Đống “sắt vụn” nghìn tỷ của VEAM?

Công ty Đấu giá hợp danh Đấu giá Việt Nam vừa thông báo, tổ chức đấu giá lô tài sản gồm 2.071 xe ô tô tồn kho của Nhà máy ô tô VEAM Thanh Hóa, một đơn vị trực thuộc Tổng công ty Máy động lực và Máy nông nghiệp Việt Nam (VEAM). Tổng giá khởi điểm của toàn bộ lô xe là 430,6 tỷ đồng (chưa bao gồm VAT).

Từ nhiều năm nay, tồn kho ô tô của Nhà máy ô tô VEAM Thanh Hóa đã là vấn đề khó giải quyết. Theo báo cáo, tính đến 31/12/2018, Nhà máy ô tô VEAM Thanh Hóa còn tồn kho 2.950 xe, trong đó có 2.355 xe được sản xuất trước năm 2017 (tiêu chuẩn khí thải Euro 2) và 219 xe còn tồn từ trước năm 2015. Tính đến cuối năm 2019, số lượng tồn kho là 2.622 xe.

Năm 2021, VEAM đã chào bán lô 2.290 xe tồn kho với giá khởi điểm hơn 971 tỷ đồng, không có người mua. Năm 2022, chào bán 2.257 xe với giá khởi điểm 931 tỷ đồng, không thành công. Năm 2023, chào bán 2.122 xe với giá khởi điểm 626 tỷ đồng, bất thành. Năm 2024 tiếp tục chào bán 2.177 xe với giá khởi điểm 503 tỷ đồng, thất bại. Đến nay, mức giá khởi điểm “lao dốc” xuống còn 430,6 tỷ đồng cho 2.071 xe.

Vào đầu năm 2004, VEAM trúng thầu mua lại nhà máy sản xuất ô tô tải, của Tập đoàn Samsung (Hàn Quốc). Đây là nhà máy được đầu tư bài bản, đồng bộ và hiện đại, đã từng sản xuất xe tải nhẹ và xe tải nặng xuất khẩu. Do khủng hoảng tài chính (năm 1997), Samsung quyết định bán nhà máy này để trả nợ.

Ngày 18/7/2004, VEAM khởi công xây dựng Nhà máy ô tô tại Bỉm Sơn, Thanh Hóa. Khi đó, Nhà máy ô tô VEAM Thanh Hóa là một dự án điểm, nằm trong Chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến 2010, tầm nhìn đến 2020, do doanh nghiệp Nhà nước đầu tư, được kỳ vọng rất nhiều.

Theo kế hoạch, sau 18 tháng tháo dỡ tại Hàn Quốc, chuyển về Việt Nam lắp đặt, nhà máy sẽ đi vào hoạt động. Các sản phẩm gồm: xe tải nhẹ, công suất 25.000 xe/năm; xe tải trung và nặng công suất 5.000 xe/năm; xe khách công suất 3.000 xe/năm. Ban đầu ô tô xuất xưởng sẽ có tỷ lệ nội địa hóa đạt 30%. Giá bán xe sẽ thấp hơn xe nhập khẩu và một số loại xe lắp ráp trong nước. Khi tỷ lệ nội địa hóa càng cao thì giá xe sẽ giảm xuống. Sau 7 năm sản xuất, tỷ lệ nội địa hóa lên đến 70%, sẽ có 3 lần giảm giá xe.

Tuy nhiên, do gặp nhiều vấn đề phức tạp trong quá trình tháo dỡ, vận chuyển, lắp đặt, cũng như những yếu tố không tương thích về hạ tầng sản xuất giữa Việt Nam và Hàn Quốc, thời gian hoàn thành nhà máy kéo dài hết năm này qua năm khác. Phải đến cuối 9/2009, sau hơn 5 năm, tính từ ngày khởi công, Nhà máy ô tô VEAM Thanh Hoá mới xuất xưởng chiếc xe đầu tiên. Theo lộ trình đến năm 2018 sẽ đạt 100% công suất với 33.000 xe/năm và phấn đấu đạt tỷ lệ nội địa hóa 50%.

Tuy nhiên, kể từ khi đi vào hoạt động, Nhà máy ô tô VEAM chỉ đạt sản lượng 3.000 xe các loại/năm. Trong khi đó, theo tính toán phải đạt 15.000 xe/năm mới có hiệu quả.

Kết luận Thanh tra của Bộ Công Thương đầu năm 2019 cho thấy, tính đến 31/12/2018 tổng vốn đầu tư Nhà máy ô tô VEAM Thanh hóa lên đến gần 2.000 tỷ đồng, lỗ lũy kế 343 tỷ đồng. Hàng tồn kho vào thời điểm này là 2.950 xe. Trong số các sản phẩm của nhà máy, chỉ những xe thương hiệu Hyundai tiêu thụ được và có lợi nhuận tương đối tốt. Còn lại đều bán chậm, tồn kho nhiều và lỗ. Đặc biệt là xe thương hiệu VEAM tồn kho chiếm phần lớn. Tồn kho sản phẩm có giá trị hơn 1.000 tỷ đồng, có nguy cơ mất vốn rất lớn, do xe sản xuất từ lâu, đã lỗi thời và hư hại.

Từ mấy năm gần đây, trong kế hoạch sản xuất kinh doanh hàng năm, ban lãnh đạo VEAM đều đặt ra nhiệm vụ: tiếp tục tìm kiếm, đề xuất phương án phù hợp để tiêu thụ xe tồn kho nhanh chóng, hiệu quả. Tuy nhiên, nhiệm vụ này đã liên tục không hoàn thành, bởi xe cũ nát để lâu năm, rất khó bán và ngày càng mất giá.

Ngay với lần đấu giá này, dù đã đưa mức giá khởi điểm giảm xuống còn 430,6 tỷ đồng, chỉ bằng gần 50% so với ban đầu thì cơ hội bán thành công cũng rất nhỏ. Bởi hầu hết số xe này đã quá lạc hậu, lại “dãi nắng, dầm mưa” gần chục năm trời, có lẽ đã trở thành đống “sắt vụn”. Bỏ ra hàng trăm tỷ đồng “ôm” đống “sắt vụn” này về sẽ rất rủi ro.