối, so với mức trung bình toàn cầu là 21 USD/m³. Vấn đề ô nhiễm nguồn nước, xâm nhập mặn, và lũ lụt đô thị cũng trở nên trầm trọng hơn bao giờ hết.

GS, TS Nguyễn Văn Phước - Chủ tịch Hội Nước và Môi trường TP HCM khẳng định, chúng ta không thể tiếp tục theo con đường khai thác như cũ mà phải quyết liệt chuyển đổi sang mô hình Kinh tế tuần hoàn, phải coi nước đã qua sử dụng là nguồn tài nguyên.

Cụ thể hóa mô hình này, ThS Nguyễn Xuân Tùng - Viện Tài nguyên Môi trường, Đại học Quốc gia Hà Nội đã giới thiệu nhiều giải pháp công nghệ cao giúp các doanh nghiệp không chỉ đạt được Quy chuẩn xả thải mới QCVN 40:2025 rất nghiêm ngặt của Việt Nam, mà còn tối ưu hóa chi phí vận hành. Theo so sánh của ông Tùng, tiêu chuẩn xả thải của Việt Nam cao hạng nhất so với các nước trong khu vực. Ông Tùng cho biết, việc áp dụng công nghệ vi sinh kỵ khí thay thế cho hiếu khí trong xử lý nước thải đã được chứng minh có thể tiết kiệm hơn 770.000 USD chi phí năng lượng trong một năm, đồng thời thu hồi được khí metan để đốt phát điện. Ông cũng cho biết, việc sử dụng công nghệ FBR Fenton để cải tạo hệ thống xử lý nước thải công nghiệp tại một nhà máy FDI ở Bình Dương đã giúp chủ đầu tư tiết kiệm hơn 830.000 USD chi phí vận hành chỉ trong một năm.

Thành phố “bọt biển”

Để đối phó với thách thức ngập lụt đô thị và biến đổi khí hậu, các chuyên gia đã trình bày các mô hình quản lý nước kết hợp giữa giải pháp dựa trên tự nhiên và kỹ thuật thông minh. Ông Steven Petit - đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp Châu Âu tại Việt Nam và ông Frank Pogade – Chủ tịch Trung tâm nước Đông Nam Á đã giới thiệu khái niệm Hạ tầng Xanh-Xanh Dương (BGI) và "Thành phố Bọt biển" (Sponge City), nhấn mạnh rằng mục tiêu là giữ nước lại trong khu vực cho đến khi đỉnh lũ qua đi, áp dụng chiến lược "Trì hoãn – Lưu trữ – Thoát nước". Ông Petit cho biết, tại TP Thủ Đức, việc áp dụng BGI bao gồm các công cụ như công viên đất ngập nước và các biện pháp giữ nước đã làm cho chi phí cơ sở hạ tầng kỹ thuật trở nên rẻ hơn rất nhiều.

Bổ sung cho giải pháp tự nhiên, ông Pogade tập trung vào các giải pháp kỹ thuật để tăng cường khả năng chống lũ. Ông Pogade cho rằng bể chứa ngầm (underground detention tanks) là cần thiết để lưu trữ lượng lớn nước, giải pháp này đã được chứng minh là hiệu quả ở Nhật Bản và Trung Quốc, mặc dù rất tốn kém. Ông cũng đề xuất sử dụng các thiết bị tự động không cần năng lượng như hệ thống kiểm soát dòng chảy ngược (backflow control) để lưu trữ nước thượng nguồn, giảm thiểu ngập lụt tại các trung tâm đô thị. Quan trọng hơn, ông Pogade khẳng định rằng việc vận hành hệ thống thoát nước hiện đại cần được điều khiển bằng phần mềm tinh vi, tích hợp báo cáo thời tiết và AI, để xác định khi nào cần làm rỗng các bể chứa trước khi cơn mưa lớn tiếp theo ập đến.

Quản trị nguồn nước liên vùng

Trong lĩnh vực quản trị vĩ mô, các công nghệ số đóng vai trò then chốt. PGS Lương Văn Anh – Phó Cục trưởng Cục Xây dựng và Quản lý công trình Thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh, Việt Nam cần chuyển từ quản lý dựa trên kinh nghiệm sang quản trị trên dữ liệu thực tế và khoa học. Ông Lương Văn Anh cho biết, Chính phủ đã ban hành các kế hoạch hành động cụ thể để xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia và ứng dụng chuyển đổi số cùng hệ thống giám sát theo thời gian thực (real-time) để vận hành các hồ chứa và công trình thủy lợi, nhằm đảm bảo an toàn tuyệt đối trong mùa mưa bão và tích nước tối đa cho mùa hạn hán.

Đối với khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), nơi đang chịu tác động nghiêm trọng từ hạn hán và xâm nhập mặn, các giải pháp công nghệ đã được áp dụng để hỗ trợ người dân. Báo cáo từ Cục Thủy lợi cho thấy, đã triển khai ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng cảm biến tại các sông, kênh rạch và cửa cống để theo dõi và thu thập thông tin về độ mặn. Hơn nữa, một ứng dụng trên điện thoại di động (iOS và Android) đã được xây dựng để truyền tải thông tin về hạn mặn và thời điểm lấy nước an toàn tới bà con ĐBSCL, giúp họ xác định được vị trí và giá trị độ mặn hiện tại. “Các giải pháp này đã giúp giảm thiểu đáng kể diện tích lúa bị ảnh hưởng do hạn mặn, từ hơn 400.000 ha năm 2016 xuống chỉ còn khoảng 100 ha vào năm 2024”, TS Trần Thái Hùng – Phó Giám đốc Trung tâm Thủy Nông, Viện Khoa học Thủy lợi Miền Nam cho biết.